Garbniki

Garbniki produkowane są przez rośliny jako naturalny mechanizm obronny przed szkodnikami. Związki te mają być z natury niesmaczne, gdyż nadają pokarmom roślinnym charakterystyczny ściągający, cierpki i gorzki posmak, odstraszający potencjalnych roślinożerców. Pomimo to, obecność garbników w niektórych produktach spożywczych wpływa na ich wyjątkowe, a nawet przyjemne walory smakowe.

Garbniki stosowane są w różnych gałęziach przemysłu, m.in. do garbowania skór (zabezpieczania przed gniciem), produkcji klejów do drewna i farb antykorozyjnych, produkcji leków oraz jako dodatek do żywności, zwłaszcza piw i soków owocowych.

Garbniki można podzielić na:

• garbniki hydrolizowane, do których zaliczamy elagotaniny (estry kwasu elagowego) i galotaniny (estry kwasu galusowego i glukozy),
• skondensowane (proantocyjanidyny), będące oligomerycznymi lub polimerowymi flawonoidami złożonymi z katechin .

Garbniki - właściwości

Garbniki a nowotwory

Garbniki to związki polifenolowe o silnych właściwościach przeciwutleniających . Mimo to, na temat wpływu garbników na ryzyko nowotworów można znaleźć wiele sprzecznych informacji.

Niektóre starsze doniesienia wskazywały, że spożycie produktów bogatych w garbniki (herbaty ziołowe, orzechy betelu) może korelować z większym ryzykiem raka przełyku. Jednak inne dane sugerowały, że to nie garbniki działają rakotwórczo, lecz substancje, które które są z nimi związane  . 

Z kolei współczesne metaanalizy wykazały, że powszechnie spożywane produkty zawierające garbniki (herbata, kawa, umiarkowane ilości czerwonego wina) wykazują ochronne działanie i mogą zmniejszać ryzyko nowotworów . Przeciwnowotworową aktywność garbników potwierdzają także badania in vivo i in vitro .

Garbniki obniżają ciśnienie krwi

W badaniu na zwierzętach odnotowano przeciwnadciśnieniowe działanie kwasu garbnikowego . Niewielkie badanie kliniczne z udziałem 30 Japończyków wykazało, że ekstrakt proantocyjanidyny z pestek winogron w dawce 400 mg na dzień wspomaga obniżenie skurczowego ciśnienia krwi i może pomóc w utrzymaniu elastyczności naczyń krwionośnych .

Garbniki nasilają krzepnięcie krwi

Garbniki nasilają procesy krzepnięcia krwi, dzięki czemu mogą przyspieszać gojenie się ran.

W badaniu z udziałem 62 pacjentów po usunięciu zęba zauważono, że średni czas krwawienia z dziąsła był istotnie krótszy (ok. 5,9 minuty) u osób, które przykładały do rany gazę nasączoną ekstraktem z zielonej herbaty w porównaniu do osób, które stosowały samą gazę (ok. 10 minut). Zaobserwowano także korzystny efekt działania garbników z zielonej herbaty w dłuższej perspektywie. W grupie z zieloną herbatą zaledwie u 6 osób odnotowano sączenie się rany dziąsła w godzinę po zabiegu. W grupie bez herbaty problem ten dotyczył aż 29 osób .

Garbniki obniżają poziom glukozy

Zgodnie z wynikami przeglądu badań z 2019 roku ustalono, że garbniki obniżają poziom glukozy we krwi i mogą być przydatne w leczeniu i profilaktyce cukrzycy typu 2 oraz związanych z nią powikłań . Aby potwierdzić te właściwości garbników konieczne jest przeprowadzenie badań klinicznych z udziałem ludzi.

Garbniki działają przeciwdrobnoustrojowo

Naukowcy wykazali, że garbniki hamują wzrost wielu grzybów, drożdży, bakterii i wirusów. Stwierdzono korzystne działanie przeciwbakteryjne garbników na patogeny przenoszone przez żywność i wodę  .

Garbniki zmniejszają stany zapalne skóry

Garbniki słyną ze swojego ściągającego i przeciwzapalnego działania w przypadku chorób skóry.

Korzyść ta została potwierdzona w badaniu z udziałem 40 osób z atopowym zapaleniem skóry. Okazało się, że bogaty w garbniki ekstarkt z kłącza Potentilla officinalis skutecznie łagodzi rumień skóry. Jego działanie jest porównywalne z działaniem kremu, zawierającego 1% octanu hydrokortyzonu. Co istotne, zastosowany krem był dobrze tolerowany przez pacjentów .

Garbniki działają przeciwbiegunkowo

W badaniach na zwierzętach wykazano przeciwbiegunkowe właściwości garbników . 

Korzyści te zostały sprawdzone także w jednym badaniu klinicznym z udziałem dzieci chorych na ostre zapalenie żołądka i jelit. Podaż preparatu składającego się z kompleksu garbników i flawonoidów skróciła czas trwania biegunki o 1 dzień porównaniu do grupy kontrolnej. Zaobserwowano także istotną redukcję wypróżnień, które na początku leczenia występowały 5 razy na dobę, zaś po 24 godzinach średnio 3,5 razy na dzień .

Garbniki - źródła

Do najlepszych źródeł garbników zalicza się:

• czerwone wino,
• herbata zielona i czarna,
• kawa,
• piwo,
• kakao i gorzka czekolada,
• sorgo,
• winogrona,
• jabłka,
• granat,
• kaki,
• jagody acai,
• owoce jagodowe (żurawina, truskawki, borówki, maliny),
• rabarbar,
• rośliny strączkowe (ciecierzyca, fasola, soczewica),
• guarana,
• orzechy,
• przyprawy .

Garbniki występują we wszystkich częściach roślin: korze, drewnie, owocach i liściach. Ilość garbników stopniowo maleje wraz z dojrzewaniem owoców - to właśnie dlatego niedojrzałe owoce posiadają cierpki smak. Na ostateczną zawartość garbników w spożywanym produkcie ma wpływ rodzaj obróbki termicznej. Naukowcy wykazali, że moczenie, gotowanie i gotowanie pod ciśnieniem fasoli wiąże się ze znacznym spadkiem zawartości garbników, które są wówczas wypłukiwane do wody . 

Garbniki - szkodliwość

Garbniki ograniczają wchłanianie składników odżywczych

Garbniki, pomimo swych licznych korzyści, należą do grupy substancji antyodżywczych, definiowanych jako składniki zakłócające proces trawienia i uniemożliwiające efektywne wykorzystanie składników odżywczych.

W praktyce oznacza to, że garbniki zmniejszają biodostępność wielu  składników odżywczych i ograniczają strawność białek . Właściwość ta wynika ze zdolności garbników do tworzenia nierozpuszczalnych kompleksów z węglowodanami, białkami, wtaminami i niektórymi minerałami (fosfor, wapń, magnez, żelazo) występującymi w żywności .

Dzienne spożycie garbników na poziomie 1,5 - 2,5 g jest bezpieczną ilością, nie wiążącą się z żadnymi skutkami ubocznymi. Wyższe dawki mogą wpływać na zmniejszone wchłanianie składników odżywczych z diety . Szacuje się, że średnie spożycie garbników w USA wynosi 1 g, zaś w Indiach 1,5 - 2,5 g.

Garbniki a migrena

Starsze źródła sugerują, że wysokie spożycie garbników może nasilać objawy migreny. Efekt ten może być związany z obniżonym wchłanianiem skrobi, która jest niezbędna do wytworzenia serotoniny .