Cytrynian sodu (E331)

Co to jest cytrynian sodu?

Cytrynian sodu (E331), inaczej nazywany solą sodową kwasu cytrynowego, jest organicznym związkiem chemicznym z grupy cytrynianów. Otrzymuje się go w wyniku neutralizacji kwasu cytrynowego wodorotlenkiem lub węglanem sodu. Cytrynian sodu występuje również naturalnie w przyrodzie, m.in. w owocach cytrusowych.

Po spożyciu cytrynian sodu jest metabolizowany (przetwarzany) w wątrobie do wodorowęglanów i uczestniczy w dalszych przemianach w organizmie - w cyklu kwasu cytrynowego (tzw. cyklu Krebsa).

Cytrynian sodu występuje w postaci białego lub bezbarwnego, krystalicznego proszku, dobrze rozpuszczalnego w wodzie . Charakteryzuje się lekko kwaśnym i słonawym smakiem oraz pozbawiony jest zapachu .

Cytrynian sodu - właściwości

Cytrynian sodu (E331) pełni w produktach spożywczych funkcję regulującą kwasowość oraz emulgującą. Stosowany jest również jako środek konserwujący żywność oraz sekwestrant, czyli substancja tworząca związki z jonami metali .

Pod symbolem E331 mogą występować trzy formy cytrynianu sodu:

• E331(i) – cytrynian monosodowy
• E331 (ii) – cytrynian disodowy
• E331 (iii) – cytrynian trisodowy

Cytrynian sodu jako substancja ergogeniczna

Cytrynian sodu uznawany jest powszechnie za substancję o działaniu ergogenicznym, czyli zwiększającą możliwości wysiłkowe, co jest cenną właściwością w przypadku sportowców.

Dane naukowe w tym zakresie dają mieszane wyniki. Na podstawie przeglądu badań z 2021 roku naukowcy ustalili, że suplementacja cytrynianem sodu w dawce 500 mg /kg masy ciała skutkuje znaczącą poprawą wydolności wydolności fizycznej wyłącznie dla wysiłku krótkotrwałego i przy bardzo intensywnych ćwiczeniach . Przyjmowanie cytrynianu sodu w kapsułkach (a nie w roztworze) na 200 minut przed wysiłkiem umożliwia zminimalizowanie objawów żołądkowo - jelitowych związanych z suplementacją tego związku .

Cytrynian sodu - szkodliwość

Cytrynian sodu (E331) w ilościach dodawanych do żywności jest zupełnie bezpieczny w spożyciu i nie wywołuje żadnych skutków ubocznych. O bezpieczeństwie stosowania cytrynianu sodu przemawia również fakt, że związek ten jest dopuszczony do stosowania w wielu produktach przeznaczonych dla niemowląt i małych dzieci.

Dla cytrynianu sodu (E331) eksperci nie ustalili limitu bezpiecznego poziomu spożycia (ADI) .

Naukowcy przyznali cytrynianowi sodu status GRAS – czyli substancji powszechnie uznanej za bezpieczną .

W doświadczeniu przeprowadzonym na zwierzętach badacze wykazali, że cytrynian sodu (E331) charakteryzuje się znikomą toksycznością. Zaobserwowali oni, że wartość wskaźnika NOAEL (ang. no observed adverse effects) była równa 2500 mg/kg masy ciała. Oznacza to, że przy takiej dawce cytrynianu sodu badacze nie zaobserwowali żadnych szkodliwych skutków spożycia.

Cytrynian sodu nie ma właściwości mutagennych (nie wpływa na powstawanie mutacji w naszym DNA) .

Skutki nadmiaru cytrynianu sodu

Przedawkowanie cytrynianu sodu może doprowadzić do alkalozy (zasadowicy) czyli zakłócenia równowagi kwasowo-zasadowej, w której dochodzi do nadmiernego zwiększenia pH osocza krwi. Dodatkowo nadmierne ilości cytrynianu sodu mogą prowadzić do zwiększonej utraty wapnia z organizmu, co może skutkować wystąpieniem tężyczki (nadmiernego skurczu mięśni) i zaburzoną pracą serca . 

Jednak trzeba podkreślić, że poprzez spożycie żywności niemożliwe jest osiągnięcie tak wysokich ilości cytrynianu sodu żeby wywołały one jakiekolwiek działania niepożądane.

Cytrynian sodu a ciąża

Nie istnieją żadne przeciwwskazania co do spożywania cytrynianu sodu (E331) przez kobiety ciężarne.

Cytrynian sodu nie wykazuje działania teratogennego (nie wpływa na powstawanie wad rozwojowych płodu). Badacze nie stwierdzili, aby cytrynian sodu mógł wpływać negatywnie na płodność .

Cytrynian sodu - zastosowanie

Cytrynian sodu jest wykorzystywany w różnych gałęziach przemysłu, z czego najważniejsze zastosowania obejmują produkcję żywności i medycynę.

Cytrynian sodu w żywności

Cytrynian sodu stosowany jest jako dodatek do żywności pod numerem E331.

Cytrynian sodu (E331) jako regulator kwasowości wykorzystywany jest zwykle w:

• napojach bezalkoholowych (głównie w napojach gazowanych i napojach energetyzujących),
• deserach,
• wyrobach cukierniczych i wypiekach,
• konfiturach i dżemach.

Cytrynian sodu (E331) można spotkać również w:

• konserwach mięsnych i warzywno-owocowych,
• produktach mięsnych pakowanych (np. parówkach, kiełbasach, mięsie mielonym, filetach rybnych),
• koncentratach ciast, deserów i obiadów (w proszku),
• serach topionych,
• majonezach.

Zgodnie z unijnym prawem, cytrynian sodu może być dodawany do wielu produktów spożywczych na zasadzie quantum satis, czyli bez narzuconego maksymalnego poziomu, ale w ilości minimalnej, niezbędnej do uzyskania zamierzonego efektu technologicznego .

Cytrynian sodu (E331) może być zastępowany w żywności cytrynianem potasu (E332), który pełni podobne funkcje. Zamiana ta pozwala na zmniejszenie w produkcie spożywczym zawartości sodu, gdyż cytrynian sodu, jak sama nazwa wskazuje – dostarcza sód, który w pojedynczych przypadkach (np. u osób będących na diecie niskosodowej) może być szczególnie niepożądany.

Cytrynian sodu w medycynie

Cytrynian sodu stosowany jest powszechnie w leczeniu:

• kamicy dróg moczowych (kamicy moczanowej) i dny moczanowej,
• leczeniu zaburzeń żołądkowych i kwasicy metabolicznej jako środek neutralizujący,
• hiperkalcemii (zbyt wysokiego poziomu wapnia we krwi), ponieważ w dawkach leczniczych zwiększa wydalanie wapnia z moczem .

Cytrynian sodu hamuje krzepliwość przechowywanej krwi, przez co umożliwia jej późniejsze przetaczanie . Z tego względu mówi się, że cytrynian sodu ma działanie antykoagulacyjne (jest antykoagulantem).

Cytrynian sodu do czyszczenia 

Cytrynian sodu jest wykorzystywany do produkcji środków czyszczących. Wykazuje właściwości zmiękczające wodę i pozwala detergentom działać efektywniej.