Katechiny

Katechiny to naturalne związki polifenolowe – flawanole (flawan-3-ole), należące do rodziny flawonoidów. Ich nazwa pochodzi od "katechu" - wysuszonego ekstraktu z drewna i kory drzewa akacji katechu (Acacia catechu L.), służącego do barwienia jedwabiu i bawełny oraz garbowania skór.

Do katechin przynależą następujące związki:

• katechina, 
• epikatechina,
• gallokatechina, 
• epigallokatechina,
• galusan gallokatechiny ,
• galusan epikatechiny,
• galusan epigallokatechiny (EGCG) .  

Katechiny - właściwości

Katechiny są silnymi antyoksydantami

Katechiny cechują się wysoką aktywnością przeciwutleniającą, która zapewnia skuteczną obronę organizmu przed wolnymi rodnikami tlenowymi (ROS) i zmniejsza ryzyko chorób przewlekłych, takich jak miażdżyca, cukrzyca typu 2, czy nowotwory.

Katechiny należą do tzw. zmiataczy wolnych rodników, zaś ich potencjał antyoksydacyjny wynika z kilku mechanizmów. Związki te posiadają zdolność wychwytywania ROS oraz chelatowania jonów metali. Ponadto wzmagają działanie enzymów antyoksydacyjnych i jednocześnie hamują enzymy prooksydacyjne (sprzyjające powstawaniu wolnych rodników tlenowych) .

Katechiny działają kardioprotekcyjnie

Katechiny wykazują działanie kardioprotekcyjne, ponieważ regulują ciśnienie krwi oraz wpływają korzystnie na parametry profilu lipidowego.

W metaanalizie, obejmującej 13 badań klinicznych wykazano, że zielona herbata i zawarte w niej katechiny wykazują znaczący wpływ na obniżenie skurczowego i rozkurczowego ciśnienia krwi. Efekt ten był większy u osób ze skurczowym ciśnieniem krwi ≥ 130 mm Hg. Jednocześnie zauważono pozytywny wpływ katechin na obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL .

Wyniki te potwierdzają także inne metaanalizy .

Katechiny obniżają poziom glukozy

W oparciu o wyniki obszernej metaanalizy stwierdzono, że katechiny (w połączeniu z kofeiną lub bez niej) przyczyniają się do znaczącego obniżenia poziomu glukozy na czczo. Jednocześnie nie wykazano takiego działania na pozostałe parametry gospodarki węglowodanowej, czyli poziom insuliny na czczo, hemoglobinę glikowaną oraz HOMA-IR, mówiący o insulinooporności .

Katechiny działają przeciwnowotworowo

Badania laboratoryjne potwierdzają przeciwnowotworowe właściwości katechin .

Metaanaliza badań epidemiologicznych pozwoliła stwierdzić, że spożycie katechin z herbaty dawało ochronny efekt w przypadku raka: żołądka, piersi, odbytnicy, jamy ustnej, gardła i krtani .

Przegląd badań klinicznych wykazał, że przyjmowanie skoncentrowanych preparatów katechin z zielonej herbaty, może wywierać istotny efekt ochronny u nosicieli wczesnych zmian nowotworowych w prostacie. Autorzy pracy wskazują na potrzebę przeprowadzania badania na dużą skalę, aby potwierdzić obiecujące, wstępne doniesienia .

Katechiny mogą zapobiegać infekcjom górnych dróg oddechowych

Katechiny z herbaty poprawiają odporność organizmu i skracają czas trwania i nasilenie objawów infekcji górnych dróg oddechowych .

Na podstawie metaanalizy wykazano, że płukanie gardła herbatą oraz spożywanie katechin z herbaty może działać zapobiegawczo przeciwko zakażeniu grypą i innymi infekcjami górnych dróg oddechowych . Korzyści te potwierdza także metaanaliza, w której ustalono, że picie zielonej herbaty jest skutecznym działaniem w profilaktyce infekcji grypowych .

Z przeglądu badań opublikowanego w lutym 2023 roku wynika, że galusan epigallokatechiny (EGCG) - główny składnik zielonej herbaty - ma silne działanie przeciwwirusowe przeciwko  zakażeniu SARS-CoV-2, i to niezależnie od szczepu wirusa .

Katechiny wykazują działanie fotoochronne

Promieniowanie ultrafioletowe jest główną przyczyną uszkodzeń skóry. Przegląd 6 badań klinicznych wykazał, że regularna doustna suplementacja katechin chroni przed wystąpieniem rumienia na skutek oparzeń słonecznych .

Katechiny a odchudzanie

Preparaty z zielonej herbaty są często promowane jako środki ułatwiające odchudzanie. Powszechnie uważa się, że katechiny i kofeina występujące w zielonej herbacie, wpływają na zwiększenie metabolizmu energetycznego organizmu i szybszej utraty wagi .

Nie mniej jednak, wyniki badań klinicznych oceniających tą właściwość są niespójne. Na podstawie przeglądów badań z 2012 i 2014 roku stwierdzono, że preparaty z zielonej herbaty wykazują niewielką, statystycznie nieistotną utratę masy ciała u osób z nadwagą i otyłością .

Z kolei przegląd z 2017 roku wykazał, że dzienne spożycie zielonej herbaty z dawkami galusanu epigallokatechiny (EGCG) od 100 do 460 mg/dzień, wykazywało większą skuteczność w redukcji tkanki tłuszczowej oraz masy ciała podczas badań trwających powyżej 12 tygodni. Istotny wpływ miała również kofeina: u osób, które nie spożywały wcześniej kofeiny, wprowadzenie jej w dawce 80 - 300 mg/dzień dawało lepszy efekt .

Katechiny działają neuroprotekcyjnie

Galusan epigallokatechiny (EGCG) posiada udokumentowane działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające i neuroprotekcyjne. Dzięki temu może być obiecującym środkiem terapeutycznym w chorobie Parkinsona i Alzheimera .

Niemniej jednak, aby ocenić neuroprotekcyjne właściwości EGCG w tych chorobach, konieczne jest przeprowadzenie badań klinicznych z udziałem ludzi.

Katechiny - źródła

Katechiny występują w wielu produktach roślinnych, w tym w owocach, warzywach, roślinach strączkowych,  ziołach, napojach i algach morskich. Jednak stężenie i rodzaj katechin może znacząco się różnić w zależności od produktu.

Głównym źródłem katechin w diecie- w szczególności galusanu epigallokatechiny -  jest zielona herbata (Camellia sinensis). Katechina występuje przede wszystkim w świeżych liściach herbaty, liściach róży skalnej, bobie, czerwonym winie, czarnych winogronach, truskawkach i morelach. W epikatechinę obfitują natomiast jabłka, jeżyny, bób, wiśnie, czarne winogrona, gruszki, maliny i produkty na bazie kakao .

W poniższej tabeli znajduje się zestawienie produktów spożywczych, będących najważniejszymi źródłami katechin .

Produkt	Całkowita zawartość katechin (mg/100g)	Główny rodzaj katechin
jabłko	10 - 43	galusan epigallokatechiny
morela	10 - 25	epikatechina
wiśnia	5 - 22	galusan epigallokatechiny
truskawka	2 - 50	katechina
czarna herbata	6 - 50	galusan epigallokatechiny
zielona herbata	10 - 80	galusan epigallokatechiny
cydr	4	katechina
czerwone wino	8 - 30	katechina
zielone algi Acetabularia ryukyuensis	33,3; 500 ± 320	epikatechina, katechina
algi Eisenia bicyclis	38,6	epikatechina, galusan katechiny
algi czerwone Chondrococcus hornemannii	217 ± 95, 1600 ± 76	katechina, epigallokatechina
czekolada	46 - 61	katechina, epikatechina

Katechiny - szkodliwość

Zgodnie z opinią EFSA (Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności), katechiny spożywane wraz z herbatą oraz innymi źródłami dietetycznymi, są bezpiecznymi substancjami. 

Jednak przyjmowanie wysokich dawek katechin (>800 mg/dobę) w formie suplementów diety stwarza ryzyko skutków ubocznych w postaci uszkodzenia wątroby .

Katechiny - interakcje z lekami

Katechiny wykazują szereg działań terapeutycznych i w przyszłości mogą wspomagać terapię wielu powszechnych chorób. Jednak warto mieć na uwadze, że związki te mogą wchodzić w interakcje z różnymi lekami, zmniejszając lub zwiększając ich skuteczność.

W badaniach na zwierzętach stwierdzono, że katechiny mogą wpływać na działanie:

• leków stosowanych w chorobach sercowo - naczyniowych: digoksyna, diltiazem, symwastatyna, rozuwastatyna, werapamil, nikardypina, syldenafil, nadolol, warfaryna,
• leków przeciwnowotworowych: tamoksyfen, 5-fluorouracyl, sunitynib,
• leków przeciwpsychotycznych: klozapina, kwetiapina,
• leków o działaniu immunosupresyjnym: takrolimus  .