Potas

Potas – właściwości

Potas obniża ciśnienie krwi

Wyniki wielu badań klinicznych pokazują, że potas może korzystnie wpływać na obniżenie ciśnienia krwi u pacjentów cierpiących na nadciśnienie. Metaanaliza 25 badań, która została opublikowana w 2017 roku na łamach czasopisma International Journal of Cardiology pokazała, że suplementacja potasem (głównie w postaci chlorku potasu) prowadzi do znaczącego obniżenia skurczowego (o 4,48 mmHg) i rozkurczowego ciśnienia krwi (o 2,96 mmHg).

Podobnie Binia i wsp. wykazali w swoim obszernym opracowaniu, że potas może prowadzić do obniżenia skurczowego i rozkurczowego ciśnienia krwi (odpowiednio o 4,7 i 3,5 mmHg). Dodatkowo zauważono, że działanie hipotensyjne (obniżające ciśnienie tętnicze krwi) jest jeszcze skuteczniejsze w przypadku osób ze stwierdzony nadciśnieniem. U takich osób odnotowano obniżenie skurczowego (o 6,8 mmHg) i rozkurczowego ciśnienia krwi (o 4,6 mmHg).

Dla osób bardziej wtajemniczonych, poniżej zamieszczono mechanizmy, poprzez które potas wykazuje działanie hipotensyjne (obniżające ciśnienie tętnicze krwi):

• Rozszerzanie naczyń krwionośnych
• Nasilenie natriurezy (zwiększone wydalanie sodu z moczem)
• Poprawa tolerancji glukozy
• Hamowanie aktywności układu RAA (renina-angiotensyna-aldosteron)
• Zwiększenie wrażliwości baroreceptorów tętniczych.

Potas zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych

Metaanaliza 11 badań prospektywnych, którymi objęto ponad 247 000 osób pokazała, że wzrost spożycia potasu o 1640 mg/dzień przyczyniał się do zmniejszenia ryzyka udaru mózgu aż o 21%. Podobne wyniki uzyskali inni naukowcy, którzy odnotowali, że wyższe spożycie potasu może wiązać się z obniżeniem ryzyka udaru mózgu nawet o 24%.

Potas zmniejsza ryzyko powstania kamieni nerkowych

Uważa się, że zbyt niski poziom potasu w organizmie skutkuje zaburzeniem reabsorbcji wapnia (wchłonięcia)  w nerkach,  powodując tym samym zwiększone wydalanie wapnia z moczem (hiperkalcurię) i wzrost ryzyka wystąpienia kamieni nerkowych.

Przeprowadzone badania obserwacyjne potwierdziły powyższe przypuszczenia. Zaobserwowano, że osoby, które spożywały wysokie ilości potasu (powyżej 4042 mg/dzień) miały niższe ryzyko rozwoju kamieni nerkowych aż o 51%, w porównaniu do osób dostarczających niskich ilości tego składnika (poniżej 2895 mg/dzień).

Podobne wyniki odnotowano w badaniach wykonanych z udziałem ponad 90 000 kobiet w wieku 34-59 lat. Autorzy doświadczenia wykazali, że kobiety, które spożywały ponad 4099 mg potasu/dzień miały niższe ryzyko wystąpienia kamieni nerkowych o 35% niż kobiety, które spożywały mniej niż 2407 mg/dzień.

Odpowiednie spożycie potasu pomaga zapobiegać cukrzycy typu 2

W jednym z badań obserwacyjnych odnotowano, że u osób cechujących się najwyższym spożyciem potasu występowało o 38% mniejsze ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2, w porównaniu do osób dostarczających niewielkich ilości potasu.

W innym doświadczeniu stwierdzono, że osoby, które miały niski poziom potasu w moczu (co odzwierciedlało niskie stężenie potasu w organizmie) miały ponad dwukrotnie wyższe ryzyko wystąpienia cukrzycy niż osoby, które cechowały się wysokim poziomem potasu w moczu.

Jaki związek może mieć potas z występowaniem cukrzycy typu 2? Potas jest składnikiem potrzebnym do prawidłowego wydzielania insuliny z komórek trzustki. Hipokaliemia (obniżony poziom potasu we krwi) zaburza wydzielanie insuliny i w efekcie może prowadzić do nietolerancji glukozy, a dalej do cukrzycy. Stąd też nie raz mówi się, że długotrwałe stosowanie niektórych leków moczopędnych (przyczyniających się do zwiększonej utraty potasu z moczem) może mieć pewien udział w rozwoju zaburzeń gospodarki węglowodanowej.

Potas – źródła

Źródłem potasu są głównie warzywa, rośliny strączkowe, owoce i orzechy

Potas znajduje się  w wielu produktach spożywczych. Jest obecny zarówno w żywności pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Szczególnie dobrym źródłem potasu są warzywa (szpinak, ziemniaki, rukola, dynia, jarmuż, marchew, brokuły, pomidory), nasiona roślin strączkowych (soja, soczewica, fasola), owoce (awokado, banany, marakuja, czarne porzeczki, kiwi, morele), w tym owoce suszone takie jak: morele, figi, rodzynki.

Potas znajduje się również w orzechach, mięsie, rybach, mleku, jogurtach, pełnoziarnistych produktach zbożowych (np. kaszy gryczanej). Produkty zbożowe rafinowane, takie jak ryż biały, mąka pszenna, makaron pszenny zawierają tylko niewielkie ilości potasu.

W żywności potas występuje głównie w postaci związków takich jak: cytrynian potasu, fosforan potasu, siarczan potasu.

Potas w suplementach diety

Potas występuje również w suplementach diety. Bardzo często spotkać można go w postaci chlorku potasu. W sprzedaży dostępne są też inne formy, w tym cytrynian potasu, asparaginian potasu, wodorowęglan potasu, glukonian potasu.

Na rynku można spotkać się też ze związkiem o nazwie „jodek potasu”. Jednakże pomimo, że związek ten w nazwie posiada „potas”, to nie jest źródłem tego składnika, a dostarcza on głównie jodu.

Przeprowadzone badania pokazały, że potas w postaci glukonianu potasu wchłania się w aż 94%, co jest zbliżone do poziomu wchłaniania się potasu z ziemniaków. Inne formy potasu również charakteryzują się wysoką przyswajalnością. Najczęściej stosowany jest chlorek potasu. 

Warto zaznaczyć, że regularne i długotrwałe spożywanie potasu w formie tabletek (jako suplementu diety) może zwiększać ryzyko wystąpienia owrzodzeń błony śluzowej przewodu pokarmowego. Oczywiście krótkotrwała suplementacja nie będzie miała negatywnego wpływu. Jeżeli planujemy przez długi czas przyjmować potas, lepszym rozwiązaniem wydaje się być wybranie go w postaci kapsułek.

Potas znajduje się w zamiennikach soli kuchennej           

Na rynku dostępne są tzw. substytuty soli kuchennej o obniżonej zawartości sodu. Są to produkty-zamienniki, które zastępują w pewnym stopniu zwykłą sól kuchenną jako przyprawę, ale podobnie jak ona, charakteryzują się słonym smakiem.

Zamienniki soli zawierają bardzo często w swoim składzie chlorek potasu i stąd nazywane są solą potasową. Sól taka zawiera zazwyczaj w swoim składzie ok. 70% chlorku potasu i ok. 30% chlorku sodu (soli kuchennej). W niektórych przypadkach, jedna łyżeczka takiej soli może dostarczyć nawet ok. 2200 mg potasu (taka ilość pokryłaby dzienne zapotrzebowanie człowieka na ten składnik). Oczywiście trzeba wiedzieć, że jeżeli posolimy np. podczas gotowania ziemniaki jedną łyżeczką soli, to tylko pewna jej część przedostanie się do ziemniaków, które spożywamy, a część tej soli pozostanie w wodzie niespożyta.

Sól potasowa bardzo często zalecana jest osobom cierpiącym na nadciśnienie tętnicze krwi z dwóch prostych powodów. Po pierwsze, zawiera ona mniejszą ilość chlorku sodu (soli kuchennej), który przyczynia się do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi. Po drugie, produkt ten dostarcza potas, który w odróżnieniu od sodu wpływa korzystnie na regulację ciśnienia krwi.

Do stosowania soli potasowej powinny ostrożnie podchodzić osoby cierpiące na zaburzenia pracy nerek. W przypadku osób zmagających się z chorobami nerek może rozwinąć się hiperkaliemia, czyli podwyższony poziom potasu we krwi. Dlatego też zasadność i bezpieczeństwo wykorzystania soli potasowej przez osoby z niewydolnością nerek powinny zostać skonsultowane z lekarzem.

Potas – dawkowanie

Organizm człowieka potrzebuje wysokich ilości potasu

Biorąc pod uwagę wysokość dawki, okazuje się, że spośród wszystkich składników mineralnych najwięcej ilościowo musimy spożywać właśnie potasu. Nie można powiedzieć, że potas jest zatem najważniejszym składnikiem mineralnym, bo każdy z tych związków jest nam niezbędny do życia. Jednak wysokie zapotrzebowanie na potas pokazuje, że jest on szeroko wykorzystywany w naszym ustroju.

Wraz z wiekiem wzrasta zapotrzebowanie na potas. Osoby dorosłe powinny spożywać codziennie 3500 mg potasu. W okresie ciąży nie ma konieczności dostarczania jeszcze wyższych dawek, jak ma to miejsce podczas karmienia piersią – wówczas należy zwiększyć spożycie potasu do 4000 mg/dzień.

Tabela 1. Zapotrzebowanie człowieka na potas.

Płeć i wiek	Dawka potasu (mg/dzień)
Niemowlęta
0-0,5	400
0,5-1,0	700
Dzieci
1-3 lat	800
4-6 lat	1100
7-9 lat	1800
Chłopcy
10-12 lat	2400
13-15 lat	3000
16-18 lat	3500
Dziewczęta
10-12 lat	2400
13-15 lat	3000
16-18 lat	3500
Mężczyźni
>18 lat	3500
Kobiety
>18 lat	3500
ciężarne	3500
w okresie laktacji	4000

Potas – przyczyny i skutki niedoboru

Dane naukowe pokazują, że wiele osób nie dostarcza odpowiednich ilości potasu. Średnie spożycie tego składnika przez osoby dorosłe wynosi ok. 2300-3000 mg/dzień. Oznacza to, zapotrzebowanie na potas pokrywamy tylko w ok. 65-85%.

Niedobór potasu (hipokaliemia) przyczynia się do zaburzenia funkcjonowania organizmu i rozwoju wielu chorób

Na skutek braku potasu w organizmie może nastąpić rozwój wielu chorób, w tym m.in.: nadciśnienia tętniczego krwi, cukrzycy typu 2 i kamicy nerkowej.

Skutków niedoboru potasu w organizmie jest bardzo wiele. Najbardziej charakterystycznymi objawami deficytu potasu są:

• Zwiększone wydalanie wapnia z moczem (utrata wapnia z organizmu)
• Skurcze mięśni
• Rabdomioliza (rozpad mięśni wraz z dodatkowymi objawami)
• Zaburzenia pracy serca i niewydolność serca
• Bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia (wynikające z porażenia jelit)
• Nadpobudliwość nerwowa
• Osłabienie i uczucie zmęczenia

Niedobór potasu może prowadzić również do:

• Problemów z oddychaniem (osłabienie funkcji mięśni oddechowych)
• Kwasicy metabolicznej
• Zaburzeń koncentracji
• Pogorszonej jakości snu
• Nietolerancji zimna

Głęboki i nieleczony niedobór potasu (hipokaliemia) może prowadzić do śmierci.

Niedobór potasu wynika z przyjmowania niektórych leków, niewłaściwej diety i współistniejących zaburzeń/chorób

Uważa się, że najczęstszą przyczyną wystąpienia deficytu potasu w ustroju jest stosowanie różnych leków, w tym m.in. leków moczopędnych (diuretyków tiazydowych), środków przeczyszczających, mineralokortykoidów, czy też leków przeciwnowotworowych.

Wśród przyczyn niedoboru potasu można wymienić również:

• Bardzo niskie spożycie potasu i magnezu wraz z dietą (niewielkie spożywanie warzyw, owoców, orzechów, produktów pełnoziarnistych)
• Nadmierne spożycie sodu (np. w postaci soli kuchennej i żywności wysoko przetworzonej)
• Występowanie ran i oparzeń
• Choroby zapalne jelit (np. zespół Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego
• Nadmierne pocenie się
• Hiperaldosteronizm (nadprodukcja aldosteronu)
• Zespół Cushinga
• Insulinoterapię
• Nefropatię (cukrzycowa choroba nerek)
• Poliurię (wielomocz)
• Zespół ponownego odżywienia

Potas – jak zbadać poziom w organizmie

Najczęściej sprawdza się poziom potasu we krwi

Normalne stężenie potasu w surowicy krwi wynosi ok. 3,5-5,0 mmol/L. Hipokaliemię (zbyt niski poziom potasu we krwi wskazujący na niedobór) obserwuje się, gdy poziom potasu jest niższy niż 3,6 mmol/L. Z kolei hiperkaliemia (zbyt wysoki poziom potasu we krwi) stwierdzana jest gdy stężenie potasu jest wyższe niż 5,0 mmol/L. 

U osób zdrowych z prawidłową pracą nerek niezwykle rzadko obserwuje się wyjątkowo niski lub wysoki poziom potasu we krwi.

Ocena poziomu potasu w organizmie nie jest rutynowo przeprowadzana. Ze względu na to, że potas znajduje się głównie wewnątrz komórek, to oznaczenie jego zawartości np. we krwi nie jest szczególnie miarodajne. Oznacza to, że badając poziom potasu we krwi, tylko w pewnym stopniu możemy oszacować jego stężenie w całym organizmie.

Stężenie potasu we krwi powinny monitorować osoby cierpiące na choroby serca i nerek

Poziom potasu w organizmie powinny regularnie sprawdzać przede wszystkim osoby przyjmujące leki wpływające na zawartość potasu, a także osoby zmagające się z nadciśnieniem tętniczym, niewydolnością serca, zaburzeniami rytmu serca i chorobami nerek.

W przypadku wystąpienia zaburzeń gospodarki potasowej, aby móc precyzyjniej stwierdzić, co jest przyczyną takiego stanu, warto wykonać badania dodatkowe, takie jak:

• Ocena stężenia sodu i chlorków w osoczu krwi
• Oznaczenie stężenia kreatyniny
• Dobowa zbiórka moczu z oceną poziomu dobowego wydalania potasu.

Potas – przyczyny i skutki nadmiaru

Nasze nerki bardzo dobrze sobie radzą z nadmiarem potasu

Potas jest wchłaniany głównie w jelicie cienkim (na drodze dyfuzji prostej). Przyjmuje się, że aż ok. 90% spożytego potasu ulega wchłonięciu. Potas jest usuwany z organizmu głównie przez nerki wraz z moczem. Tylko niewielkie jego ilości są wydalane z kałem i tracone z potem.

Ważną rolę nad kontrolowaniem poziomu potasu w ustroju odgrywają wspomniane nerki. Dla przykładu, spożycie wysokich ilości potasu wraz z dietą przez osoby, które nie cierpią na jego niedobór powoduje zwiększone jego wydalanie z moczem.

U zdrowych osób z prawidłową czynnością nerek, wysokie spożycie potasu w diecie nie stanowi żadnego zagrożenia dla zdrowia ponieważ nasze nerki usuwają nadmierne ilości potasu wraz z moczem. Z tego też względu nie ustalono dla potasu górnego tolerowanego poziomu spożycia.

Przyczyną podwyższonego poziomu potasu są choroby i przyjmowane leki

Hiperkaliemia (nadmiar potasu we krwi) może wystąpić u osób z zaburzeniami wydalania potasu, czyli np. u osób cierpiących na ostre i przewlekłe choroby nerek lub stosujących niektóre leki, jak np. inhibitory enzymu konwertującego angiotensynę (ACE), czy też leki moczopędne oszczędzające potas. Uważa się nawet, że przyjmowanie leków jest najczęstszą przyczyną hiperkaliemii.

Podwyższony poziom potasu może wystąpić też u osób cierpiących na:

• Cukrzycę
• Choroby wątroby
• Zastoinową niewydolność serca
• Niewydolność kory nadnerczy (choroba Addisona)
• Hipoaldosteronizm (pierwotny i wtórny),
• Zespół Gordona (zwiększona reabsorbcja chlorków)

Nadmiar potasu w organizmie prowadzi do zaburzenia pracy mięśni, w tym serca

W wielu przypadkach hiperkaliemia może przebiegać bez występowania żadnych objawów. W niektórych jednak sytuacjach nadmiar potasu może powodować:

• Osłabienie mięśni
• Paraliż
• Kołatanie serca
• Parestezje (uczucie pieczenia lub mrowienia w kończynach)
• Zaburzenia wentylacji (oddychania)
• Zaburzenia rytmu serca (migotanie komór), które mogą nawet zagrażać naszemu życiu 

Przeprowadzona metaanaliza, której wyniki zostały opublikowane w 2016 roku pokazała, że dodatkowa suplementacja potasem w ilości 2-3 g (2000-3000 mg) dziennie nie powinna wpłynąć negatywnie na pracę serca.

Nadmiar suplementów diety z potasem powoduje działania niepożądane

Najczęstszym skutkiem ubocznym stosowania wysokich ilości potasu w formie suplementów diety są dolegliwości żołądkowo-jelitowe objawiające się występowaniem nudności, wymiotów, dyskomfortu w jamie brzusznej i biegunek.

Zbyt wysoki poziom potasu w ustroju wymaga leczenia

W przypadku hiperkaliemii (nadmiaru potasu), w stanach zagrożenia życia zazwyczaj podaje się sole wapnia (w postaci glukonianu wapnia lub chlorku wapnia).

W drugiej kolejności stosuje się insulinę w połączeniu z glukozą (lub bez niej), które mają za zadanie spowodować przesunięcie jonów potasu do wnętrza komórek.

Następnie u osób właściwie nawodnionych podaje się diuretyki pętlowe. W przypadku osób cierpiących na głęboką hiperkaliemię i niewydolność nerek rozważa się wprowadzenie hemodializy. W dalszej kolejności należy zbadać przyczynę wystąpienia hiperkaliemii.

Potas – interakcje z lekami

Leki mogą wpływać na poziom potasu w naszym ustroju. W przypadku przyjmowania leków warto sprawdzić, czy dany lek może wywoływać jakiekolwiek interakcje z żywnością lub powodować niekorzystne, zbyt duże zwiększenie lub obniżenie poziomu wybranych składników.

Wiele leków może powodować zbyt duży wzrost potasu we krwi

Leki z grupy inhibitorów konwertazy angiotensyny (ACE) i blokerów receptorów angiotensyny, takie jak benazepril i losartan (stosowane np. w leczeniu nadciśnienia tętniczego i niewydolności serca) hamują wydalanie potasu z moczem i w ten sposób mogą prowadzić do hiperkaliemii (nadmiaru potasu w organizmie).

Do hiperkalemii mogą doprowadzić również leki moczopędne oszczędzające potas, takie jak amiloryd, triamteren i spironolakton, niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), np. ibuprofen, heparyna, czy też glikozydy nasercowe.

U osób przyjmujących wspomniane leki zaleca się monitorowanie poziomu potasu we krwi, szczególnie w przypadku, gdy jednocześnie cierpią one na choroby nerek.

Niektóre leki obniżają poziom potasu w ustroju

Stosowanie leków z grupy diuretyków pętlowych (np. furosemid, bumetanid) i diuretyków tiazydowych (np. chlorotiazyd, metolazon) zwiększa wydalanie potasu z moczem i może prowadzić do obniżenia stężenia potasu we krwi (hipokaliemii).

Zmniejszenie poziomu potasu w organizmie może być również skutkiem przyjmowania mineralokortykoidów (np. hydrokortyzonu, kortyzonu, prednizonu), leków β-adrenergicznych (np. albuterolu, bitolterolu, metaproterenolu), leków przeciwgrzybiczych (flukonazolu, amfoterycyny), leków przeciwnowotworowych (cisplatyny).