Tartrazyna (E102)

Tartrazyna - co to jest

Tartazyna to sztuczny barwnik o numerze E102, otrzymywany na drodze chemicznej kondensacji kwasu 4-amino-benzenosulfonowego z kwasem 4,5-dihydro-5-okso-1-(4-sulfofenylo)-1H-pirazolo-3-karboksylowym. Występuje on w postaci cytrynowo-żółtego proszku, który jest rozpuszczalny w wodzie.

Barwnik ten nie jest wrażliwy na działanie światła i tlenu. Jest również stabilny chemicznie podczas stosowania w żywności. Tartrazyna utrzymuje swój kolor nawet w kwaśnych warunkach (kwaśnym pH) i wyższej temperaturze.

Tartrazyna w połączeniu z innymi barwnikami – błękitem brylantowym FCF (E 133) lub zielenią brylantową BS (E142) pozwala na otrzymywanie różnych odcieni zieleni.

Tartrazyna - szkodliwość

Tartrazyna może wyzwalać u osób wrażliwych wystąpienie objawów alergicznych, zaś u dzieci może powodować nadpobudliwość. 

W dalszej części artykułu omówiliśmy najczęstsze skutki uboczne wynikające ze spożywania produktów zawierających tartrazynę.

Dzienny bezpieczny poziom spożycia wynosi 10 mg/kg masy ciała

Wspólny Komitet Ekspertów FAO/WHO ds. Dodatków do Żywności (JECFA) początkowo ustalił dzienne bezpieczne spożycie (ADI) tartrazyny na poziomie 7,5 mg/kg masy ciała. Jednakże w toku aktualizacji wyników dostępnych badań zwiększył ten limit do 10 mg/kg masy ciała (ADI = 10 mg/kg masy ciała/dzień). Badania pokazały więc, że barwnik ten można bezpiecznie spożywać w powyżej wspomnianej dawce. Jednakże osoby wrażliwe na ten składnik mogą reagować już na poziomie dawki ADI.

W doświadczeniu na szczurach badacze ustalili, że poziom tartrazyny niewywołujący obserwowalnych szkodliwych skutków (NOAEL) to 750 mg/kg masy ciała.

Naukowcy stwierdzili, że ostra toksyczność tartrazyny jest niska. Przeprowadzone eksperymenty na myszach pozwoliły im na określenie dawki letalnej (LD₅₀), czyli takiej ilości tartrazyny, przy której obserwuje się śmierć połowy osobników poddanych badaniu. Wynosi ona 2000 mg/kg masy ciała.

Tartrazyna może wyzwalać objawy alergiczne

Zgłaszano doniesienia, że tartrazyna może wywoływać reakcje pseudo alergiczne w postaci obrzęku naczynioruchowego, czy też zaostrzenia astmy i pokrzywki u pacjentów wrażliwych. Skutki uboczne mogą też wystąpić u osób z nietolerancją aspiryny.

Częstość nietolerancji na tartrazynę została oszacowana na poziomie poniżej 1% u pacjentów z pokrzywką lub obrzękiem naczynioruchowym.

Objawy nadwrażliwości na tartrazynę mogą obejmować: lęk, migrenę, depresję, pogorszenie widzenia, świąd, ogólne osłabienie, uczucie gorąca, a także występowanie purpurowych plam na skórze.

Skutki uboczne tartrazyny mogą wystąpić nawet do 72h od momentu spożycia.

W Brazylli Narodowa Agencja Nadzoru Sanitarnego (ANVISA) w oparciu o stwierdzone działania niepożądane tartrazyny ustaliła stosowanie wymaganego ostrzeżenia dotyczącego leków zawierających tartrazynę o formule: „ten produkt zawiera żółty barwnik tartrazynę, która może powodować reakcje alergiczne u osób podatnych, takie jak astma oskrzelowa i pokrzywka”.

Niektóre kraje, takie jak Szwecja, Szwajcaria, Austria i Norwegia wycofały stosowanie tartrazyny ze względu na jej szkodliwy potencjał anafilaktyczny.

Tartrazyna może być powodować nadpobudliwość u dzieci

W badaniach klinicznych naukowcy wykazali też pewne działania niepożądane u dzieci w postaci drażliwości i zaburzeń snu po spożyciu tartrazyny. Jako ciekawostkę warto dodać, że unijne rozporządzenie nakazuje producentom żywności zawrzeć na etykiecie produktu spożywczego zawierającego tartrazynę następującą informację: „tartrazyna (lub E102) może mieć szkodliwy wpływ na aktywność i skupienie uwagi u dzieci”. 

Takie samo oświadczenie musi być zawarte w przypadku stosowania jeszcze pięciu innych barwników: żółcieni pomarańczowej (E 110), żółcieni chinolinowej (E 104), azorubiny/karmoizyny (E 122), pąsu 4R (E 124) i czerwieni allura (E 129).

McCann i wsp. w swoich badaniach stwierdzili, że narażenie na mieszaninę barwników (w tym tartrazynę) w połączeniu z benzoesanem sodu (E211) doprowadziło do nadaktywności u dzieci w wieku 3 i 8-9 lat. 

Jednakże eksperci z Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) oraz amerykańskiej Agencji Żywności i Leków (FDA) odrzucili sugestie dotyczące bezpośredniego związku pomiędzy sztucznymi barwnikami (w tym tartrazyną), a nadpobudliwością.

Tartrazyna nie powoduje nowotworów

Według organizacji EFSA, tartrazyna nie ma działania genotoksycznego ani rakotwórczego. Dodatkowo nie wpływa na funkcje i zdrowie reprodukcyjne.

Metabolizm tartrazyny w ustroju

Przeprowadzone badania pokazały, że tartrazyna wchłania się w bardzo niewielkim stopniu, bo na poziomie ok. 5%. Zaabsorbowana (wchłonięta) część tartrazyny jest najczęściej wydalana przez nerki wraz z moczem w niezmienionej postaci. Pozostała część tartrazyny jest intensywnie metabolizowana przez florę bakteryjną zamieszkującą nasz żołądek i jelita oraz przekształcana jest w kwas sulfanilowy.

Tartrazyna - zastosowanie

W przemyśle spożywczym, tartrazyna służy do barwienia głównie cukierków, lodów, galaretek, sosów, produktów mlecznych, wypieków, mrożonych przekąsek, napojów, chipsów ziemniaczanych.

Unijne prawo zezwala na stosowanie tartrazyny jako barwnika m.in. do takich produktów spożywczych, jak:

• Sery topione z dodatkami smakowymi lub środkami aromatyzującymi (100 mg/kg)
• Groszek przetworzony (purée) i groszek ogrodowy (w puszkach) (100 mg/kg)
• Pasty rybne i pasty ze skorupiaków (100 mg/kg)
• Wędzone ryby (100 mg/kg)
• Fermentowane przetwory mleczne z dodatkami smakowymi lub środkami aromatyzującymi, włącznie z produktami poddanymi obróbce cieplnej (150 mg/kg)
• Śmietanki z dodatkami smakowymi lub środkami aromatyzującymi (150 mg/kg)
• Sery niedojrzewające z dodatkami smakowymi lub środkami aromatyzującymi (150 mg/kg)
• Lody (150 mg/kg)
• Kandyzowane owoce i warzywa (200 mg/kg)
• Guma do żucia (300 mg/kg)
• Pieczywo cukiernicze i wyroby ciastkarskie (200 mg/kg)
• Musztarda (300 mg/kg)
• Napoje z dodatkami smakowymi lub środkami aromatyzującymi z wyłączeniem mleka czekoladowego i produktów słodowych (100 mg/kg)
• Przekąski na bazie ziemniaków, zbóż, mąki lub skrobi (100-200 mg/kg)
• Desery (150 mg/kg)

Tartrazyna została dopuszczona do stosowania m.in. w USA, Japonii, Australii, czy też w krajach Unii Europejskiej. Jednakże w niektórych krajach zabroniono jej stosowania w produktach spożywczych.

Tartrazynę można znaleźć również w produktach, innych niż żywność. Barwnik ten może być obecny w mydłach, szamponach, odżywkach, kredkach i farbach. Tartrazyna występuje też w szminkach, pudrze do twarzy, cieniach do powiek i podkładach.

Tartrazyna w ciąży

Nie ma dowodów naukowych świadczących o szkodliwym działaniu tartrazyny w ciąży

W literaturze naukowej nie ma zbyt wiele informacji na temat szkodliwości tartrazyny w ciąży. Badacze przeprowadzili jedno doświadczenie na szczurach, w którym stwierdzili, że tartrazyna nie ma działania teratogennego (nie wpływa negatywnie na rozwój płodu).

Tartrazyna – kupowanie i przechowywanie

Tartrazyna nie jest przeznaczona do stosowania przez zwykłych konsumentów. Jednakże istnieje możliwość jej zakupienia - szczególnie w sklepach internetowych, których oferta skierowana jest głównie dla producentów żywności. Koszt opakowania tartrazyny (1 kg) wynosi ok. 50-55 zł.

Według informacji podanych przez producentów, tartrazyna powinna być przechowywana w suchym, chłodnym i dobrze wentylowanym miejscu, w szczelnie zamkniętych pojemnikach.