Ksylitol (E967)

Co to jest ksylitol?

Ksylitol (E967) to naturalna substancja słodząca z grupy polioli (alkoholi wielowodorotlenowych) stosowana jako zdrowszy zamiennik cukru. Określa się go również cukrem brzozowym, ponieważ pierwotnie był pozyskiwany z brzozy. Obecnie może być otrzymywany także z kukurydzy lub produkowany z udziałem drożdży.

Ksylitol występuje naturalnie w śladowych ilościach w niektórych owocach i warzywach, m.in. w: żółtych śliwkach, truskawkach, malinach, kalafiorze, bakłażanie, szpinaku, dyni, sałacie. Związek ten jest syntetyzowany (wytwarzany) w organizmie człowieka, w ilości ok. 5-15 g/dobę .

Ksylitol ma postać białego, rozpuszczalnego w wodzie, krystalicznego proszku, wyglądem nieco przypominającego tradycyjny cukier . Z języka greckiego „ksyl” oznacza drewno. Został odkryty w XIX wieku. 

Ile kalorii ma ksylitol?

Kaloryczność ksylitolu wynosi 2,4 kcal / g. Oznacza to, że jest on prawie dwukrotnie mniej kaloryczny od cukru stołowego (4 kcal/g). Dla porównania, jedna łyżeczka ksylitolu dostarcza 12 kcal, zaś jedna łyżeczka sacharozy – 20 kcal . Niższa kaloryczność ksylitolu wynika z faktu, że jest on tylko w 50% wchłaniany w przewodzie pokarmowym. Pozostałe 50% ulega fermentacji w jelicie grubym .

Ksylitol - właściwości

Ksylitol wykorzystywany jest jako substancja słodząca w wielu produktach spożywczych. Na etykietach produktów widnieje pod symbolem E967. Zarówno w warunkach domowych jak i w branży spożywczej, ksylitol pełni rolę zamiennika cukru. Po spożyciu nie wywołuje żadnych obcych posmaków .

Ksylitol wykazuje słodkość porównywalną do sacharozy. Spośród pozostałych polioli, takich jak: erytrytol, maltitol, mannitol, izomalt, laktitol, sorbitol, cechuje się on najwyższą słodkością.

Ksylitol - wpływ na zdrowie

Ksylitol zapobiega rozwojowi próchnicy

Ksylitol nie jest metabolizowany (przetwarzany) przez florę bakteryjną zamieszkującą jamę ustną. Z tego powodu nie jest wykorzystywany jako pożywka do produkcji kwasów przyczyniających się do rozwoju próchnicy.

Stosowanie płynu doustnego zawierającego ksylitol, a także żucie gumy zawierającej ksylitol przyczyniło się do zmniejszenia ilości bakterii Streptococcus mutans, których obecność jest związana z rozwojem próchnicy  .

W doświadczeniu, w którym podawano kobietom w ciąży (od szóstego miesiąca ciąży) gumę z ksylitolem lub placebo przez 13 miesięcy zaobserwowano, że dzieci (w wieku 9-24 miesięcy) matek otrzymujących ksylitol rzadziej wykazywały kolonizację patogennych bakterii Streptococcus mutans . 

W przeglądzie systematycznym obejmującym wyniki pochodzące z różnych badań potwierdzono, że stosowanie ksylitolu może zmniejszać ryzyko próchnicy zębów.

Wyniki metaanalizy opublikowanej w 2017 roku wykazały, że osoby spożywające ksylitol mają o 17% niższe ryzyko rozwoju próchnicy .

Sugeruje się, żeby całkowitą ilość ksylitolu podzielić w ciągu dnia na 3-5 porcji. Jednocześnie zaznacza się, że prawdopodobnie zwiększenie dawki ksylitolu powyżej 10 g/dzień nie dostarcza większych korzyści .

Ksylitol tylko w niewielkim stopniu podnosi poziom cukru we krwi 

Po spożyciu ksylitol nie powoduje gwałtownego i znaczącego wzrostu glukozy we krwi. Jego metabolizm (przekształcanie) w organizmie odbywa się stosunkowo wolno i w dużym stopniu bez udziału insuliny, stąd jego indeks glikemiczny wynosi zaledwie 7-13 . Dla porównania indeks glikemiczny glukozy wynosi 100, zaś sacharozy 70.

Ksylitol może być stosowany jako zamiennik cukru stołowego (sacharozy) przez osoby cierpiące na cukrzycę lub insulinooporność.

Ksylitol zwiększa wchłanianie wapnia

W badaniu, w którym podawano szczurom różne związki wapnia z dodatkiem ksylitolu zaobserwowano, że osobniki, które spożywały ksylitol wydalały większą ilość wapnia. Na podstawie uzyskanych wyników, autorzy doświadczenia zasugerowali, że ksylitol poprawia biodostępność (przyswajanie) wapnia .

Ksylitol zwiększa wytrzymałość kości

Doświadczenie przeprowadzone na zwierzętach wykazało, że suplementacja ksylitolem przez 40 dni spowodowała zwiększenie gęstości kości udowej u szczurów .

Zaobserwowano, że wzbogacenie diety dorosłych szczurów ksylitolem przyczyniło się do zwiększenia objętości kości, a także zwiększenia zawartości mineralnej kości (BMC, ang. Bone Mineral Content). Wyniki tego badania wskazują na ochronne działanie ksylitolu przeciwko zmianom osteoporetycznym związanym ze starzeniem się organizmu .

Co prawda większość badań została wykonana na zwierzętach, a nie z udziałem ludzi, to mimo wszystko, uzyskane wyniki badań są pewną przesłanką, aby przypuszczać, że ksylitol może działać ochronnie na nasze kości.

Ksylitol zwiększa produkcję kolagenu

W dwóch badaniach przeprowadzonych na szczurach zaobserwowano, że podawanie ksylitolu spowodowało wzrost produkcji kolagenu zarówno u zdrowych zwierząt jak i u szczurów z cukrzycą. Działanie takie stwierdzono również u osobników dorosłych. Dodatkowo wykazano, że spożywanie ksylitolu przyczyniło się do glikolizacji kolagenu (procesu związanego ze zwiększeniem stabilności kolagenu) .

Ksylitol - szkodliwość

Ksylitol jest substancją bezpieczną dla zdrowia i spożywany w zalecanych ilościach nie powoduje negatywnych skutków ubocznych. Nie zaobserwowano także żadnych poważnych skutków zdrowotnych wynikających ze spożywania wysokich ilości ksylitolu. Jednakże ksylitol stosowany w nadmiarze może być przyczyną wzdęć, bólu brzucha, nudności i biegunek .

Amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA, ang. Food and Drug Administration) nadała ksylitolowi status GRAS (ang. Generally Recognized as Safe), czyli uznała go za substancję bezpieczną .

Wspólny Komitet Ekspertów FAO/WHO ds. Dodatków do Żywności (JECFA, ang. Joint FAO/WHO Expert Comittee on Food Additives) nie ustalił dla ksylitolu żadnego maksymalnego limitu dziennego spożycia (ADI, ang. Acceptable Daily Intake) . Oznacza to, że nie ma konieczności istotnego ograniczania spożywania ksylitolu, co świadczy o jego nieszkodliwym działaniu.

Potwierdzono, że ksylitol nie ma działania teratogennego (nie ma wpływu na rozwój wad płodu) ani właściwości kancerogennych (rakotwórczych) .

Ksylitol może być spożywany przez wszystkie grupy osób, w tym przez dzieci i kobiety w ciąży .

Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 w sprawie dodatków do żywności, produkty spożywcze zawierające w swoim składzie ksylitol muszą zawierać na etykiecie następujące ostrzeżenie: „nadmierne spożycie może mieć efekt przeczyszczający”.

Niskie dawki ksylitolu mogą być śmiertelne dla psów

Ksylitol jest niebezpieczny dla zdrowia psów. Badania toksykologiczne wykazały, że dawka 0,1 g / kg masy ciała może być przyczyną hipoglikemii (stanu obniżonego poziomu glukozy we krwi). Z kolei dawka 0,5 g / kg masy ciała może spowodować uszkodzenie wątroby i w konsekwencji prowadzić do śmierci zwierzęcia . Dla przykładu, dla przeciętnego wyżła niemieckiego o masie ciała 30 kg  dawką śmiertelną może być zaledwie 15 g ksylitolu, czyli półtorej łyżki.

Ksylitol - zastosowanie

Zgodnie z unijnym Rozporządzeniem nr 1129/2011, ksylitol może być dodawany do wielu produktów spożywczych o obniżonej wartości energetycznej lub bez dodatku cukru, m.in.:

• fermentowanych przetworów mlecznych z dodatkami smakowymi lub środkami aromatyzującymi,
• lodów,
• dżemów, galaretek, marmolad,
• wyrobów kakaowych i czekoladowych (np. kremów czekoladowych),
• słodyczy (np. lizaków, żelków, cukierków),
• gum do żucia,
• śniadaniowych przetworów zbożowych lub produktów na bazie zbóż,
• pieczywa cukierniczego i wyrobów ciastkarskich,
• słodzików,
• suplementów diety.

Ksylitol może być dodawany do wielu produktów spożywczych na tzw. zasadzie quantum satis. Oznacza to, iż nie ma odgórnego limitu dawki, w jakiej może być stosowany w produkcji żywności. Powinien być dodawany w minimalnej ilości, niezbędnej do osiągnięcia zamierzonego celu, zgodnie z dobrą praktyką produkcyjną.

Ksylitol nie traci słodkiego smaku pod wpływem wysokiej temperatury

Ze względu na wysoką termostabilność, ksylitol może być dodawany podczas pieczenia, bez utraty słodkiego smaku .

Gdzie kupić ksylitol?

Ksylitol można kupić w sklepach stacjonarnych, w tym w sieciach hipermarketów czy też mniejszych sklepach, a także w sklepach internetowych i aptekach. W zależności od źródła pochodzenia, cena ksylitolu kształtuje się na poziomie ok. 30 – 40 zł / kg.