Węglan sodu (E500)

Węglan sodu - co to jest

Węglan sodu to naturalny związek chemiczny, który na potrzeby m.in. przemysłu spożywczego jest otrzymywany na drodze syntetycznej. Powstaje na skutek reakcji chlorku sodu (soli kamiennej) z węglanem wapnia metodą Solvaya. Z kolei wodorowęglan sodu wytwarzany jest z węglanu sodu przy udziale dwutlenku węgla i wody. 

Węglan sodu i wodorowęglan sodu występują w postaci bezbarwnego lub białego proszku/kryształków, są pozbawione zapachu i stosunkowo dobrze rozpuszczalne w wodzie.

Wspomniane węglany sodu charakteryzują się stosunkowo wysoką higroskopijnością, co oznacza, że wykazują zdolność do pochłaniania wody/wilgoci z otoczenia.

Wodorowęglan sodu cechuje się lekko słonym smakiem i wywołuje delikatny efekt chłodzący.

Węglan sodu - zastosowanie

Węglan sodu - właściwości technologiczne

Węglany sodu (E500) pełnią w żywności głównie funkcję regulującą kwasowość i spulchniającą.

Pod symbolem E500 znajdują się 3 związki chemiczne należące do grupy węglanów sodu:

• Węglan sodu (E500i), inaczej soda kalcynowana
• Wodorowęglan sodu (E500ii), nazywany sodą oczyszczoną lub kwaśnym węglanem sodu
• Połtorawęglan sodu (E500iii), nazywany sodą śnieżną

Właściwości spulchniające węglanów sodu wynikają z faktu, że uwalniają one gaz – dwutlenek węgla, co skutkuje zwiększeniem objętości ciasta. Wodorowęglan sodu (E500ii) jest istotnym składnikiem proszków do pieczenia.

Węglany sodu - występowanie w żywności

Węglany sodu (E500) można znaleźć przede wszystkim w produktach takich jak: wafle, krakersy, biszkopty, batony, herbatniki, zupy błyskawiczne.

Unijne prawo zezwala, aby węglany sodu (E500) były dodawane do wybranych produktów spożywczych na zasadzie quantum satis – czyli bez odgórnych ograniczeń, ale w ilości minimalnej, wymaganej do osiągnięcia zamierzonego celu. Związki te mogą być dodawane m.in. do takich produktów jak:

• Fermentowane przetwory mleczne z dodatkami smakowymi lub środkami aromatyzującymi (lub bez)
• Śmietanki
• Masło ze śmietanki ukwaszonej (śmietany)
• Sery niedojrzewające
• Sery topione
• Lody
• Owoce i warzywa suszone
• Owoce i warzywa w occie, oleju lub solance
• Przetwory owocowe i warzywne
• Masła orzechowe i produkty do smarowania z orzechów
• Przetworzone produkty z ziemniaków
• Wyroby kakaowe i czekoladowe o obniżonej wartości energetycznej lub bez dodatku cukru
• Gumy do żucia
• Skrobie
• Śniadaniowe przetwory zbożowe
• Przekąski na bazie ziemniaków, zbóż, mąki lub skrobi
• Ciasto o luźnej konsystencji
• Chleb i bułki
• Pieczywo cukiernicze i wyroby ciastkarskie
• Mięso przetworzone poddane i niepoddane obróbce cieplnej
• Przetworzone jaja i produkty jajeczne
• Słodziki
• Sól
• Octy
• Musztarda
• Zupy i buliony
• Sosy
• Przyprawy kulinarne i dodatki do potraw
• Drożdże i produkty z drożdży
• Soki i nektary owocowe
• Napoje z dodatkami smakowymi lub środkami aromatyzującymi
• Desery
• Przetworzona żywność na bazie zbóż oraz żywność dla niemowląt i małych dzieci
• Dietetyczne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego dla niemowląt i specjalne preparaty dla niemowląt

Dodatkowo wodorowęglan sodu może być dodawany do mleka odwodnionego i serów z mleka ukwaszonego.

Wodorowęglan sodu w medycynie

Wodorowęglan sodu wykorzystywany jest w leczeniu kwasicy metabolicznej.

Węglan sodu - szkodliwość

Węglan sodu (E500) spożywany wraz z żywnością jest bezpieczny dla zdrowia

Węglany sodu (E500) posiadają status GRAS – związków powszechnie uznanych za bezpieczne.

W przypadku węglanu sodu, naukowcy stwierdzili wysokość dawki śmiertelnej LD₅₀ na poziomie ok. 2,8-4,0 g/kg masy ciała. Oznacza to, że węglan sodu (E500) ma bardzo niską toksyczność. Dawka śmiertelna (LD₅₀) wodorowęglanu sodu wynosi aż 4,2 g/kg masy ciała. Zgodnie z tym związek ten jest bardzo bezpieczny w spożyciu.

Dla węglanu sodu (E500i), wodorowęglanu sodu (E500ii) i półtorawęglanu sodu (E500iii) eksperci nie ustalili limitu bezpiecznego dziennego spożycia (ADI).

Badacze nie stwierdzili, aby węglany sodu (E500) wykazywały działanie genotoksyczne (uszkadzające nasze DNA). Ponadto wykazali też, że węglan sodu nie ma właściwości rakotwórczych.

Węglan sodu stosowany jako lek może powodować skutki uboczne

Działanie uboczne wodorowęglanu sodu związane jest głównie z jego zastosowaniem medycznym w dużo wyższych dawkach, niż ilość stosowana w produkcji żywności. Skutkiem niepożądanym może być wzrost masy ciała spowodowany zawartością sodu, który powoduje zatrzymanie wody w organizmie. Wystąpić mogą również: większe pragnienie, skurcze żołądka oraz gazy.

W skrajnych przypadkach – po bardzo wysokim, doustnym spożyciu (niemożliwym do osiągnięcia poprzez wyłączne spożywanie produktów spożywczych zawierających ten związek) lub u osób z zaburzeniami czynności nerek mogą pojawić się również: silne bóle głowy, nudności, wymioty, utrata apetytu, osłabienie, spowolniony oddech, obrzęk kończyn dolnych, krew w moczu. 

Dodatkowo wystąpić może też zasadowica metaboliczna, hipernatremia (nadmiar sodu w organizmie), nadciśnienie tętnicze krwi, a także hipokaliemia (niedobór potasu w organizmie).

Podanie wysokich ilości węglanu sodu (również niemożliwych do osiągnięcia na skutek spożycia produktów spożywczych) może powodować uszkodzenie śluzówki przewodu pokarmowego, a także wymioty, biegunkę i zapaść krążeniową.

Przy ostrym zatruciu węglanem sodu może nastąpić perforacja żołądka i rzadziej dwunastnicy, a także może wystąpić krwawienie z przewodu pokarmowego. 

Węglan sodu - metabolizm w organizmie

Węglany sodu ulegają neutralizacji w żołądku ze względu na obecność w nim kwasu solnego. W wyniku neutralizacji powstaje chlorek sodu (NaCl, tradycyjna sól kuchenna), dwutlenek węgla i woda. Wodorowęglan sodu szybko opuszcza żołądek  i jest wchłaniany w jelicie cienkim. Związek ten jest usuwany głównie z moczem i wydalany z organizmu w ciągu ok. 3-4h od spożycia.

Węglan sodu - w ciąży

Wobec aktualnego stanu wiedzy, nie ma żadnych przeciwwskazań do spożywania węglanu sodu (E500) w postaci produktów spożywczych przez kobiety ciężarne.

Doświadczenia przeprowadzone na zwierzętach wykazały, że węglan sodu nie powoduje uszkodzeń płodu i wad wrodzonych.

Węglan sodu nie wpływa również negatywnie na funkcje reprodukcyjne (rozrodcze).

Węglan sodu – kupowanie i przechowywanie

Wodorowęglan sodu (soda oczyszczona) jest szeroko dostępny w sprzedaży. Można go znaleźć praktycznie w każdym sklepie spożywczym. Koszt jednego opakowania (80-100 g) to ok. 70-90 groszy.

Ze względu na łatwość węglanu sodu w pochłanianiu wilgoci, powinien być on przechowywany w szczelnie zamkniętych opakowaniach