Co to są Pestycydy? Gdzie występują? Czy są szkodliwe?

Pestycydy – narażenie na zatrucie

Wbrew powszechnej opinii, konsumenci spożywający żywność (np. warzywa, owoce, produkty zbożowe) nie są szczególnie narażeni na szkodliwe działanie pestycydów. Do osób najbardziej zagrożonych negatywnymi skutkami oddziaływania tych związków zalicza się:

• Osoby zatrudnione przy produkcji i dystrybucji pestycydów
• Rolników
• Ogrodników
• Leśników
• Osoby stosujące pestycydy w mieszkaniach jako środki przeciw mrówkom, muchom itp.

Spożywamy bardzo niewielkie ilości pestycydów

Autorzy badań naukowych, wykonanych w Egipcie stwierdzili, że wysokość spożycia pestycydów nie stanowi istotnego problemu dla zdrowia publicznego. Naukowcy odnotowali, że szacowane dzienne spożycie pestycydów wśród mieszkańców Egiptu wahało się na poziomie 0,03-40% dopuszczalnego dziennego spożycia (ADI). Oznacza to, że ilość spożywanych pestycydów była o połowę niższa niż wynosi ustalony bezpieczny limit.

Bardzo podobne wyniki uzyskali Francuzi, którzy zaobserwowali, że szacunkowe średnie spożycie pestycydów w badanej populacji wyniosło tylko 4% dopuszczalnego dziennego spożycia (ADI).

Niskie spożycie pestycydów wraz z żywnością stwierdzono też w przypadku Włochów. Przeprowadzone badania pokazały, że średnie dzienne spożycie pestycydów wyniosło 2,6% ADI u dorosłych, 4,9% u nastolatków i 9,8% u dzieci.

Wysokie spożycie produktów roślinnych zwiększa narażenie na pestycydy

Badania przeprowadzone we Francji pokazują, że sposób żywienia ma wpływ na wysokość narażenia na spożycie pestycydów. Naukowcy odnotowali, że na pozostałości pestycydów bardziej narażone są osoby będące na diecie wegetariańskiej, które spożywają wysokie ilości warzyw, owoców i produktów zbożowych.

Czy pozostałości pestycydów w żywności są niebezpieczne dla zdrowia?

Wykorzystywanie pestycydów podczas uprawy roślin powoduje, że pomimo stosowania się do wszystkich zaleceń i wytycznych, w niektórych produktach mogą być obecne pozostałości tych związków. Z tego powodu można zadać sobie pytanie: czy pozostałości pestycydów w żywności są niebezpieczne dla naszego zdrowia? Odpowiedź brzmi: wszystko zależy od ich konkretnej zawartości.

Istnieje kilka wskaźników świadczących o szkodliwości pestycydów

MRL - najwyższy dopuszczalny poziom pozostałości

Prawo unijne określa dla każdego pestycydu jego ilość, która może być obecna w danym produkcie. Jest to tzw. najwyższy dopuszczalny poziom pozostałości (MRL, ang. maximum residue level). Wysokość tego parametru ustalana jest na podstawie aktualnej wiedzy dotyczącej m.in. toksyczności danego związku, jak i stopnia narażenia człowieka na ten składnik, uwzględniając powszechne spożycie produktów go zawierających.

Przekroczenie MRL powoduje, że produkt nie powinien być dopuszczony do sprzedaży. Nie musi to jednak oznaczać, że produkt ten jest niebezpieczny dla naszego zdrowia. Wszystko uzależnione jest od tego, ile dokładnie danego pestycydu jest obecne w żywności. Normy MRL ustalane są z dużym marginesem bezpieczeństwa zdrowotnego.

ADI - dopuszczalne dzienne pobranie

Miarą tego, czy spożycie danego związku (np. pestycydu) jest bezpieczne dla naszego zdrowia, jest wskaźnik ADI (ang. acceptable daily intake). Jest to taka ilość danego składnika, jaką człowiek może spożyć wraz z żywnością codziennie, przez całe życie, bez ryzyka dla zdrowia. Wartość tego wskaźnika podaje się w mg/kg masy ciała/dzień. Przekroczenie ADI może (ale nie musi!) skutkować zagrożeniem dla naszego zdrowia.

NOAEL - najwyższy poziom bez obserwowanego działania toksycznego

Istnieje jeszcze jeden ważny wskaźnik - NOAEL (ang. no observable adverse effect level). Wskazuje on maksymalną ilość związku, która nie wywołuje niekorzystnych skutków zdrowotnych. Dopiero przekroczenie granicy tego parametru sprawia, że nasze zdrowie jest zagrożone.

Jak to wygląda w praktyce?

Raz po raz możemy spotkać się z doniesieniami medialnymi, że w partii produktów został przekroczony dopuszczalny poziom pozostałości pestycydów (MRL). Aby zobrazować, czy zawsze musi się to wiązać z zagrożeniem dla zdrowia, poniżej przedstawiono następujący, czysto teoretyczny przykład:

• Do uprawy pomarańczy dopuszczony jest jeden z pestycydów o nazwie: etridiazol.
• MRL dla etridiazolu wynosi 0,05 mg/kg. Oznacza to, że w 1 kg pomarańczy może znajdować się maksymalnie 0,05 mg/kg tego związku
• ADI (bezpieczna, dzienna dawka) etridiazolu wynosi 0,015 mg/kg masy ciała. Zgodnie z tym, osoba dorosła o masie ciała 70 kg (bez obaw o swoje zdrowie) może spożyć w ciągu dnia (codziennie, przez całe życie!) 1,05 mg wspomnianego etridiazolu
• Załóżmy, że w partii pomarańczy sprzedawanych w jednym ze sklepów stwierdzono 10-krotne przekroczenie maksymalnego poziomu pozostałości pestycydu (MRL). Oznacza to, że w 1 kg pomarańczy znajduje się 0,5 mg etridiazolu
• Co możemy z tego wywnioskować? W przypadku aż 10-krotnego przekroczenia poziomu pozostałości pestycydu, dla osoby o masie ciała 70 wciąż będzie bezpieczne spożycie aż 2 kg "zanieczyszczonych" pomarańczy (codziennie)

Przykład ten pokazuje, że nawet znaczące przekroczenie dopuszczalnego poziomu pozostałości pestycydów w żywności nie musi od razu wiązać się z zagrożeniem dla naszego zdrowia i życia.

Oczywiście nie zmienia to faktu, że nie powinniśmy bagatelizować nieuczciwych praktyk producentów żywności, czy też ich zaniedbań związanych ze świadomym lub nieświadomym dopuszczeniem do obrotu produktów spożywczych zawierających zbyt wysokie ilości pestycydów. Zgodnie z prawem, produkt taki nie może znaleźć się w sprzedaży.

Gdzie sprawdzić dopuszczalny poziom pestycydów w żywności?

Baza pestycydów dopuszczonych i niedopuszczonych do stosowania w żywności na terenie UE znajduje się pod TYM adresem.

Jeżeli chcielibyśmy sprawdzić maksymalny dopuszczalny poziom pozostałości (MRL) pestycydów dla konkretnych produktów, to można zrobić to pod TYM adresem.

EFSA w opublikowanym raporcie z 2019 r. jednoznacznie stwierdziła, że długoterminowe narażenie na pestycydy spożywane wraz z żywnością prawdopodobnie nie będzie stanowić zagrożenia dla zdrowia konsumentów. W przygotowanym raporcie można zauważyć, że np. w przypadku zdecydowanej większości pestycydów nie spożywamy ich więcej niż 10% ADI (dopuszczalnego bezpiecznego dziennego poziomu.

Pestycydy – gdzie się znajdują

W połowie 2019 roku EFSA (ang. European Food Safety Authority) wydała raport, w którym przedstawiła dane dotyczące obecności pestycydów w żywności, w różnych krajach Unii Europejskiej. W przypadku Polski, w nieco ponad połowie (50,6%) badanej żywności nie stwierdzono żadnych pozostałości pestycydów. Obecność pozostałości pestycydów w ilości dopuszczonej przez unijne prawo wykazano w 46% produktów. Zaledwie w 3,4% próbek odnotowano przekroczenie dopuszczalnego limitu MRL.

Zbyt wysokie ilości pestycydów stwierdzano najczęściej w:

• Gruszkach (98% badanych próbek)
• Bananach (96%)
• Mandarynkach (95%)
• Winogronach (92%)
• Korzeniu pietruszki (84%)
• Truskawkach (68,4%)

Ogółem, nadmiar pestycydów (powyżej MRL) wykazano w przypadku:

• 1,9% przebadanych owoców
• 3,5% warzyw i grzybów
• 5,7% produktów zbożowych
• 8,5% żywności przetworzonej
• 1% żywności pochodzenia zwierzęcego

Warto też zauważyć, że w żadnym ze 111 przebadanych produktów dedykowanych dla małych dzieci nie stwierdzono żadnych pozostałości pestycydów

Wśród najczęściej wykrywanych pestycydów znajdowały się związki takie jak:

• Boskalid
• Fludioksonil
• Imazalil
• Chloropiryfos
• Kaptan
• Cyprodynil

W skali całej Unii Europejskiej najwięcej przekroczeń w poziomie MRL stwierdzono dla takich produktów jak:

• Liście winogron (55,6%)
• Rukiew wodna (48,6%)
• Cherymoja (41,2%)
• Liście kolendry (36,4%)
• Bazylia (30,1%)
• Granat (30%)
• Papryczka chilli (25,8%)
• Pitaja (25,6%)
• Marakuja (24%)
• Mięta (21,6%)
• Herbaty (21,4%)

Pestycydy – produkty ekologiczne

Czy żywność ekologiczna jest pozbawiona pestycydów?

W rolnictwie ekologicznym stosowanie pestycydów (przede wszystkim tych syntetycznych) jest ograniczone ale nie oznacza to, że jest całkowicie zabronione. Co więcej, niektóre pestycydy stosowane w rolnictwie ekologicznym są również wykorzystywane w uprawach konwencjonalnych.

Aktualnie, 385 różnych substancji jest dopuszczonych do stosowania w rolnictwie opartym na metodach konwencjonalnych. W rolnictwie ekologicznym zezwolono na stosowanie 26 z nich. Prawdą jest, że większość pestycydów (poza kilkoma wyjątkami) zatwierdzonych do stosowania w rolnictwie ekologicznym charakteryzuje się stosunkowo niską toksycznością.

Jednakże Departament Rolnictwa Stanów Zjednoczonych (USDA, ang. United States Department of Agriculture) podał w 2012 roku, że 43% z 571 przebadanych produktów ekologicznych zawierało pozostałości zabronionych pestycydów.

Żywność ekologiczna vs żywność konwencjonalna

Raport opublikowany przez EFSA (organizacja europejska) w 2019 r. pokazuje, że na 5806 badanych próbek żywności ekologicznej, 5010 z nich (czyli 86,3%) nie zawierało możliwych do oznaczenia pozostałości pestycydów. Dodatkowo, 711 próbek (12,2%) zawierało pestycydy w ilościach zgodnych z normami prawnymi. Autorzy zauważyli, że te pozostałości pestycydów nie musiały pochodzić ze stosowania pestycydów, a mogły występować naturalnie w środowisku. MRL (maksymalny dopuszczalny poziom) został przekroczony w 1,5% analizowanych prób.

W porównaniu z żywnością konwencjonalną, wskaźniki obecności pestycydów są bardziej korzystne: 

• W produktach pochodzących z upraw konwencjonalnych, MRL został przekroczony w przypadku 4,3% prób (żywność ekologiczna = 1,5%).
• W żywności konwencjonalnej pestycydy (w dozwolonych ilościach) były obecne w 44,5% produktów (żywność ekologiczna = 12,2%).

Największe różnice odnotowano w przypadku owoców, orzechów i warzyw. Dane te jednoznacznie pokazują, że produkty pochodzące z upraw ekologicznych zawierają dużo mniejsze ilości pestycydów niż produkty z upraw tradycyjnych.

Gdzie znaleźć listę pestycydów, które mogą być wykorzystywane do produkcji żywności ekologicznej?

Wykaz pestycydów dozwolonych do stosowania w rolnictwie ekologicznym reguluje Rozporządzenie Komisji (WE) nr 889/2008, które znajduje się pod TYM adresem.

Spożywając żywność ekologiczną dostarczamy mniej pestycydów

Ograniczenie wykorzystania pestycydów w rolnictwie ekologicznym wydaje się przynosić największe korzyści osobom najbardziej narażonym na te związki, czyli np. rolnikom, którzy mają z nimi bezpośredni kontakt.

Wyniki badań opublikowanych w 2015 r. wykazały, że w moczu osób spożywających żywność ekologiczną były obecne niższe ilości pozostałości pestycydów niż w przypadku osób, które takiej żywności nie spożywały . Takie obserwacje zostały potwierdzone również w trzech innych badaniach, w których zauważono, że zastąpienie żywności konwencjonalnej, produktami pochodzącymi z upraw ekologicznych powoduje obniżenie zawartości pestycydów w wydalanym moczu (a więc i w konsekwencji w naszym organizmie).

Brakuje jednak badań naukowych, które potwierdziłyby, że zmniejszone spożycie pestycydów (w wyniku stosowania żywności ekologicznej) skutkuje niższym ryzykiem rozwoju chorób.

Pestycydy – jak ograniczyć spożycie

Mycie warzyw i owoców skutecznie usuwa znaczną część pestycydów

Istnieje kilka prostych (i zarazem dość oczywistych) sposobów na zredukowanie poziomu pestycydów w żywności. Podstawową zasadą jest dokładne mycie zakupionych warzyw i owoców.

Na łamach czasopisma International Journal of Environmental Research and Public Health opublikowano wyniki doświadczenia, w którym sprawdzono wpływ mycia ogórków i szpinaku na zawartość pestycydów. Stwierdzono, że mycie ogórków pod wodą z kranu spowodowało obniżenie zawartości pestycydów o 9-33%. W przypadku szpinaku odnotowano redukcję poziomu tych związków o 4-32%.

Co ciekawe, zastosowanie moczenia warzyw z dodatkiem wodorowęglanu sodu (czyli tzw. sody oczyszczonej, stosowanej również jako dodatek do żywności pod numerem E500b) przyczyniło się do jeszcze bardziej znaczącego usunięcia pestycydów. W przypadku ogórków było to 7-58%, a szpinaku - 18-74%.

Mycie pod bieżącą wodą pozwala na usunięcie 46,6% chloropiryfosu w pomidorach, 10,6% w ogórkach i 36,3% w bakłażanach.

Inni badacze wykazali, że mycie truskawek może zmniejszyć stężenie pestycydów o 2-68%, w zależności od czasu mycia i rodzaju pestycydu.

Skórki warzyw i owoców zawierają zazwyczaj dużo pestycydów

Ilość pestycydów zawartą w żywności można ograniczyć obierając warzywa i owoce. Trzeba jednak pamiętać, że usuwając skórkę pozbawiamy jednocześnie np. jabłko wielu wartościowych składników. Dodatkowo badania naukowe pokazują, że pestycydy przedostają się również do miąższu warzyw i owoców. W jednym z doświadczeń stwierdzono, że rozkład pestycydów w skórce i miąższu wyglądał następująco:

• Brzoskwinie - ok. 20-40% pestycydów w skórce, ok. 60-80% pestycydów w miąższu
• Gruszki - ok. 20% pestycydów w skórce, ok. 80% pestycydów w miąższu
• Jabłka - ok. 20-80% pestycydów w skórce, ok. 20-80% pestycydów w miąższu (w zależności od odmiany)

Obieranie ogórków pozwala na pozbycie się obecności aż 64,2-94% pestycydów

W przypadku jabłek naukowcy wykazali, że najwięcej pestycydów zawartych było w skórce owocu. Odnotowali oni, że w skórce jabłek znajdowało się 73-99% łącznej zawartości pestycydów. Stąd, w obranych jabłkach było obecnych zaledwie 1-27% pestycydów. Dodatkowo zauważono, że w soku wyciskanym z jabłek znajdowało się tylko 2-7% pestycydów z łącznej ich zawartości w całym jabłku. Z drugiej strony, krótkotrwałe (15 sekund) mycie jabłek nie spowodowało istotnego obniżenia poziomu pestycydów w owocu.

Stwierdzono też, że miąższ kiwi zawiera śladowe ilości pestycydów. Kilkukrotnie wyższe stężenie tych związków znajduje się w skórce owocu.

Obieranie owoców bardziej szkodzi niż daje korzyści

Pomimo, że zazwyczaj (choć nie jest to zasadą) najwięcej pestycydów znajduje się w skórce, to zasadność obierania owoców jest bardzo dyskusyjna. Wydaje się, że przy obecnych niskich poziomach pestycydów w żywności, większe korzyści zdrowotne osiągniemy spożywając umyte warzywa i owoce ze skórką, dostarczając witamin, składników mineralnych i związków bioaktywnych niż eliminując ją wraz z potencjalnymi, śladowymi ilościami pestycydów.

Obróbka termiczna prowadzi do obniżenia poziomu pestycydów

Poziom pestycydów można obniżyć poddając żywność obróbce termicznej. Gotowanie, pieczenie i smażenie mogą być skutecznym sposobem na zmniejszenie stężenia pestycydów w produktach.

Wyniki przeprowadzonej metaanalizy wskazały, że najskuteczniejsze metody zmniejszania pozostałości pestycydów w żywności (od najbardziej skutecznej) to: smażenie, blanszowanie, obieranie ze skórki, wyciskanie soku, mycie, konserwowanie, gotowanie. 

W jednym z doświadczeń odnotowano, że gotowanie istotnie obniża zawartość chloropiryfosu w kapuście (o 55%), pomidorach (o 75,9%), ogórku (o 20%) i bakłażanie (o 56%). Stwierdzono też, że smażenie może zmniejszać poziom wspomnianego pestycydu o 5,13-93,3%, zaś gotowanie w kuchni mikrofalowej - o 5,88-67,2%.

Pestycydy – szkodliwość

Pestycydy zwiększają ryzyko nowotworów

Co aktualnie wiemy o działaniu kancoregennym pestycydów?

1. W 2007 roku naukowcy dowiedli, że narażenie zawodowe na pestycydy może wywoływać nowotwory układu krwiotwórczego. Wykazali oni, że długotrwały kontakt z pestycydami (powyżej 10 lat) może zwiększać ryzyko wystąpienia tych nowotworów aż o 65-118% . 
2. Dane pochodzące z 2015 roku wskazują, że dzieci narażone na kontakt ze środkami owadobójczymi (insektycydami zaliczanymi do pestycydów) stosowanymi w domach mogą być  bardziej podatne na wystąpienie nowotworów układu krwiotwórczego. Potwierdzili to również inni badacze, którzy zauważyli, że stosowanie pestycydów w domu może zwiększać ryzyko białaczki u dzieci o 57%.
3. Uważa się, że pestycydy mogą być przyczyną rozwoju zespołów mielodysplastycznych (MDS, ang. myelodysplastic syndrome), które objawiają się zaburzeniem w procesie powstawania krwinek. MDS uważa się za stan przedbiałaczkowy prowadzący do rozwoju białaczek. Działanie takie odnotowano w przypadku środków owadobójczych (zwiększone ryzyko MDS o 71%). Z drugiej strony nie stwierdzono, aby ekspozycja (narażenie) na inne pestycydy – herbicydy i fungicydy miały jakikolwiek wpływ na rozwój wspomnianej choroby.
4. Wysokie narażenie na pestycydy może zwiększać ryzyko raka pęcherza moczowego o 64%.
5. Wyniki przeprowadzonej analizy 8 badań naukowych, które zostały opublikowane na łamach renomowanego czasopisma European Journal of Cancer Prevention wykazały, że pestycydy zwiększają ryzyko raka tarczycy o 48%.
6. Udowodniono, że pestycydy mogą być też niebezpieczne dla naszych nerek. Na podstawie wykonanych 11 badań, naukowcy stwierdzili, że narażenie na pestycydy nieznacznie (o 10%) zwiększa ryzyko rozwoju raka nerek.
7. Wykonana analiza kilkunastu badań pokazała, że kontakt z pestycydami nie ma związku z występowaniem raka trzustki.
8. Multigner i wsp. odnotowali, że jeden z pestycydów (a dokładniej insektycydów) – chlordekon zwiększa ryzyko raka prostaty o 77%. Jednak ze względu na jego wysoką toksyczność, podczas Konwencji Sztokholmskiej zakazano jego stosowania na całym świecie.

Trzeba zauważyć, że nie wszystkie przebadane pestycydy wykazują działanie kancerogenne. Dodatkowo coraz więcej dowodów naukowych wskazuje, że podatność na rakotwórcze działanie niektórych pestycydów może być uwarunkowana genetycznie . Oznacza to, że każdy z nas może nieco inaczej „zareagować” na pestycydy.

Należy podkreślić, że przytoczone wyniki badań zazwyczaj dotyczą ogólnego narażenia na pestycydy, np. mając z nimi kontakt podczas pracy. Nie odnoszą się one bezpośrednio do pozostałości pestycydów np. w roślinach uprawnych, które spożywamy. W związku z tym trzeba stwierdzić, że niektóre pestycydy owszem, mają działanie rakotwórcze, jednak niewielkie ilości pestycydów, które dostarczamy wraz z żywnością są raczej stosunkowo bezpieczne dla naszego zdrowia.

Pestycydy mogą obniżać płodność

W jednej z prac naukowych autorzy zaobserwowali, że mężczyźni, którzy spożywali warzywa i owoce o wysokim poziomie pozostałości pestycydów charakteryzowali się niższą zawartością plemników i niższą ilością plemników o właściwej budowie. Wyniki te dowodzą, że wysokie spożycie pozostałości pestycydów może obniżać jakość nasienia .

W przeprowadzonym badaniu naukowcy zauważyli również, że duże spożycie warzyw i owoców o wysokiej zawartości pestycydów wiązało się z niższym prawdopodobieństwem zajścia w ciążę przez kobiety, które były poddawane leczeniu niepłodności.

Z drugiej strony, inni naukowcy wykazali jednak, że spożywanie warzyw i owoców, bez względu na zawartość w nich pestycydów nie ma związku ze zmianami stężenia hormonów rozrodczych.

Pestycydy a cukrzyca

Na łamach czasopisma Environmental International opublikowano wyniki metaanalizy, w której dowiedziono, że narażenie na wysokie dawki pestycydów może zwiększać ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 o 58%. Trzeba jednak zaznaczyć, że wiele z pestycydów, które zostały uwzględnione w tej pracy nie jest już powszechnie stosowanych ze względu na wprowadzone zakazy ich używania . Mechanizm potencjalnego wpływu niektórych pestycydów na wystąpienie cukrzycy nie został jeszcze dobrze poznany.

Pestycydy mogą przyczyniać się do wystąpienia chorób neurodegeneracyjnych

Naukowcy sugerują, że narażenie człowieka na pestycydy może być czynnikiem ryzyka choroby Parkinsona. W ciągu ostatnich niemal 20 lat opublikowano wyniki trzech metaanaliz, które potwierdzają niekorzystny wpływ pestycydów na wystąpienie choroby Parkinsona. Wyniki tych prac przedstawiają następujące dane:

• Opracowanie z 2000 roku – ekspozycja na pestycydy zwiększa ryzyko choroby Parkinsona o 94%
• Metaanaliza z 2012 roku – narażenie na pestycydy może zwiększać ryzyko rozwoju choroby Parkinsona nawet o 156%
• Praca z 2018 roku – długotrwały kontakt z pestycydami (5-10 lat) powoduje wzrost ryzyka wystąpienia choroby Parkinsona o 5-11%

Wyniki przeprowadzonej metaanalizy obejmującej 7 badań naukowych pokazały, że pestycydy mogą mieć działanie toksyczne na centralny układ nerwowy. W konsekwencji, narażenie na pestycydy może zwiększać ryzyko choroby Alzheimera o 34%.

Autorzy jednej z najnowszych prac potwierdzili, że narażenie zawodowe może zwiększać ryzyko rozwoju choroby Alzheimera (o 50%) i choroby Parkinsona (o 66%). Co więcej, naukowcy odnotowali, że osoby mające bezpośredni kontakt z pestycydami mogą być bardziej narażone na pojawienie się stwardnienia zanikowego bocznego (ALS) .

Podobnie jak w przypadku nowotworów, pod pojęciem „narażenie na pestycydy” rozumie się długotrwały kontakt z pestycydami, który dotyczy przede wszystkim np. rolników, którzy wykorzystują te środki do ochrony uprawianych roślin. Nie można odnosić tego terminu do spożywania produktów spożywczych zawierających niewielkie pozostałości pestycydów.

Pestycydy podrażniają drogi oddechowe

Kontakt z pestycydami stosowanymi w rolnictwie może wpływać negatywnie na nasz układ oddechowy. Jednak nie dotyczy to spożycia pestycydów, a wyłącznie narażenia np. podczas stosowania pestycydów w aerozolu.

W kilku badaniach zauważono, że kontakt z pestycydami może prowadzić m.in. do przewlekłego kaszlu, duszności, podrażniania dróg oddechowych i gardła, kataru, suchości nosa, pojawienia się świszczącego oddechu, zapalenia gardła, oskrzeli i płuc, zapalenia zatok.

Pestycydy – w ciąży

Naukowcy zalecają ograniczenie stosowania pestycydów w mieszkaniach, a zwłaszcza wykorzystywania insektycydów wewnątrz pomieszczeń, w których przebywają kobiety ciążarne.

Kontakt z pestycydami w ciąży może niekorzystnie wpływać na rozwój narządów płciowych u dzieci

Badacze wykazali, że narażenie kobiet w ciąży na pestycydy w miejscu pracy mogło mieć negatywny wpływ na rozwój reprodukcyjny ich synów. Stwierdzono m.in., że chłopcy matek narażonych na działanie pestycydów wykazywali zmniejszoną długość prącia, mniejszą objętość jąder, a także obniżone stężenie testosteronu w surowicy krwi. Dodatkowo u chłopców tych stwierdzono częstsze występowanie wnętrostwa (6,2 vs 1,9%), czyli wady u noworodków płci męskiej, związanej z nieprawidłowym umiejscowieniem jednego lub obydwóch jąder.

Obserwacje te stwierdzono również w innym doświadczeniu. Dowiedziono w nim, że chłopcy matek narażonych podczas ciąży na pestycydy mieli o 24,7% mniejsze jądra i o 9,4% krótszą długość prącia w porównaniu do chłopców urodzonych przez kobiety nie poddane ekspozycji na pestycydy. Wyniki tych badań potwierdzają, że narażenie na pestycydy podczas ciąży może mieć długofalowy wpływ na funkcje rozrodcze u chłopców.

Narażenie na pestycydy podczas ciąży może zaburzać rozwój neurologiczny dzieci

Uważa się, że prenatalna ekspozycja na pestycydy (czyli narażenie na pestycydy w trakcie ciąży) może wpływać na rozwój neurologiczny potomstwa. Przeprowadzone badania potwierdziły, że narażenie matek na pestycydy spowodowało upośledzenie funkcji neuropsychologicznych u urodzonych dziewczynek. U dzieci tych stwierdzono zaburzenia funkcji językowych i motorycznych.

Inne badania wykazały, że narażenie na pestycydy (głównie fosforany organiczne) w czasie ciąży może powodować u dzieci m.in. upośledzenie zdolności motorycznych i funkcji językowych, problemy z koncentracją, a także pogorszenie pamięci i wizualizacji przestrzennej.

Naukowcy odnotowali też, że dzieci kobiet ciężarnych narażonych na działanie pestycydów charakteryzowały się niższą masą urodzeniową (o 4,8%). Dodatkowo dzieci matek eksponowanych na pestycydy miały znacznie większy wzrost wskaźnika BMI (od momentu urodzenia do osiągnięcia wieku szkolnego), a także wyższą (o 15,8%) zawartość tkanki tłuszczowej.

W 2016 roku w czasopiśmie naukowym Environment International zamieszczono wyniki przeglądu systematycznego, które jednoznacznie pokazały, że narażenie na pestycydy (głównie fosforany organiczne) w okresie prenatalnym wiąże się z zaburzeniami neurorozwojowymi u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym.

Wyniki badań przeprowadzonych w USA, które zostały opublikowane w 2018 roku jednoznacznie pokazują, że spożycie przez kobiety ciężarne warzyw i owoców zawierających pozostałości pestycydów nie ma wpływu na masę urodzeniową noworodków, a także nie zwiększa ryzyka przedwczesnych porodów.

Można zatem wyciągnąć wniosek, że kobiety ciężarne powinny znacząco ograniczyć kontakt z pestycydami, np. w swoim miejscu pracy. Nie muszą jednak rezygnować ze spożycia produktów spożywczych, które mogą potencjalnie zawierać pestycydy.

Pestycydy – czy mamy powody do obaw?

Trzeba wiedzieć, że stosowanie pestycydów w rolnictwie jest bardzo ściśle regulowane prawnie i kontrolowane. Rolnicy są zobowiązani m.in. do wykorzystywania tylko wybranych związków chemicznych, zgodnie z ich przeznaczeniem. Można nawet stwierdzić, że procedura uzyskania zezwolenia na dopuszczenie nowych środków ochrony roślin do stosowania jest prawie tak rygorystyczna, jak ma to miejsce w przypadku wydawania pozwoleń na dopuszczenie leków do obrotu. Więcej informacji o rejestracji środków ochrony roślin można przeczytać TUTAJ.

Warto też dodać, że pestycydy nie są stosowane tylko (jak wiele osób uważa) w celu zwiększenia plonów. Przede wszystkim, pestycydy są wykorzystywane, aby zapobiegać i zwalczać choroby roślin. Dla przykładu, spożycie zakażonych warzyw czy też owoców grzybami i ich toksynami (np. aflatoksynami) może powodować poważne problemy zdrowotne, a nawet w niektórych przypadkach prowadzić do śmierci człowieka.

Co więcej, właściwe (wg zaleceń) stosowanie pestycydów (środków ochrony roślin) nie zagraża naszemu zdrowiu.

Zasady ograniczające zawartość pestycydów w żywności

Każdemu wykorzystanemu pestycydowi przypisywany jest tzw. okres karencji. Jest to ściśle określony czas, jaki musi upłynąć od ostatniego użycia pestycydu do momentu zbioru warzyw, czy też owoców. Zastosowanie okresu karencji powoduje, że dana roślina do momentu zbioru zdąży „przetworzyć” wykorzystany pestycyd. W efekcie, w produkcie końcowym (np. w jabłku sprzedawanym na targu) znajdują się ewentualne pozostałości pestycydu, zazwyczaj w ilości nieprzekraczającej bezpieczny dla naszego zdrowia poziom.

Warto też wiedzieć, że pestycydy powinny być wykorzystywane zgodnie z Dobrą Praktyką Rolniczą, która mówi, że należy je stosować tylko w razie konieczności i to w dawkach przewidzianych przez producenta. Zasada ta znajduje również oparcie w unijnym Rozporządzeniu 1107/2009 i Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/128/WE. W pierwszej kolejności należy stosować metody biologiczne i fizyczne. Dopiero gdy one zawiodą, można sięgnąć po metody chemiczne (np. zastosowanie pestycydów).

Wnioski

Aby ocenić potencjalne ryzyko zdrowotne dla konsumentów związane z narażeniem na pestycydy pochodzące z żywności konieczne jest powiązanie wyników badań epidemiologicznych i toksykologicznych z wysokością narażenia na te składniki. Niestety badania takie są bardzo skomplikowane, gdyż trudno jest oszacować realne narażenie ludzi na pestycydy występujące w żywności. Dodatkowo nie ułatwia tego konieczność prowadzenia długoterminowych obserwacji.

Potencjalnego negatywnego wpływu pozostałości pestycydów w diecie (np. w warzywach i owocach) na zdrowie konsumentów nie należy wykorzystywać jako argumentu przemawiającego za ograniczeniem spożycia tych produktów.

Wielokrotnie stwierdzono, że obecność pozostałości pestycydów np. w moczu nie była związana z występowaniem niekorzystnych skutków zdrowotnych.

Biorąc pod uwagę wszystkie aspekty bezpieczeństwa i stosowania pestycydów można stwierdzić, że:

• spożywanie produktów spożywczych zawierających pozostałości pestycydów (w ilościach dopuszczonych prawnie) nie powinno negatywnie wpływać na nasze zdrowie
• należy myć warzywa i owoce przed spożyciem, co pozwoli usunąć znaczne ilości pestycydów
• osoby nieufne wynikom badań naukowych mogą wybierać żywność ekologiczną, która co do zasady zawiera mniej pestycydów