Witamina C - która jest najlepiej przyswajalna?

Witamina C - naturalna vs syntetyczna

Witamina C została zsyntetyzowana (wyprodukowana) chemicznie po raz pierwszy w 1933 roku. Od tego czasu, kwestia porównania przyswajalności naturalnej i syntetycznej witaminy C była przedmiotem wielu rozważań.

Parlament Europejski ustalił ściśle określone formy chemiczne witaminy C, które mogą być dodawane do żywności i suplementów diety. Są to:

• Kwas L-askorbinowy
• L-askorbinian sodu
• L-askorbinian wapnia
• L-askorbinian potasu
• 6-palmitynian L-askorbylu

Spośród wymienionych form chemicznych witaminy C, sole mineralne kwasu askorbinowego (L-askorbinian wapnia, L-askorbinian sodu, L-askorbinian potasu) są zalecane osobom cierpiącym na zaburzenia żołądkowo-jelitowe występujące po podaniu zwykłego kwasu askorbinowego. Wynika to z ich mniej kwasowego charakteru (wyższa wartość pH).

Należy wspomnieć, że w 1 gramie różnych form kwasu askorbinowego, znajdują się jego odmienne ilości. Wygląda to następująco:

• 1 g (1000 mg) L-askorbinianu wapnia zawiera ok. 900 mg kwasu askorbinowego
• 1 g (1000 mg) L-askorbinianu sodu zawiera ok. 890 mg kwasu askorbinowego
• 1 g (1000 mg) L-askorbinianu potasu zawiera ok. 820 mg kwasu askorbinowego

Naturalna i sztuczna witamina C mają taką samą budowę

Warto podkreślić, że kwas askorbinowy syntetyczny i naturalny - obecny np. w warzywach i owocach mają identyczną budowę chemiczną.

Należy jednak zaznaczyć, że surowce roślinne są bogate w inne, różne związki chemiczne: witaminy, składniki mineralne, błonnik pokarmowy, fitozwiązki (np. flawonoidy), których obecność może wpływać na biodostępność (przyswajalność) witaminy C. Ponadto składniki te cechują się szerokim działaniem prozdrowotnym. Z tego względu zaleca się głównie spożywanie witaminy C w postaci produktów spożywczych.

Naturalna i sztuczna witamina C cechują się podobną przyswajalnością

Badania z udziałem ludzi wykazały brak lub niewielką różnicę w biodostępności pomiędzy syntetyczną witaminą C, a tą naturalną pochodzącą z różnych owoców i warzyw, takich jak: kiwi, sok pomarańczowy, surowa kapusta, sok pomidorowy, maliny.

W jednym z badań naukowcy nie stwierdzili różnicy w zawartości witaminy C w leukocytach (białych krwinkach), po spożyciu syntetycznej witaminy C (w obecności lub nieobecności rutyny) i witaminy C dostarczonej w postaci soku pomarańczowego.

Inni badacze wykazali, że świnki morskie, które otrzymywały naturalną witaminę C pozyskaną z cytryn, koncentratu porzeczkowego i sproszkowanych owoców aceroli cechowały się wyższą biodostępnością tego składnika, w porównaniu do zwierząt, które spożywały syntetyczny kwas L-askorbinowy. Potwierdzono również, że naturalna witamina C pozostawała w surowicy krwi przez dłuższy czas.

W kilku badaniach in vitro zauważono, że różne flawonoidy obecne w żywności mogą hamować przenoszenie witaminy C w organizmie przez odpowiednie cząsteczki transportujące. Wspomniane działanie stwierdzono w przypadku związków takich jak: kwercetyna i mirycetyna.

Również w jednym z badań na zwierzętach stwierdzono, że kwercetyna (flawonoid obecny w różnych produktach spożywczych) może odwracalnie hamować transport jelitowy witaminy C i tym samym obniżać jej poziom w osoczu krwi.

Witamina C naturalna i syntetyczna mają podobną skuteczność

Wyniki badań prowadzonych w celu stwierdzenia, który rodzaj witaminy C (naturalna czy sztuczna) jest bardziej skuteczny w kontekście wpływu na zdrowie człowieka są niejednoznaczne.

Co ciekawe, na podstawie przeprowadzonej metaanalizy (opracowaniu wielu badań) z 2008 roku stwierdzono, że witamina C pochodząca z naturalnych źródeł wpływa na obniżenie ryzyka choroby wieńcowej. Takiego działania nie odnotowano w przypadku syntetycznej witaminy C.

Z drugiej strony, metaanaliza z 2004 roku pokazała zupełnie odwrotne rezultaty. Naukowcy zauważyli, że ryzyko choroby wieńcowej było niższe u osób, które suplementowały witaminę C. Efektu takiego nie zaobserwowano u osób spożywających naturalną witaminę C.

Witamina C liposomalna

W ostatnim czasie coraz więcej krąży informacji dotyczących liposomalnej witaminy C. Ten rodzaj witaminy niejednokrotnie przedstawiany jest jako „najskuteczniejszy” i „najlepszy”, spośród wszystkich innych dostępnych.

Co to są liposomy?

Liposomy to owalne, mikroskopijne struktury chemiczne zbudowane z fosfolipidów (połączonych cząsteczek lipidów, reszt kwasu fosforowego i zasad azotowych, np. choliny).

Występują pod postacią pęcherzyków wypełnionych wodą lub innymi substancjami. Powstają naturalnie w naszym organizmie (np. we krwi). Mogą być również wytwarzane sztucznie, na skalę przemysłową.

Liposomy pomagają transportować substancje aktywne

Liposomy znajdują szerokie zastosowanie w przemyśle kosmetycznym i farmaceutycznym. Pełnią rolę nośników leków i innych substancji aktywnych, które zamknięte są w lipidowej otoczce.

Fenomen wykorzystania liposomów we wspomnianych gałęziach przemysłu polega na tym, że budowa ich otoczki jest bardzo podobna do błon biologicznych organizmu. Oznacza to, że liposomy w prosty sposób mogą przenikać bezpośrednio do komórek, a wraz z nimi przemieszczają się substancje aktywne w nich zamknięte. 

Dużym atutem liposomów jest fakt, że mogą one transportować zarówno substancje rozpuszczalne w wodzie (hydrofilowe) jak i związki rozpuszczalne w tłuszczach (hydrofobowe).

Ponadto, uważa się, że liposomy „omijają” tzw. efekt pierwszego przejścia. Oznacza to, że po dotarciu do jelit nie dostają się do układu krążenia wrotnego i dalej do wątroby (jak większość innych substancji). Nie podlegają tym samym metabolizowaniu, w wyniku czego nie następuje obniżenie ich biodostępności. Są one transportowane do układu limfatycznego, z którego część z nich trafia bezpośrednio do komórek docelowych.

Niektóre leki występują w postaci liposomów

Modyfikacje liposomów pozwalają na zastosowanie „terapii celowanej”, czyli transportu np. wybranych leków bezpośrednio do ściśle określonych narządów lub tkanek organizmu.

Dodatkową zaletą leków opartych na liposomach jest fakt, że chronią one zamknięte w nich składniki przed działaniem niekorzystnych czynników zewnętrznych, które mogłyby spowodować ich zniszczenie. Ponadto izolacja substancji aktywnej przez błony liposomów zmniejsza ryzyko wystąpienia reakcji ubocznych. Co więcej, składniki transportowane w liposomach cechują się wyższą przyswajalnością.

Leki liposomalne wydają się być również korzystne z punktu widzenia ekonomicznego – do wywołania określonego efektu terapeutycznego potrzebne są niższe dawki, w porównaniu do leku tradycyjnego. Mogą być też stosowane u osób, u których występują problemy z połykaniem tabletek.

Badania naukowe z wykorzystaniem leków stosowanych miejscowo niejednokrotnie wykazały, że liposomalne postaci leków są efektywniejsze, w porównaniu do leków standardowych.

Brakuje badań potwierdzających skuteczność liposomalnej witaminy C

Dotychczasowo przeprowadzono niewiele badań z wykorzystaniem liposomalnej witaminy C.

Wyniki doświadczenia opublikowanego w 2016 roku dostarczyły następujących obserwacji:

• Podanie liposomalnej witaminy C spowodowało wyższe stężenie tego składnika we krwi w porównaniu do spożytej witaminy C w formie niezakapsułkowanej
• Spożycie liposomalnej witaminy C spowodowało niższe stężenie tego składnika we krwi, w porównaniu do witaminy C podanej dożylnie
• Działanie ochronne witaminy C liposomalnej przed niedokrwieniem było podobne jak w przypadku zastosowania niekapsułkowanej witaminy C oraz witaminy podanej dożylnie.

W badaniach przeprowadzonych przez Carr i wsp. wykazano, że podanie witaminy C w postaci liposomów spowodowało wyższy poziom kwasu askorbinowego we krwi, w porównaniu do tradycyjnego doustnego podania witaminy C.

Z kolei w innym doświadczeniu nie zauważono różnic w stężeniu witaminy C we krwi pomiędzy witaminą C podaną w formie liposomu, a witaminą C niezakapsułkowaną.  Jednocześnie należy podkreślić, że badanie to zostało przeprowadzone z udziałem tylko dwóch osób, co mogło wpłynąć na uzyskane rezultaty.

Przykład liposomalnego żelaza

Obiecujące wyniki w kontekście skuteczności liposomalnych form składników aktywnych uzyskano w badaniach przeprowadzonych z wykorzystaniem liposomalnego żelaza.

W wykonanym doświadczeniu in vitro zauważono, że transport żelaza z liposomów w komórkach był bardziej skuteczny w porównaniu do związków żelaza występujących w formie niezwiązanej z liposomami.

Podobne wyniki uzyskano w badaniu przeprowadzonym na zwierzętach z anemią, którym podawano żelazo liposomalne oraz żelazo w tradycyjnej postaci. Zauważono, że osobniki, które otrzymywały żelazo liposmalne charakteryzowały się wyższym stężeniem hemoglobiny oraz żelaza we krwi, a także wyższym wysyceniem transferyny (białka transportującego żelazo), w porównaniu do zwierząt spożywających tradycyjną formę żelaza.

Przeprowadzono również eksperyment, w którym osobom cierpiącym na anemię z powodu niedoboru żelaza podawano żelazo w postaci liposomów lub w formie dożylnej. Podczas badania odnotowano, że stężenie hemoglobiny (będącej wskaźnikiem poprawy stanu zdrowia) wzrosło szybciej w przypadku grupy osób, która otrzymywała dożylnie żelazo. Warto jednak zaznaczyć, że ostatecznie na końcu badań, obydwie grupy pacjentów cechowały się podobnym stężeniem hemoglobiny.

Biorąc pod uwagę powyższą charakterystykę liposomalnych form różnych składników (np. leków, żelaza) można mieć uzasadnioną nadzieję, że również liposomalna witamina C może wykazywać korzystne działanie. Z drugiej strony należy podkreślić brak badań naukowych, potwierdzających skuteczność liposomalnej witaminy C.

W warunkach domowych nie można stworzyć liposomalnej witaminy C

W Internecie krąży wiele informacji na temat możliwości wyprodukowania własnej, liposomalnej witaminy C. Jednakże wydaje się, że poprzez zaproponowane czynności przygotowania, nie jest możliwe stworzenie takiej formy witaminy bez specjalistycznego sprzętu.

Ester-C

Ester-C to opatentowana forma witaminy C

Na rynku suplementów dostępna jest również witamina C pod nazwą „Ester C”. Jest to opatentowana forma witaminy C zawierająca w swoim składzie askorbinian wapnia oraz metabolity witaminy C. 

Przeprowadzone badania wykazały, że Ester-C może być łatwiej wchłaniany i mniej gwałtownie wydalany z organizmu, w porównaniu do zwykłego kwasu askorbinowego.

W eksperymencie wykonanym na zwierzętach zauważono również, że preparat ten cechował się wyższą aktywnością przeciwszkorbutową, w odniesieniu do tradycyjnego kwasu askorbinowego. Uważa się, że właściwość ta spowodowana jest zwiększonym transportem do komórek przez obecny w produkcie treonat (metabolit kwasu askorbinowego).

Z kolei w badaniach z udziałem ludzi  nie wykazano różnic pomiędzy biodostępnością zwykłego kwasu askorbinowego, preparatu Ester-C oraz kwasu askorbinowego wzbogaconego w bioflawonoidy. Tym samym, naukowcy przeprowadzający badanie postulowali, że osoby chcące uzupełnić niedobory witamin C z syntetycznych form witaminy C, ze względu na brak wspomnianych różnic, mogą zakupić zwykły, zwykle tańszy kwas askorbinowy.

W drugim z przeprowadzonych doświadczeń stwierdzono, że podawany Ester-C, w porównaniu do kwasu askorbinowego powodował znacząco mniej niepożądanych efektów ubocznych w nadbrzuszu u uczestników badań wrażliwych na kwaśną żywność i był znacznie lepiej przez nich tolerowany.

Palmitynian L-askorbylu

Spośród możliwych do dodawania do żywności form witaminy C znajduje się również palmitynian askorbylu.

W odróżnieniu od innych form witaminy C, palmitynian L-askorbylu jest rozpuszczalny zarówno w wodzie jak i tłuszczach. Ze względu na te właściwości palmitynian askorbylu jest szeroko stosowanym przeciwutleniaczem, jako środek zwiększający trwałość olejów roślinnych i chipsów ziemniaczanych.

W badaniach przeprowadzonych in vitro zauważono, że po wprowadzeniu go do błon komórkowych czerwonych krwinek (erytrocytów), chroni je przed szkodliwym działaniem wolnych rodników.

Co więcej w doświadczeniu in vitro wykazano, że palmitynian askorbylu wykazuje silniejsze działanie hamujące wzrost i przeżycie bakterii Helicobacter pylori, będącej przyczyną rozwoju m.in. choroby wrzodowej żołądka.

Niestety uważa się, że przyjmowanie doustne palmitynianu askorbylu prawdopodobnie nie powoduje jego istotnego włączenia się do błon komórkowych, ponieważ znacząca część tego związku wydaje się być wcześniej zhydrolizowana (rozłożona do zwykłego kwasu askorbinowego i palmitynianu) w przewodzie pokarmowym człowieka, zanim zostanie wchłonięta. Biodostępność kwasu askorbinowego uwolnionego w organizmie człowieka prawdopodobnie jest taka sama, jak w przypadku zwykłego kwasu askorbinowego.

Palmitynian askorbylu jest często wykorzystywany w preparatach stosowanych miejscowo (np. w kremach), ponieważ jest bardziej stabilny niż inne, rozpuszczalne w wodzie formy witaminy C.

Może być wykorzystywany również we wzbogacaniu produktów spożywczych poddawanych wysokiej temperaturze (np. pieczywa), w celu zwiększenia przyswajalności wprowadzonego dodatkowo żelaza. Wynika to z faktu, że jest on odporny na działanie wysokiej temperatury (termostabilny), w porównaniu do np. kwasu askorbinowego.

Palmitynian askorbylu, ze względu na swoją budowę chemiczną często sprzedawany jest jako „Ester witaminy C”, którego nie należy mylić ze wspomnianą wcześniej formą Ester-C.

Witamina C lewoskrętna

Lewoskrętna witamina C nie istnieje

Od pewnego czasu dużą popularność zdobywa tzw. „lewoskrętna witamina C”. Wszystko prawdopodobnie rozpoczęło się w USA, gdzie producenci suplementów diety zaczęli w ten sposób definiować (mniej lub bardziej świadomie…) znaczenie prefiksu „L-” znajdującego się przed nazwą kwasu L-askorbinowego.

Rozpowszechniono błędną informację, że witamina C lewoskrętna (a tak naprawdę zwykły kwas L-askorbinowy) skręca światło spolaryzowane w lewo. Połączono to z opinią, że taka postać witaminy C cechuje się najwyższą przyswajalnością i skutecznością działania.

Od tego momentu, również w Polsce zaczęły pojawiać się na rynku w sprzedaży lewoskrętne formy witaminy C, które charakteryzują się sporo wyższą ceną.

W rzeczywistości nie istnieje „lepsza” bądź „gorsza” forma kwasu askorbinowego. Każdy kwas askorbinowy, jak wspomniano powyżej – bez względu czy jest syntetyczny, czy naturalnego pochodzenia, ma tą samą budowę i właściwości.

Występować mogą jedynie różne formy witaminy C (np. askorbinian potasu), będące połączeniem zwykłego kwasu L-askorbinowego i np. składnika mineralnego.

Należy wspomnieć, że przedrostki „L”, a także „D” przed nazwą związku chemicznego oznaczają wyłącznie przestrzenne ułożenie atomów otaczających przedostatni atom węgla znajdujący się w łańcuchu będącym trzonem kwasu askorbinowego. Ze względu na fakt, że takie rozmieszczenie w witaminie C ma miejsce po lewej stronie, stąd obecność w nazwie przedrostka „L”.

Z kolei oznaczenie „(+)” i „(-)” określa stronę (prawo/lewo), w którą skręcane jest światło spolaryzowane. Odmiennie jak jest to powszechnie uważane, kwas L-askorbinowy będący witaminą C skręca światło spolaryzowane w prawą stronę i dlatego też pełna, poprawna nazwa witaminy C to kwas L(+)-askorbinowy.

Podsumowując, lewoskrętna witamina nie istnieje C. Takie nazewnictwo, to wyłącznie chwyt marketingowy mający na celu przyciągnąć i zachęcić nieświadomych konsumentów do zakupu zwykłego kwasu askorbinowego, w dużo wyższej cenie niż standardowa.

Kwas askorbinowy, bez względu na to, czy występuje w żywności, suplementach diety czy lekach, jest to wciąż jedna i ta sama cząsteczka, o takich samych właściwościach.

Wlewy dożylne witaminy C

W ostatnim czasie coraz częściej wspomina się o wlewach dożylnych różnych składników mineralnych i witamin.  

Wlewy dożylne składników odżywczych to nic innego jak podawanie ich bezpośrednio do krwiobiegu, z pominięciem układu pokarmowego. W ten sposób związki te nie są poddawane trawieniu w przewodzie pokarmowym, a ich wchłanianie nie jest uzależnione od stanu fizjologicznego jelit.

Wlewy dożylne z witaminy C nie powinny zastępować terapii przeciwnowotworowej

Niejednokrotnie można spotkać się z opinią, że wlewy dożylne z witaminy C mogą leczyć raka.

Terapia przeciwnowotworowa oparta na wlewach dożylnych witaminy C została po raz pierwszy opracowana w latach 70 XX wieku przez laureata nagrody Nobla – Linusa Paulinga. Jego praca wykazała dłuższy czas przeżycia pacjentów z zaawansowaną chorobą nowotworową, leczonych witaminą C podawaną dożylnie. Jednakże badania te zostały w późniejszym okresie zakwestionowane i skrytykowane za ich słabą metodologię. 

Z drugiej strony, wyniki tych badań wzbudziły większe zainteresowanie witaminą C w kontekście jej potencjalnego działania przeciwnowotworowego.

Według niektórych badań, dożylne podawanie witaminy C może być stosowane w leczeniu niedoboru kwasu askorbinowego u pacjentów z nowotworami i może wpływać korzystnie na parametry kliniczne, takie jak stany zapalne czy też zmęczenie.

Połączenie chemioterapii lub radioterapii z podaniem dożylnym witaminy C może zwiększać przeżycie pacjentów poddawanych tym zabiegom oraz zmniejszać nasilenie objawów choroby i/lub skutków leczenia.

Jedynie w kilku przypadkach odnotowano reemisję (nawrót choroby) raka po dożylnym podaniu witaminy C.

Jeżeli ktoś zdecyduje się na zastosowanie dożylnego wlewu witaminy C musi mieć na względzie przede wszystkim przeciwwskazania do stosowania tego typu zabiegu.

Wlewy dożylne - podsumowanie

Ważnym jest podkreślenia fakt, że wiele badań, których wyniki sugerują potencjalne korzystne oddziaływanie dużych dawek witaminy C podawanych dożylnie u pacjentów z nowotworami, obarczona jest pewnymi wadami. Zwykle są to badania przeprowadzone in vitro na liniach komórkowych lub in vivo na zwierzętach. Z kolei doświadczenia wykonane z udziałem ludzi zwykle obejmują bardzo małą liczbę pacjentów i niejednokrotnie brakuje w nich grupy kontrolnej (będącej punktem odniesienia).

W opinii wielu lekarzy i naukowców, zastosowanie wlewów dożylnych witaminy C w większości przypadków nie ma uzasadnienia naukowego i nie przynosi oczekiwanych rezultatów.

Podsumowując, na podstawie aktualnego stanu wiedzy opartego na przeprowadzonych badaniach naukowych, stosowanie wysokich dawek witaminy C we wlewach dożylnych nie powinno być powszechnie zalecane.

Konieczne jest wykonanie wieloletnich badań z udziałem dużej liczby pacjentów, aby móc jednoznacznie potwierdzić skuteczność leczenia poprzez wlewy dożylne witaminy C.

Wysokie dawki witaminy C - szkodliwość

Na wysokie dawki witaminy C powinny zwrócić szczególną uwagę osoby cierpiące na niektóre choroby.

Bezwzględnym przeciwwskazaniem stosowania dużych dawek witaminy C (w tym poprzez wlewy dożylne) jest niedobór enzymu – dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej.

Szczególne środki ostrożności powinny dotyczyć także osób z:

• Niewydolnością nerek
• Hiperkalcemią (zbyt wysokie stężenie wapnia we krwi)
• Hiperoksalurią (stan chorobowy przejawiający się nadmiernym wydalaniem witaminy C z moczem)
• Hemachromatozą (choroba metabolizmu żelaza cechująca się nadmiernym wchłanianiem żelaza)
• Przeładowaniem żelaza (w wyniku przeprowadzanych częstych transfuzji).

Mega dawki witaminy C mogą wywoływać skutku uboczne

Należy pamiętać o skutkach ubocznych, jakie mogą wystąpić z powodu zastosowania dużych dawek witaminy C. Mogą to być:

• Nudności
• Zawroty głowy
• Uczucie suchości w ustach
• Zmęczenie
• Nadmierne pocenie się
• Osłabienie
• Biegunki
• Tworzenie się kamieni nerkowych