Niedobór potasu

Potas - przyczyny niedoboru

Najczęstszą przyczyną braku potasu jest przyjmowanie leków

Hipokaliemia jest raczej rzadko spowodowana niskim spożyciem potasu. Najczęściej niedobór potasu wynika ze stosowania niektórych leków (np. moczopędnych diuretyków tiazydowych, środków przeczyszczających).

Istotnymi przyczynami wystąpienia hipokaliemii są również:

• Przewlekłe biegunki
• Przewlekłe wymioty (skutkujące wystąpieniem zasadowicy metabolicznej, prowadzącej do nadmiernego usuwania potasu przez nerki)
• Zespół ponownego odżywienia (ang. refeeding syndrome)
• Częste wykonywanie dializ
• Nadmierne pocenie się
• Rany i oparzenia (mogą nasilać utratę potasu przez skórę)
• Nefropatie
• Wielomocz
• Zbyt wysoka produkcja aldosteronu (hiperaldosteronizm)
• Zespół Cushinga
• Nadmiar sodu w diecie
• Intensywne leczenie insuliną
• Niedobór magnezu w organizmie (skutkuje zwiększonym wydalaniem potasu z moczem)

W niektórych tylko przypadkach niedobór potasu może pojawić się w wyniku jego ciągłego, niskiego spożycia. Brak potasu w organizmie może wynikać z niewielkiego spożycia warzyw, owoców, orzechów.

Niedobór potasu może częściej dotyczyć osób cierpiących na choroby zapalne jelit. Uważa się, że choroby takie jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego lub choroba Leśniowskiego-Crohna mogą prowadzić do większej utraty potasu, a tym samym zwiększać ryzyko jego niedoboru w ustroju.

Lukrecja wrogiem potasu

W bardzo rzadkich przypadkach spożywanie zbyt dużych ilości czarnej lukrecji może prowadzić do hipokaliemii. Lukrecja zawiera kwas lukrecjowy, który wykazuje podobne działanie do aldosteronu, czyli hormonu zwiększającego wydalanie potasu z moczem. 

Potas - skutki niedoboru

W populacji ogólnej obserwuje się zbyt niskie spożycie potasu

Szacuje się, że minimum ok. 200 mg potasu dziennie jest usuwane z organizmu wraz z moczem. Dodatkowo uważa się, że dzienne straty potasu wynoszą ok. 400-800 mg. Oznacza to, że aby nie spowodować zaburzenia równowagi potasowej (w kierunku jego zbyt małego stężenia) nie można spożywać go mniej niż wspomniane 400-800 mg/dzień.

Według danych pochodzących z 2013-2014 roku, średnie dzienne spożycie potasu przez osoby w wieku 2-19 lat wynosi 2423 mg/dzień (mężczyźni) i 1888 mg/dzień (kobiety). U osób dorosłych w wieku powyżej 19 roku życia spożycie to jest nieco wyższe i wynosi 3016 mg/dzień (mężczyźni) i 2320 mg/dzień (kobiety). Według tych danych można stwierdzić, że dorośli mężczyźni pokrywają zapotrzebowanie na potas średnio w ok. 85%, zaś kobiety – w ok. 66%. Wskazuje to na fakt, że spożywamy za mało potasu.

Niedobór potasu zwiększa ryzyko niektórych chorób

Niewystarczające spożycie potasu może prowadzić do wielu niekorzystnych zmian w naszym organizmie. Uważa się, że zbyt niski poziom potasu może być przyczyną m.in.:

• Zwiększonego ciśnienia krwi prowadzącego do rozwoju nadciśnienia tętniczego
• Zwiększonego ryzyka rozwoju kamicy nerkowej
• Wzrostu wydalania wapnia z moczem
• Zwiększonej wrażliwości na sól (co oznacza, że nasz organizm gwałtowniej reaguje wzrostem ciśnienia krwi na skutek spożycia sodu)

Brak potasu może prowadzić do osłabienia i skurczów mięśni

Łagodna hipokaliemia (niewielkie obniżenie potasu we krwi) cechuje się wystąpieniem zaparć, ogólnym zmęczeniem, osłabieniem i skurczami mięśni, złym samopoczuciem.

Ciężki niedobór potasu prowadzi do poważnych zaburzeń pracy serca i upośledzenia funkcjonowania układu nerwowego

W przypadku wystąpienia umiarkowanej lub ciężkiej postaci hipokaliemii skutki są o wiele bardziej poważne. Głęboki niedobór potasu może powodować:

• Wielomocz
• Encefalopatię (u pacjentów z chorobą nerek)
• Nietolerancję glukozy
• Porażenie mięśni
• Problemy z oddychaniem
• Zaburzenia rytmu serca i niewydolność serca
• Porażenie jelit skutkujące wzdęciami, zaparciami i bólami brzucha
• Kwasicę metaboliczną
• Rabdomiolizę (w połączeniu z intensywnym wysiłkiem fizycznym) – rozpad mięśni i jego skutki
• Nadpobudliwość nerwową
• Apatię
• Zaburzenia koncentracji
• Senność
• Nietolerancję zimna
• Nadmierne pragnienie

Ciężka hipokaliemia jest stanem zagrażającym naszemu życiu.

Potas - jak zbadać poziom

Niedobór potasu można sprawdzić wykonując badania krwi

Najbardziej powszechnym sposobem na zbadanie poziomu potasu jest wykonanie badań krwi. Niestety metoda ta nie jest idealna, ponieważ potas występuje głównie wewnątrz komórek (a nie we krwi). Dlatego też oznaczając stężenie potasu we krwi nie otrzymujemy pełnego obrazu jego zawartości w całym organizmie. Jednak na podstawie aktualnego stanu wiedzy można w pewnym uproszczeniu założyć, że określona ilość potasu we krwi może odpowiadać pewnej ilości potasu w naszym ustroju. Stąd, dla poziomu potasu we krwi ustalono wartości referencyjne (normy). Za prawidłowe stężenie potasu we krwi uznaje się jego zawartość w przedziale 3,5-5,0 mmol/L.

Jeżeli otrzymany wynik wynosi poniżej 3,5 mmol/L, wskazuje to na niedobór potasu.

Pomimo, że oznaczenie stężenia potasu we krwi nie odwzorowuje w pełni poziomu tego składnika w ustroju, to metoda ta uznawana jest za wystarczającą do oceny występowania możliwego niedoboru.

Potas - jak leczyć niedobór

W przypadku niedoboru potasu najpierw leczy się jego brak, a dopiero później przyczynę

Leczenie niedoboru potasu wprowadza się w momencie, gdy występują objawy ze strony układu krążenia, tj. zaburzenia rytmu serca lub też w przypadku znacznego osłabienia mięśni (głównie osłabienia mięśni oddechowych prowadzącego do zaburzonego oddychania).

W ramach terapii zazwyczaj podaje się dożylnie chlorek potasu. W momencie ustąpienia powyższych objawów wprowadza się leczenie doustne. Wówczas zaleca się przyjmowanie chlorku potasu w postaci tabelek o przedłużonym uwalnianiu. Jeżeli pacjent cierpi jednocześnie na niedobór magnezu, wtedy należy podawać zarówno potas jak i magnez (sam potas nie wystarczy).

Co zrobić aby zwiększyć poziom potasu?

Osoby cierpiące na niedobór potasu powinny wzbogacić swoją dietę w produkty spożywcze będące źródłem potasu.  Aby zwiększyć poziom potasu w organizmie należy regularnie spożywać m.in.:

• Owoce świeże (banany, morele, kiwi, czarne porzeczki)
• Owoce suszone (morele, figi, rodzynki)
• Warzywa (dynia, pomidory, jarmuż, ziemniaki, szpinak, brokuły)
• Suche nasiona roślin strączkowych (fasola, soja, soczewica)
• Orzechy (włoskie, nerkowce, pistacje, migdały)
• Ziarna i nasiona (pestki dyni, nasiona słonecznika)

W wielu przypadkach korzystnym rozwiązaniem może być zastąpienie soli kuchennej w diecie, solą potasową. Sól potasowa to nic innego jak połączenie chlorku potasu z tradycyjną solą. Sól taka charakteryzuje się wysoką zawartością potasu i obniżonym poziomem sodu. Dlatego też może być dodatkowym źródłem potasu w naszej diecie.

Dodatkowo można wspomóc się suplementami diety (pamiętając, że najważniejszym sposobem podniesienia poziomu potasu jest właściwy sposób odżywiania). Potas w postaci suplementów diety, podobnie jak potas obecny w żywności, wchłania się w bardzo wysokim stopniu (powyżej 90%). Dlatego też nie ma istotnej różnicy, jaką formę potasu wybierzemy. Jednak najbardziej popularny jest chlorek potasu.