Azotyn sodu (E250)

Co to jest azotyn sodu?

Azotyn sodu to związek chemiczny stosowany w wielu gałęziach przemysłu, m.in. w przemyśle spożywczym jako dodatek do żywności (E250).

Występuje w postaci biało-żółtawego ciała stałego, dobrze rozpuszczalnego w wodzie. Zwykle jest to proszek, granulki lub kryształki.

Azotyn sodu dodawany do żywności wytwarzany jest sztucznie. Jednakże związki azotynu sodu występują również naturalnie w przyrodzie w postaci minerałów.

Na skalę przemysłową, azotyn sodu produkowany jest w wyniku reakcji tlenku azotu z węglanem sodu lub roztworem wodorotlenku sodu.

Czy azotyn sodu jest szkodliwy?

Azotyn sodu (E250) może mieć niebezpieczny wpływ na organizm i prowadzić do powstawania rakotwórczych nitrozoamin i w skrajnych przypadkach zaburzać transport tlenu w ustroju powodując bóle głowy, duszności i tachykardię. Szczególnie narażone na jego działanie są małe dzieci.

Czy azotyn sodu jest rakotwórczy?

Podczas obróbki termicznej (np. gotowania, smażenia) mięsa zawierającego wysokie ilości azotynu sodu (E250) może dochodzić do łączenia się tego składnika z pochodnymi aminokwasów, co prowadzi do wytworzenia szkodliwych dla zdrowia nitrozoamin. Związki te mogą wytworzyć się również w kwaśnym środowisku żołądka w wyniku reakcji różnych amin i wspomnianego azotynu sodu.

Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC, ang. International Agency for Research on Cancer) sklasyfikowała nitrozoaminy w grupie 2A, oznaczającej związki o prawdopodobnym działaniu rakotwórczym dla ludzi. Mogą one być przyczyną m.in. rozwoju raka jelita grubego i żołądka.

W szczegółowym raporcie dotyczącym bezpieczeństwa spożycia azotynu sodu opublikowanym przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa żywności (EFSA) eksperci stwierdzili, że dostępne badania nad rakotwórczością tego związku u myszy i szczurów nie wykazały, aby azotyn sodu (E250) miał działanie kancerogenne.

Odnotowano jedynie pewne przesłanki, które wskazują, że nadmierne ilości azotynów mogą być czynnikiem ryzyka rozwoju raka jelita grubego. Przeprowadzona metaanaliza pokazała, że osoby spożywające wysokie ilości wszystkich azotynów ogółem mają o 31% wyższe ryzyko rozwoju raka żołądka, w porównaniu do osób dostarczających ich niskie dawki.

Warto zaznaczyć, że azotyn sodu (E250) nie jest jedynym źródłem powstawania nitrozamin. Mogę one występować również powstawać w kosmetykach, dymie tytoniowym, a także w chemikaliach rolniczych.

Warto dodać, że powstawanie nitrozoamin może być zahamowane poprzez obecność przeciwutleniaczy. Z tego też względu przepisy w USA określają, że podczas stosowania azotynu sodu (E250) lub azotanu potasu (E252) należy również dodać askorbinian sodu lub erytrobinian sodu (przeciwutleniacze), aby zapobiec tworzeniu się wspomnianych nitrozoamin. Powstawanie nitrozoamin hamuje również obecność witaminy E (alfa-tokoferolu).

Naukowcy nie stwierdzili, aby azotyn sodu (E250) miał toksyczny wpływ na funkcje rozrodcze.

Nadmiar azotynu sodu może utrudniać transport tlenu w organizmie

Badania nad toksycznością azotynu sodu (E250) u szczurów i myszy wykazały, że nadmierne ilości tego związku mogą prowadzić do powstania methemoglobiny.

Tworzenie się methemoglobiny jest to zjawisko, w którym hemoglobina w naszym organizmie łączy się z związkami azotowymi. Powstała methemoglobina uniemożliwia połączenie się hemoglobiny z tlenem i tym samym hamuje normalne dostarczanie tlenu do tkanek naszego organizmu prowadząc do ich niedotlenienia.

Objawami methemoglobinemii są przede wszystkim: duszności, bóle głowy i tachykardia (częstoskurcz serca, przyspieszenie rytmu pracy serca). Przy bardzo wysokim stężeniu methemoglobiny (>50%) może nastąpić poważne niedotlenienie tkanek, prowadzące w konsekwencji do śmierci. Jednakże taki poziom wydaje się być niemożliwy do osiągnięcia wskutek spożywania mięsa przetworzonego zawierającego azotyn sodu.

Inne potencjalnie szkodliwe działanie azotynu sodu

Dostarczanie zbyt wysokich ilości azotynu sodu do naszego organizmu może powodować obniżenie ciśnienia tętniczego krwi.

W niektórych opracowaniach naukowych ich autorzy wspominają, że nadmiar azotynu sodu (E250) może być przyczyną rozwoju cukrzycy typu I. Jednakże te doniesienia nie zostały jednoznacznie potwierdzone w badaniach naukowych.

Eksperyment przeprowadzony na wyizolowanych komórkach wątroby szczurów pokazał, że azotyn sodu (E250) może działać cytotoksycznie na wątrobę. Jednakże na podstawie wspomnianego badania nie można zakładać, że konserwant ten spożywany w normalnych dawkach przez ludzi będzie miał negatywne działanie na wspomniany narząd.

W literaturze obecny jest jeden przypadek pacjenta, u którego doszło do ostrego uszkodzenia nerek po spożyciu marynowanych warzyw (będących źródłem azotynów). Pacjent ten doświadczył również nudności, wymiotów i biegunki. Po przeprowadzonym leczeniu funkcja nerek wróciła do normy. Jednakże takiego zdarzenia nie należy rozstrzygać jako istotnego skutku ubocznego stosowania azotynu sodu, a bardziej potraktować je jako pewną ciekawostkę.

Ile wynosi bezpieczny dzienny poziom spożycia (ADI) azotynu sodu?

Panel unijnych ekspertów (EFSA) ustalił maksymalne dzienne spożycie (ADI) azotynu sodu (E250) na poziomie 0,1 mg/kg masy ciała. Eksperci jednocześnie uznali, że spożycie azotynów w postaci dodatków do żywności nie prowadzi do przekroczenia dopuszczalnego poziomu (ADI) przez populację ogólną.

Na przekroczenie bezpiecznego limitu narażone mogą być małe dzieci, dlatego szczególnie one powinny unikać lub ograniczać spożycie produktów zawierających w swoim składzie azotyn sodu. Dzieci do 6. miesiąca życia nie powinny spożywać żadnych produktów zawierających azotyn sodu (E250).

Według danych średnio spożywamy ok. 1,2-3,0 mg azotynów dziennie. Oznacza to, że dostarczamy 2-5-krotniej mniej azotynów, niż ustalony jest bezpieczny poziom.

Warto zaznaczyć, że poziom dodanych do mięsa azotynów może ulegać zmniejszeniu w trakcie przechowywania. Azotyny w mięsie zwykle ulegają rozpadowi/przekształceniu do różnych związków, np. takich jak: kwas azotowy, tlenek azotu i azotany. Zdarza się, że ilość azotynów może obniżyć się nawet do niewykrywalnego poziomu.

Azotyn sodu może być niebezpieczny w ciąży

Kobiety ciężarne powinny zadbać o ograniczenie lub wyeliminowanie z jadłospisu produktów zawierających w swoim składzie azotyn sodu (E250).

Azotany mogą przedostawać się z krwi kobiety ciężarnej do rozwijającego się płodu. Uważa się, że ograniczanie spożycia peklowanego mięsa przez kobiety w ciąży, a tym samym dostarczanie mniejszych ilości nitrozozwiązków może zmniejszać ryzyko wystąpienia nowotworów mózgu u niektórych dzieci

Azotyn sodu - jaka jest dawka śmiertelna?

Naukowcy ustalili, że dawka śmiertelna (LD₅₀) azotynu sodu (E250) wynosi 180 mg/kg masy ciała.

Azotyn sodu – właściwości

Azotyn sodu ma działanie konserwujące

Azotyn sodu (E250) jest stosowany głównie ze względu na jego hamujący wpływ na rozwój bardzo groźnych dla życia człowieka bakterii – Clostridium botulinum i toksyn przez nie wytwarzanych (tzw. jadu kiełbasianego). Jad kiełbasiany to inaczej toksyna botulinowa, która jest uważana za jedną z najsilniejszych toksyn), które mogą występować w produktach mięsnych. Mówiąc fachowo, azotyn sodu (E250) zapobiega przed niebezpieczną chorobą – botulizmem. Warto zaznaczyć, że azotyn sodu charakteryzuje się najwyższą skutecznością działania w wspomnianym zakresie.

Azotyn sodu wykazuje działanie przeciwutleniające, dlatego też często do produktów mięsnych jego zawierających nie dodaje się już innych przeciwutleniaczy (np. BHA lub BHT).

Azotyn sodu (E250) z pewnością poprawia bezpieczeństwo spożycia produktów mięsnych, jak i zachowuje ich stabilność podczas przechowywania.

Azotyn sodu poprawia walory sensoryczne produktów mięsnych

Azotyn sodu (E250) dodawany do żywności pozwala na zachowanie charakterystycznej, czerwonej barwy mięsa. Dodatek azotynu sodu wpływa korzystnie na aromat i smak mięsa, choć jednoznacznie nie ustalono, dlaczego tak się dzieje.

Azotyn sodu – właściwości zdrowotne

W badaniach przeprowadzonych z udziałem ludzi naukowcy stwierdzili, że suplementacja azotynem sodu (w formie kapsułek) w dawce 80 lub 160 mg/dzień przez 10 tygodni była dobrze tolerowana przez uczestników doświadczenia i nie spowodowała u nich niedociśnienia, a także istotnego zwiększenia stężenia methemoglobiny we krwi. Co więcej podawanie azotynu sodu spowodowało poprawę funkcjonowania śródbłonka naczyń krwionośnych. Badacze odnotowali również korzystne zwiększenie elastyczności tętnicy szyjnej

Z kolei w doświadczeniu wykonanym na myszach jego autorzy zauważyli, że podawanie azotynu sodu spowodowało poprawę funkcji motorycznych, częściowo poprzez zmniejszenie stanu zapalnego w mięśniach.

W jednym z opracowań naukowych opublikowanych w 2008 roku naukowcy wskazali, że podawanie azotynu sodu może być skutecznym elementem w leczeniu choroby tętnic obwodowych i krytycznego niedokrwienia kończyn.

Gdzie występuje azotyn sodu?

Zastosowanie azotynu sodu (E250) w żywności ogranicza się do niektórych produktów mięsnych. Azotyn sodu jako konserwant może być obecny w takich produktach jak: mortadela, parówki, salceson, baleron, kiełbasy, konserwa mielona (np. turystyczna), wędzonki, szynki.

Warto wspomnieć, że azotyn sodu (E250) jest głównym składnikiem soli peklującej.

Azotyn sodu może być stosowany tylko do bardzo ścisłej grupy produktów spożywczych, w bardzo ograniczonych ilościach. Unijne prawo zezwala na dodawanie azotynu sodu (E250) do produktów mięsnych takich jak:

• Mięso przetworzone niepoddane obróbce cieplnej (150 mg/kg)
• Mięso przetworzone poddane obróbce cieplnej z wyjątkiem sterylizowanych produktów mięsnych (150 mg/kg)
• Sterylizowane produkty mięsne (100 mg/kg)
• Tradycyjne produkty mięsne peklowane zalewowo, np.:
  • Wiltshire bacon (175 mg/kg)
  • Wiltshire ham (100 mg/kg)
  • Entremeada, entrecosto, chispe, orelheira e cabeca (salgados), toucinho fumado (175 mg/kg)
  • Bacon, filet de bacon (150 mg/kg)
• Tradycyjne produkty mięsne peklowane na sucho, np.:
  • Dry cured bacon (175 mg/kg)
  • Dry cured ham (100 mg/kg)
  • Jamón curado, paleta curada, lomo embuchado y cecina (250 mg/kg)
  • Presunto, presunto da pá i paio do lombo (250 mg/kg)

Azotyn sodu – zastosowanie poza-żywieniowe

Azotyn sodu znajduje szerokie zastosowanie w różnych gałęziach przemysłu:

• Stosowany jest w przemyśle chemicznym jak odczynnik analityczny
• Znajduje zastosowanie jako środek zapobiegający korozji, odkamieniający i tworzący powłoki ochronne
• Wchodzi w skład olejów wiertniczych i środków smarnych
• Zaleca się dodawanie azotynu sodu do betonu i gipsu, aby poprawić ich wytrzymałość i zwalczać korozję żelaznego zbrojenia
• Wykorzystywany jest do produkcji pestycydów rolniczych
• Stosowany jest do syntezy (produkcji) sacharyny, syntetycznej kofeiny i fluoroaromatów i środków porotwórczych
• Znajduje zastosowanie w usuwaniu siarkowodoru z gazu ziemnego
• Wykorzystywany jest przy farbowaniu tkanin
• Stosowany jest w leczeniu zatruć cyjankiem

Gdzie kupić azotyn sodu?

Azotyn sodu (E250) można kupić w sklepach chemicznych lub w sklepach z dodatkami do żywności. Azotyn sodu jest sprzedawany jako drobnokrystaliczna sól. Ze względu na jego właściwości higroskopijne (pochłaniające wilgoć) oraz toksyczność, azotyn sodu jest transportowany tylko w plastikowych torbach lub w metalowych zbiornikach. Ponadto musi być przechowywany i wysyłany oddzielnie od żywności i karmy dla zwierząt

Azotyn sodu przeznaczony do zastosowań w przemyśle spożywczym kosztuje ok. 12-15 zł / kg.