Saponiny

Czym są Saponiny?

Saponiny to grupa substancji, które zawierają w swojej strukturze hydrofobowy aglikon (sapogenol) i hydrofilowe ugrupowanie cukrowe (glikon). Ich nazwa wywodzi się z łacińskiego słowa "sapo", które oznacza "mydło". Wynika to ze zdolności saponin do obniżania napięcia powierzchniowego roztworów wodnych i ich silnych właściwości pieniących, wykorzystywanych podczas produkcji mydeł, past do zębów, szamponów, żelów pod prysznic i innych środków czyszczących oraz detergentów.

Saponiny stanowią naturalny mechanizm obronny roślin przed drapieżnikami, pasożytami i owadami. Działają owadobójczo, bakteriobójczo i przeciwgrzybiczo, w związku z tym stosowane są w insektycydach i preparatach biobójczych.

Do tej pory wyizolowano i opisano ponad 60 różnych saponin. Związki te można pozyskać z naturalnych źródeł, lub otrzymać na drodze syntezy chemicznej. Saponiny, podobnie jak inne substancje antyodżycze (garbniki, lektyny, fityniany), posiadają zarówno pozytywny jak i negatywny wpływ na zdrowie człowieka .

Saponiny - właściwości

Właściwości prozdrowotne i działanie toksyczne, zależą w dużej mierze od budowy chemicznej poszczególnych związków oraz ich źródła pochodzenia.

Saponiny wykazują aktywność przeciwnowotworową

Kilka saponin (m.in. disogenina, ginsenozyd, polifilina, protodioscyna i protoneodioscyna) posiada silne właściwości przeciwnowotworowe . Związki te hamują podział komórek nowotworowych i zapobiegają powstawaniu przerzutów.

W licznych badaniach in vitro wykazano, że różne saponiny mogą wykazywać aktywność przeciwnowotworową wobec m.in. raka jajnika, piersi, trzustki, płuc i żołądka .

Warto jednak zaznaczyć, że korzyści te wymagają potwierdzenia w badaniach na zwierzętach, a następnie w badaniach klinicznych z udziałem ludzi.

Saponiny działają przeciwcukrzycowo i kardioprotekcyjnie

Naukowcy wykazali w badaniu na zwierzętach, że saponiny wyizolowane z ogórka morskiego (Holothuria thomasi) obniżają poziom glukozy we krwi oraz wpływają na zmniejszenie zmian zwyrodnieniowych w komórkach trzustki .

Podawanie szczurom z cukrzycą saponin z owoców Solanum anguivi istotnie obniżyło podwyższony poziom glukozy, poziom cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL oraz triglicerydów. Jednocześnie nastąpił wzrost poziomu cholesterolu HDL (tzw. dobry cholesterol) . Naukowcy wykazali także hipolipidemiczne działanie saponin z kłącza pochrzyna nippońskiego (Dioscorea nipponica) oraz nasion nasion achyrantesu ostrego (Achyranthes aspera)  .

Wstępne badania wskazują na korzystny wpływ saponin na kontrolę wagi u osób z nadwagą i otyłością. Związki te mogą regulować na apetyt oraz modulować proces różnicowania się komórek tłuszczowych w organizmie . Niemniej jednak, pozytywny związek saponin z utartą masy ciała, obniżeniem poziomu glukozy oraz cholesterolu, nadal wymaga potwierdzenia badaniami klinicznymi z udziałem ludzi.

Saponiny działają przeciwdrobnoustrojowo

Liczne badania wykazały bakteriobójcze i grzybobójcze działanie różnych saponin.

Dla przykładu, ekstrakt saponin z trawy cytrynowej wykazywał przeciwdrobnoustrojowe działanie wobec Staphylococcus aureus, Bacillus substilis, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Candida albican i Aspergillus niger .

Saponiny - źródła

Saponiny znajdują się w wielu produktach spożywczych pochodzenia roślinnego w formie glikozydów triterpenoidowych lub steroidów. Związki te nadają żywności gorzki smak.

Saponiny triterpenoidowe występują w:

• roślinach strączkowych, takich jak lucerna, ciecierzyca, bób, soja, soczewica, fasola,
• orzeszkach ziemnych,
• nasionach słonecznika,
• korzeniu żeń-szenia i lukrecji,
• kasztanowcu,
• liściach herbaty,
• liściach szpinaku,
• nasionach komosy ryżowej,
• amarantusie,
• burakach cukrowych,
• czosnku.

Saponiny steroidowe występują w:

• nasionach pomidorów,
• korzeniach żeń-szenia,
• ignamie (tzw. chiński ziemniak),
• bakłażanie,
• nasionach kozieradki,
• szparagach,
• papryce,
• juce.

Większość zbóż i traw nie zawiera saponin, za wyjątkiem owsa i prosa, które są bogatym źródłem zarówno saponin steroidowych jak i triterpenoidowych . Saponiny występują także w organizmach morskich: ogórkach morskich i rozgwiazdach .

Ostateczna zawartość saponin może znacząco się różnić w zależności od gatunku rośliny, jej pochodzenia, warunków uprawy, a nawet sposobu przechowywania i przetwarzania. Wykazano, że moczenie, konserwowanie i fermentacja nasion roślin strączkowych powoduje znaczące zmniejszenie zawartości saponin . Podobny efekt uzyskuje się w przypadku polerowania, mielenia i gotowania nasion komosy ryżowej .

Saponiny - szkodliwość

Saponiny, jako substancje o dużej masie cząsteczkowej, są wchłaniane z przewodu pokarmowego w niewielkich ilościach. Liczne badania wykazały, że saponiny spożywane wraz z żywnością nie są toksyczne dla człowieka i innych ssaków (w przeciwieństwie do zwierząt zimnokrwistych).

Niemniej jednak pojawiają się obawy o bezpieczeństwo spożycia saponin w przypadku uszkodzenia lub podrażnienia błony śluzowej żołądka i jelit, co mogłoby zwiększać poziom wchłaniania tych związków do krwioobiegu .

Zakres skutków ubocznych związanych ze spożyciem saponin uzależniony jest przede wszystkim od ich dawki, ale także rodzaju. Dopuszczalna, bezpieczna ilosć saponin w diecie zależy od wielu czynników i jest niezwykle trudna do określenia. Szacuje się, że średnie spożycie saponin na diecie wegetariańskiej wynosi 200 mg na dzień - dawka ta nie wiąże się z występowaniem działań niepożądanych .

Wśród możliwych objawów doustnego spożycia zbyt dużych ilości saponin wymienia się:

• refluks przełykowy,
• wzdęcia,
• biegunkę,
• mdłości i wymioty,
• utratę apetytu.

Spożycie dużych ilości saponin może także powodować zmniejszone wchłanianie składników mineralnych z diety (szczególnie magnezu, żelaza, cynku i wapnia).

Toksyczne działanie saponin na skutek dostania się do krwiobiegu (np. przy podaży dożylnej) obejmuje:

• problemy z wątrobą,
• drgawki,
• śpiączkę,
• niewydolność oddechową,
• hemolizę (rozpad krwinek czerwonych)

Śmiertelna dawka saponin jest niezwykle trudna do ustalenia i zawiera się w przedziale od 100 do 6000 mg/kg masy ciała .