Ksylitol (E967)

Ksylitol występuje naturalnie w śladowych ilościach w niektórych owocach i warzywach, m.in. w: żółtych śliwkach, truskawkach, malinach, kalafiorze, bakłażanie, szpinaku, dyni, sałacie. Ksylitol jest syntetyzowany (wytwarzany) w organizmie człowieka, w ilości ok. 5-15 g/dobę .

Ksylitol występuje w postaci białego, rozpuszczalnego w wodzie, krystalicznego proszku, wyglądem nieco przypominającego tradycyjny cukier .

Ksylitol - kalorie

Kaloryczność ksylitolu wynosi 2,4 kcal / g. Oznacza to, że ksylitol jest prawie dwukrotnie mniej kaloryczny od cukru stołowego (4 kcal/g). Dla porównania, jedna łyżeczka ksylitolu dostarcza 12 kcal, zaś jedna łyżeczka sacharozy – 20 kcal . Niższa kaloryczność ksylitolu wynika z faktu, że jest on tylko w 50% wchłaniany w przewodzie pokarmowym. Pozostałe 50% ulega fermentacji w jelicie grubym .

Ksylitol - właściwości technologiczne

Ksylitol stosowany jest jako dodatek do żywności (E967)

Ksylitol wykorzystywany jest jako substancja słodząca w wielu produktach spożywczych. Na etykietach produktów widnieje pod symbolem E 967.

Ksylitol wykazuje słodkość porównywalną do sacharozy. Spośród pozostałych polioli, takich jak: erytrytol, maltitol, mannitol, laktitol, sorbitol, cechuje się on najwyższą słodkością. Zarówno w warunkach domowych jak i w branży spożywczej, ksylitol pełni rolę zamiennika cukru. Po spożyciu nie wywołuje żadnych obcych posmaków .

Ksylitol - właściwości zdrowotne

Ksylitol zapobiega rozwojowi próchnicy

Ksylitol nie jest metabolizowany (przetwarzany) przez florę bakteryjną zamieszkującą jamę ustną. Z tego powodu nie jest wykorzystywany jako pożywka do produkcji kwasów przyczyniających się do rozwoju próchnicy.

W przeprowadzonych badaniach z udziałem 25 uczestników wykazano, że stosowanie płynu doustnego zawierającego ksylitol spowodowało obniżenie poziomu bakterii z gatunku Streptococcus mutans, których obecność jest związana z rozwojem próchnicy .

Podobne wnioski dostarczyło badanie randomizowane z podwójnie ślepą próbą, w którym stwierdzono, że żucie gumy zawierającej ksylitol (dostarczającej dziennie 6 g ksylitolu) przyczyniło się do zmniejszenia ilości bakterii Streptococcus mutans  .

W doświadczeniu, w którym podawano kobietom w ciąży (od szóstego miesiąca ciąży) gumę z ksylitolem lub placebo przez 13 miesięcy zaobserwowano, że dzieci (w wieku 9-24 miesięcy) matek otrzymujących ksylitol rzadziej wykazywały kolonizację patogennych bakterii Streptococcus mutans mutans . 

W przeglądzie systematycznym obejmującym wyniki pochodzące z różnych badań potwierdzono, że stosowanie ksylitolu może zmniejszać ryzyko próchnicy zębów.

Wyniki metaanalizy opublikowanej w 2017 roku wykazały, że osoby spożywające ksylitol mają o 17% niższe ryzyko rozwoju próchnicy .

Sugeruje się, żeby całkowitą ilość ksylitolu podzielić w ciągu dnia na 3-5 porcji. Jednocześnie zaznacza się, że prawdopodobnie zwiększenie dawki ksylitolu powyżej 10 g/dzień nie dostarcza większych korzyści .

Ksylitol tylko w niewielkim stopniu podnosi poziom cukru we krwi 

Po spożyciu ksylitol nie powoduje gwałtownego i znaczącego wzrostu glukozy we krwi. Jego metabolizm (przekształcanie) w organizmie odbywa się stosunkowo wolno i w dużym stopniu bez udziału insuliny, stąd jego indeks glikemiczny wynosi zaledwie 7-13 . Dla porównania indeks glikemiczny glukozy wynosi 100, zaś sacharozy 70. Z tego względu, ksylitol może być stosowany jako zamiennik cukru stołowego (sacharozy) przez osoby cierpiące na cukrzycę lub insulinooporność.

Ksylitol zwiększa wchłanianie wapnia

W badaniu, w którym podawano szczurom różne związki wapnia z dodatkiem ksylitolu zaobserwowano, że osobniki, które spożywały ksylitol wydalały większą ilość wapnia. Na podstawie uzyskanych wyników, autorzy doświadczenia zasugerowali, że ksylitol poprawia biodostępność (przyswajanie) wapnia .

Ksylitol zwiększa wytrzymałość kości

Doświadczenie przeprowadzone na zwierzętach wykazało, że suplementacja ksylitolem przez 40 dni spowodowała zwiększenie gęstości kości udowej u szczurów .

Zaobserwowano, że wzbogacenie diety dorosłych szczurów ksylitolem przyczyniło się do zwiększenia objętości kości, a także zwiększenia zawartości mineralnej kości (BMC, ang. Bone Mineral Content). Wyniki tego badania wskazują na ochronne działanie ksylitolu przeciwko zmianom osteoporetycznym związanym ze starzeniem się organizmu .

W badaniu na zwierzętach z wywołaną cukrzycą, wykonanym przez Mattila i wsp. odnotowano, że suplementacja ksylitolem chroniła przed osłabieniem właściwości biochemicznych kości. Efekt ten związany był z wpływem ksylitolu na zachowanie odpowiedniej zawartości mineralnej kości i objętości kości beleczkowej .

Co prawda większość badań została wykonana na zwierzętach, a nie z udziałem ludzi, to mimo wszystko, uzyskane wyniki badań są pewną przesłanką, aby przypuszczać, że ksylitol może działać ochronnie na nasze kości.

Ksylitol zwiększa produkcję kolagenu

W dwóch badaniach przeprowadzonych na szczurach zaobserwowano, że podawanie ksylitolu spowodowało wzrost produkcji kolagenu zarówno u zdrowych zwierząt jak i u szczurów z cukrzycą. Działanie takie stwierdzono również u osobników dorosłych. Dodatkowo wykazano, że spożywanie ksylitolu przyczyniło się do glikolizacji kolagenu (procesu związanego ze zwiększeniem stabilności kolagenu) .

Ksylitol - zastosowanie

Ksylitol może być dodawany do wielu produktów spożywczych na tzw. zasadzie quantum satis. Oznacza to, iż nie ma odgórnego limitu dawki, w jakiej może być stosowany w produkcji żywności. Powinien być dodawany w minimalnej ilości, niezbędnej do osiągnięcia zamierzonego celu, zgodnie z dobrą praktyką produkcyjną.

Zgodnie z unijnym Rozporządzeniem nr 1129/2011, ksylitol może być dodawany do wielu produktów spożywczych, m.in. takich jak:

• Fermentowane przetwory mleczne z dodatkami smakowymi lub środkami aromatyzującymi o obniżonej wartości energetycznej lub bez dodatku cukru
• Lody spożywcze o obniżonej wartości energetycznej lub bez dodatku cukru
• Dżemy, galaretki, marmolady o obniżonej wartości energetycznej lub bez dodatku cukru
• Wyroby kakaowe i czekoladowe o obniżonej wartości energetycznej lub bez dodatku cukru
• Gumy do żucia bez dodatku cukru
• Śniadaniowe przetwory zbożowe lub produkty na bazie zbóż, o obniżonej wartości energetycznej lub bez dodatku cukru
• Pieczywo cukiernicze i wyroby ciastkarskie o obniżonej wartości energetycznej lub bez dodatku cukru
• Słodziki
• Suplementy diety

Ksylitol - w jakich produktach można go zazwyczaj spotkać?

Wśród produktów spożywczych dostępnych w handlu najczęściej zawierających w swoim składzie ksylitol można wymienić głównie: gumy do żucia, cukierki, żelki owocowe, lizaki, konfitury, czekolady, kremy orzechowo-migdałowe.

Ksylitol nie traci słodkiego smaku pod wpływem wysokiej temperatury

Ze względu na wysoką termostabilność, ksylitol może być dodawany podczas pieczenia, bez utraty słodkiego smaku .

Ksylitol - szkodliwość

Ksylitol jest bezpieczny dla zdrowia

Amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA, ang. Food and Drug Administration) nadała ksylitolowi status GRAS (ang. Generally Recognized as Safe), czyli uznała go za substancję bezpieczną . 

Wspólny Komitet Ekspertów FAO/WHO ds. Dodatków do Żywności (JECFA, ang. Joint FAO/WHO Expert Comittee on Food Additives) nie ustalił dla ksylitolu żadnego maksymalnego limitu dziennego spożycia (ADI, ang. Acceptable Daily Intake) . Oznacza to, że nie ma konieczności istotnego ograniczania spożywania ksylitolu, co świadczy o jego nieszkodliwym działaniu.

Nie zaobserwowano żadnych poważnych skutków zdrowotnych wynikających ze spożywania wysokich ilości ksylitolu. Potwierdzono, że ksylitol nie ma działania teratogennego (nie ma wpływu na rozwój wad płodu) ani właściwości kancerogennych (rakotwórczych) .
Jednakże ksylitol stosowany w nadmiarze może być przyczyną wzdęć, bólu brzucha, nudności i biegunek . 

Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 w sprawie dodatków do żywności, produkty spożywcze zawierające w swoim składzie ksylitol muszą zawierać na etykiecie następujące ostrzeżenie: „nadmierne spożycie może mieć efekt przeczyszczający”.

Ksylitol może być spożywany przez wszystkie grupy osób, w tym przez dzieci i kobiety w ciąży .

Niskie dawki ksylitolu mogą być śmiertelne dla psów

Ksylitol jest niebezpieczny dla zdrowia psów. Badania toksykologiczne wykazały, że dawka 0,1 g / kg masy ciała może być przyczyną hipoglikemii (stanu obniżonego poziomu glukozy we krwi). Z kolei dawka 0,5 g / kg masy ciała może spowodować uszkodzenie wątroby i w konsekwencji prowadzić do śmierci zwierzęta . Dla przykładu, dla przeciętnego wyżła niemieckiego o masie ciała 30 kg  dawką śmiertelną może być zaledwie 15 g ksylitolu, czyli półtorej łyżki.

Ksylitol - kupowanie i przechowywanie

Ksylitol powinien być przechowywany w szczelnych pojemnikach

Zaobserwowano, że ksylitol ma właściwości higroskopijne, tj. ma zdolność do wiązania wilgoci. Z tego też względu powinien być przechowywany w suchym miejscu .

Ksylitol jest droższy od cukru stołowego

W zależności od źródła pochodzenia, cena ksylitolu kształtuje się na poziomie ok. 30 – 40 zł / kg. Ksylitol jest coraz częściej dostępny w sprzedaży. Można go kupić w sklepach stacjonarnych, w tym w sieciach hipermarketów czy też mniejszych sklepach, a także w sklepach internetowych i aptekach.