Rozmaryn

Rozmarn pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego, ale rośnie również w południowej części Krymu, we Francji, Meksyku oraz w USA  . W Polsce uprawa rozmarynu jest możliwa jedynie w warunkach szklarniowych. Największym jego przetwórcą oraz importerem jest południowo-wschodnia prowincja Hiszpanii – Murcia . 

Nazwa rozmarynu pochodzi od łacińskich słów rosa – róża i marinus – morski. Ze względu na intensywny aromat rośliny, jej zapach wyczuwalny był na morzu i oznaczał zbliżający się ląd, dlatego starożytni Rzymianie określali go „kwiatem morza” .

Antropolodzy i archeolodzy udowodnili, że walory lecznicze, kulinarne i kosmetyczne rozmarynu były wykorzystywane już w starożytnym Egipcie, Mezopotamii, Chinach i Indiach .

Rozmaryn - wartości odżywcze

W 100g suszonych liści rozmarynu znajduje się 331 kcal, natomiast w zwyczajowo używanej ilości (ok. ½ łyżeczki = 1 g) jest to 3,31 kcal. Rozmaryn charakteryzuje się wysoką zawartością witamin (w szczególności witaminy A, C i kwasu foliowego) oraz składników mineralnych tj. wapnia, potasu, magnezu, cynku oraz żelaza. Warto jednak zaznaczyć, że nie można go uznać za istotne źródło składników odżywczych ze względu na niewielką ilość przyprawy jaką zazwyczaj stosuje się w kuchni .

Składniki bioaktywne w rozmarynie

Rozmaryn zawiera olejek eteryczny, obfitujący w takie związki jak 1,8-cyneol (do 50%), borneol (do 20%), pinen (15-25%), kamfora, terpineol i verbenon .

Ekstrakt z rozmarynu charakteryzuje się wysoką zawartością pochodnych fenoli tj. tanin, garbników, ale także terpenów, steroidów i flawonoidów. Wśród najważniejszych składników aktywnych, które zidentyfiktowano w ekstrakcie z rozmarynu wymienia się m.in. kwas rozmarynowy, kwas ferulowy, kwas kawowy i kwas chlorogenowy     .

Ilość składników biologicznie czynnych występujących w rozmarynie jest zróżnicowana i zmienia się w zależności od wieku rośliny, warunków otoczenia (temperatury, dostępności do światła, wilgotności, ekspozycji na czynniki stresogenne) oraz uwarunkowań genetycznych  . Na zawartość poszczegónych składników i ich właściwości ma wpływ także metoda ekstrakcji i przechowywania ekstraktu z rozmarynu .

Rozmaryn - właściwości

Rozmaryn działa przeciwdrobnoustrojowo

Rozmaryn charakteryzuje się silnymi właściwościami przeciwbakteryjnymi, zarówno wobec niektórych bakterii chorobotwórczych jak i tych występujących w żywności.

Naukowcy wykazali, że olejek rozmarynowy hamuje rozwój bakterii E. coli, Bacillus cereus, Staphylococcus aureus, Staphylococcus aureus, Clostridium perfringens, Aeromonas hydrophila, Bacillus cereus i Salmonella choleraesuis   . Przeciwbakteryjne właściwości rozmarynu są wynikiem działania m.in. kwasu rozmarynowego, kwasu kawowego, a także składników oleju rozmarynowego, takich jak kamfora, 1,8-cyneol i borneol .

Badacze potwierdzili właściwości przeciwgrzybicze i antyaflatoksygenne olejku rozmarynowego. Udokumentowano jego wpływ na hamowanie wzrostu grzybni m.in wobec szczepu Aspergillus flavus. Główne składniki, które odpowiadają za te działanie to 1,8-cyneol, kamfora i α-pinen . Te same związki wykazują także aktywność przeciwgrzybiczą wobec szczepu Candida albicans pozyskanego z jamy ustnej .

Rozmaryn pozytywnie wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego

W medycynie ludowej rozmaryn był stosowany jako środek przeciwskurczowy i łagodny środek przeciwbólowy. Znajdował zastosowanie także w leczeniu neuralgii międzyżebrowej, bólów głowy, migreny, bezsenności, zaburzeń emocjonalnych i depresji .

Naukowcy zrealizowali badanie, w którym zaobserwowali pozytywny wpływ inhalacji olejku rozmarynowego na różne parametry fizjologiczne układu nerwowego. Stwierdzili, że po zabiegach inhalacyjnych  osoby badane stały się bardziej aktywne i zgłaszały uczucie "świeżości". Analiza potwierdziła stymulujące działanie olejku rozmarynowego na aktywność fal mózgowych, aktywność autonomicznego układu nerwowego oraz nastrój badanych .

Rozmaryn, a zwłaszcza kwas rozmarynowy wykazuje również właściwości przeciwbólowe, neuroprotekcyjne i neurogeneracyjne. Przeprowadzono liczne badania na modelach zwierzęcych i in vitro, które dokumentują pozytywny wpływ kwasu rozmarynowego w schorzeniach układu nerwowego, szczególnie w chorobie Alzheimera, padaczce, chorobie Huntingtona, stwardnieniu zanikowym bocznym, chorobie Parkinsona, uszkodzeniu rdzenia kręgowego oraz uszkodzeniu niedokrwienno - reperfuzyjnym mózgu       .

Rozmaryn wpływa na poprawę nastroju i pamięci

Naukowcy sugerują, że rozmaryn może wpływać na poprawę pamięci, zmniejszenie lęku i depresji oraz poprawę jakości snu  . Dodatkowo potwierdzili oni pozytywny wpływ na  nastrój oraz znaczne zwiększenie wydajności ogólnej pamięci w wyniku inhalacji olejku rozmarynowego .

8 - tygodniowa suplementacja rozmarynu przez pacejntów z ciężkimi zaburzeniami depresyjnymi skutkowała znaczącym zmniejszeniem lęku oraz poprawą pamięci w porównaniu do grupy, otrzymującej placebo .

Rozmaryn może działać przeciwnowotworowo

Badania in vitro i in vivo na modelu zwierzęcym sugerują, że zawarte w ekstrakcie z rozmarynu związki bioaktywne wykazują działanie przeciwnowotworowe. Szczególne właściwości przypisuje się polifenolom, do których należy kwas karnozowy i kwas rozmarynowy oraz triterpenom, zwłaszcza kwasowi ursolowemu. Jednak przed przeprowadzeniem badań u ludzi wymagane są bardziej szczegółowe analizy wśród zwierząt, w celu ustalenia stosownych dawek, najlepszej formy podania preparatu oraz wykrycia wszelkich niepożądanych skutków, w tym efektów toksycznych   .

Rozmaryn obniża stężenie glukozy

Wiele badań wykazało, że ekstrakt z rozmarynu i zawarte w nim składniki fenolowe, mogą znacząco poprawić stan zdrowia osób chorujących na cukrzycę poprzez regulację metabolizmu glukozy, metabolizm lipidów, działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające .

Przeciwhiperglikemiczne działanie rozmarynu i jego składników badacze oceniali na modelach zwierzęcych. Nadal brakuje stosownych badań u ludzi. Jednak aktualne badania in vivo u zwierząt wskazują na istotny wpływ kwasu karnozowego i rozmarynowego na obniżanie stężenia glukozy   .

Rozmaryn reguluje ciśnienie krwi

Badacze udowodnili, że stosowanie olejku rozmarynowego może wpływać na obniżanie ciśnienia krwi u ludzi .

Sugeruje się, w związku z licznymi efektami farmakologicznymi rozmarynu i zawartych w nim substancji aktywnych, że może on wpływać na obniżanie ryzyka sercowo-naczyniowego i leczenie zespołu metabolicznego. Jednak przeprowadzone badania w celu potwierdzenia tych doniesień są oparte w większści o model zwierzęcy lub in vitro i nadal brakuje wystarczających dowodów popartych badaniami wśród ludzi  .

Rozmaryn a uroda

Uważa się, że rozmaryn może być potencjalnie wykorzystany w preparatach kosmetycznych używanych przeciwko procesowi starzenia się oraz celullitowi. Znajduje zastosowanie również w leczeniu łysienia i uszkodzeń spowodowanych promieniowaniem ultrafioletowym  .

W badaniu mającym na celu analizę skuteczności klinicznej olejku rozmarynowego w leczeniu łysienia androgenowego, naukowcy potwierdzili wpływ rozmarynu na porost włosów .

Rozmaryn – przeciwwskazania

Rozmaryn posiada status GRAS (Generally Recognized As Safe) i jest uznawany za bezpieczną przyprawę ziołową, pod warunkiem, że jest przyjmowany w dozwolonych ilościach z pożywieniem.

Dla większości osób jest również bezpieczny w formie aplikowanej na skórę (np. w postaci maści czy kremów) oraz wdychany podczas aromaterapii w celach leczniczych. Nierozcieńczony olej z rozmarynu jest natomiast oznaczany jako prawdopodobnie niebezpieczny do przyjmowania doustnego .

Spożywanie bardzo dużych ilości rozmarynu może prowadzić do wystąpienia następujących skutków ubocznych:

• wymiotów,
• uszkodzenia nerek,
• zwiększonej wrażliwości na promienie słoneczne,
• zaczerwienienia skóry,
• nasilenia krwawień miesiączkowych,
• obrzęku płuc,
• śpiączki .

Objawy te zdarzają się sporadycznie i jedynie w przypadku ekstremalnego przekroczenia dozwolonej dawki.

Alergia na rozmaryn

Pomimo, że rozmaryn spożywany w niewielkich ilościach wraz z posiłkami jest uznawany za bezpieczny, należy zaznaczyć, że może powodować reakcje alergiczne.

Dodatkowo rozmaryn zawiera salicylany, co może prowadzić do wystąpienia reakcji alergicznych u osób nadwrażliwych na niektóre niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), a w szczególności te zawierające kwas acetylosalicylowy (np. aspirynę) .

Interakcje z lekami

Spożywanie rozmarynu, a zwłaszcza preparatów zawierających wysokie dawki ekstraktu z rozmarynu, może wpływać na biodostępność i aktywność leków:

• przeciwzakrzepowych i przeciwpłytkowych (m.in. warfaryna, klopidogrel, kwas acetylosalicylowy, heparynę, ibuprofen),
• stosowanych w leczeniu nadciśnienia tętniczego - inhibitorów ACE (m.in. kaptopryl, elaropril, lisinopril, fosinopril),
• moczopędnych (m.in. furosemid, hydrochlorotiazyd),
• hipoglikemicznych .

Rozmaryn w ciąży

Kobiety w ciąży nie powinny stosować suplementów, które zawierają wysokie dawki rozmarynu, ponieważ wiąże się to z ryzykiem poronienia . Suplementów na bazie rozmarynu nie zaleca się również kobietom karmiącym piersią.

Zarówno kobiety ciężarne, jak i karmiące mogą bezpiecznie stosować przyprawę w kuchni w niewielkich ilościach.

Rozmaryn w kuchni

Do czego pasuje rozmaryn?

Rozmaryn jest przyprawą ziołową o charakterystycznym, cytrynowo-sosnowym smaku i korzennym aromacie, co sprawia, że wyróżnia się na tle innych ziół. Należy do podstawowych przypraw kuchni śródziemnomorskiej.

Jego lekko gorzkawy posmak i zapach przypominający zwęglone drewno sprawia, że idealnie sprawdza się do dań grillowanych.

Rozmaryn zarówno w postaci świeżej, jak i suszony poleca się również do przyprawiania zup, gulaszy, dań mięsnych i rybnych. Marynata z dodatkiem rozmarynu nadaje zupełnie innego oblicza zapiekanym ziemniakom oraz innym warzywom.

Czym zastąpić rozmaryn?

Pomimo charakterystycznego aromatu rozmarynu istnieje wiele ziół, które mogą stanowić jego świetny zamiennik. Wśród nich wymienić można: estragon, oregano, majeranek, zioła prowansalskie, cząber, czy też tymianek.