Czosnek niedźwiedzi

Czosnek niedźwiedzi występuje powszechnie w Europie i Azji, nie rośnie na terenach powyżej 1900 m n.p.m. Od dawna był wykorzystywany w tradycyjnej medycynie ludowej. Wśród licznych zastosowań wymienia się m.in. działanie przeciwdrobnoustrojowe, wspomaganie terapii chorób układu oddechowego i przewlekłych chorób skóry, przyspieszanie gojenia się ran, usuwania toksyn z organizmu, a także wspieranie procesów trawienia .

Czosnek niedźwiedzi, jako członek rodziny Allium, jest blisko spokrewniony z takimi roślinami jak cebula (Allium cepa), czosnek (Allium sativum), szczypiorek (Allium schoenoprasum) i por (Allium ampeloprasum). Jego nazwa gatunkowa pochodzi o łacińskiego słowa "ursus", oznaczającego "niedźwiedzia", a to dlatego, że czosnek niedźwiedzi jest prawdziwym przysmakiem niedźwiedzi, które budzą się z zimowego snu.

Jak wygląda czosnek niedźwiedzi?

Czosnek niedźwiedzi jest wieloletnią rośliną bulwiastą, posiadającą wąską, wydłużoną cebulę. Naziemne części rośliny składają sie łodygi kwiatowej i 2 - 3 przyziemnych jasnozielonych, spiczastych listków, pojawiających się na przełomie marca i kwietnia. W maju, w okresie kwitnienia, rozwijają się śnieżnobiałe kwiaty zebrane w baldaszkowate kwiatostany. Zmiażdżona roślina posiada charakterystyczny czosnkowy zapach związany z występowaniem związków zawierających siarkę .

Choć wszystkie części rośliny są jadalne, najczęściej wykorzystuje się jego liście (ziele) oraz cebule. Cebule zbiera się we wrześniu i październiku. Zbiór liści do celów konsumpcyjnych przypada przed kwitnieniem, zaś do celów leczniczych na czas kwitnienia (kwiecień - maj). Dziko rosnący czosnek niedźwiedzi występuje głównie na terenach leśnych w pobliżu rzek . W Polsce czosnek niedźwiedzi jest rośliną częściowo chronioną dlatego też nie należy go zrywać w lesie. Można go uprawiać samodzielnie, np. w ogródku lub doniczce.

Czosnek niedźwiedzi - wartości odżywcze

Liście czosnku niedźwiedziego są bogate w witaminy oraz mikro- i makroelementy. Na szczególną uwagę zasługuje wysoka zawartość witaminy C, żelaza, magnezu i manganu. Bogactwo związków polifenolowych, związków siarki, a także innych fitochemikaliów o wysokim potencjale terapeutycznym oraz aktywności biologicznej sprawiają, że czosnek niedźwiedzi można uznać za żywność funkcjonalną.

Składniki bioaktywne w czosnku niedźwiedzim

Najbardziej charakterystycznymi składnikami czosnku niedźwiedziego, odpowiadającymi za jego właściwości farmakologiczne, są związki siarki:

• sulfotlenki (metina i alliina), 
• tiosulfiniany (allicyna, tiosulfinian metylo-allilu) i
• ajoeny.

Czosnek niedźwiedzi zawiera także wysokie stężenia związków fenolowych, do których należą głównie pochodne kempferolu i kwasy fenolowe (m.in. ferulowy i wanilinowy). Liście czosnku niedźwiedziego są stosunkowo bogate w związki barwnikowe: chlorofile i karotenoidy   .

Zarówno skład jak i właściwości czosnku niedźwiedziego są porównywalne do doskonale znanego nam czosnku uprawnego (Allium sativum). Niemniej jednak niektórzy badacze uważają, że czosnek niedźwiedzi cechuje się lepszym, lub unikalnym działaniem, ponieważ zawiera składniki, które nie występują u innych gatunków Allium. Mowa tu o fitosterolach i galaktolipidach, które wydają się być specyficzne właśnie dla czosnku niedźwiedziego .

Czosnek niedźwiedzi - właściwości

Czosnek niedźwiedzi działa kardioprotekcyjnie

Na podstawie badań na zwierzętach z nadciśnieniem ustalono, że wyciągi  czosnku niedźwiedziego, zawierające związki siarkowe, przyczyniają się do obniżenia skurczowego ciśnienia krwi (SBP) .

W badaniu porównującym hipotensyjne działanie czosnku niedźwiedziego (Allium ursinum) z czosnkiem uprawnym (Allium sativum) zauważono, że ekstrakty z obu roślin znacząco obniżają SBP, jednak w przypadku czosnku niedźwiedziego korzystny efekt był widoczny przy dużo niższym stężeniu. Ponadto czosnek niedźwiedzi w większym stopniu obniżał poziom cholesterolu całkowitego i zwiększał poziom cholesterolu HDL (tzw. "dobry" cholesterol) w porównaniu do czosnku uprawnego .

Wyniki badań na królikach z hipercholesterolemią potwierdzają, że liofilizat z liści czosnku niedźwiedziego ma złożone działanie kardioprotekcyjne, ponieważ łagodzi uszkodzenia w obrębie układu sercowo - naczyniowego i obniża poziom cholesterolu LDL (tzw. "zły" cholesterol) . Podaż czosnku niedźwiedziego szczurom z urazem mięśnia sercowego skutecznie zmniejsza stres oksydacyjny, co wskazuje na jego silne właściwości antyoksydacyjne .

Naukowcy wykazali, że niektóre galaktolipidy i fitosterole obecne w ekstrakcie ze świeżych liści czosnku niedźwiedziego, mają działanie przeciwzakrzepowe . Antyagregacyjne działanie czosnku niedźwiedziego jest porównywalne do "zwykłego" czosnku .

Czosnek niedźwiedzi działa przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo

Czosnek niedźwiedzi posiada silną aktywność przeciwbakteryjną wobec niektórych szczepów bakterii, m.in. Salmonella enteritidis, Escherichia coli, Proteus mirabilis, Proteus hauseri, Enterococcus faecalis,  Listeria monocytogenes  .

Ekstrakty z czosnku niedźwiedziego hamują wzrost różnych szczepów grzybów Candida albicans .

Czosnek niedźwiedzi może działać przeciwnowotworowo

Badania na ludzkich liniach komórkowych raka żołądka wykazały, że wodny ekstrakt z czosnku niedźwiedziego skutecznie hamuje namnażanie i wywołuje apoptozę, czyli śmierć komórek nowotworowych .

Niestety ilość badań, oceniających bezpośrednio przeciwnowotworowe właściwości czosnku niedźwiedziego jest póki co skąpa. Mimo to na uwagę zasługują liczne badania związków siarkowych, pochodzących z roślin Allium. Naukowcy wykazali, że allicyna i jej metabolity wtórne (disiarczek diallilu i trisiarczek diallilu) hamują wzrost wielu nowotworów, w tym m.in. raka płuc, okrężnicy, wątroby, żołądka oraz prostaty  .

Czosnek niedźwiedzi może wspierać terapię zaburzeń żołądkowo - jelitowych

Jednym z tradycyjnych zastosowań czosnku niedźwiedziego jest leczenie zaburzeń żołądkowo - jelitowych. Właściwość ta póki co nie została jednoznacznie potwierdzona w literaturze naukowej. Niemniej jednak, pojawiają się pierwsze badania oceniające wpływ czosnku niedźwiedziego na pracę przewodu pokarmowego.

W badaniu na modelu jelita krętego szczura naukowcy wykazali, że ekstrakt z liści czosnku niedźwiedziego ma działanie spazmolityczne. Oznacza to, że powoduje rozluźnienie mięśni gładkich w jelicie i działa rozkurczowo. Na tej podstawie badacze uznali, że czosnek niedźwiedzi może być przydatny w leczeniu łagodnych zaburzeń żołądkowo - jelitowych .

Czosnek niedźwiedzi - przeciwwskazania

Czosnek niedźwiedzi jest rośliną bezpieczną i może być spożywany przez większość osób.

Wyjątek stanowią:

• osoby, które obserwują u siebie reakcje alergiczne na skutek spożycia roślin z gatunku Allium. Wśród alergenów wymienia się związki siarkowe takie jak disiarczek diallilu, siarczek allilopropylu i allicyna. Substancje te występują również w czosnku niedźwiedzim. 
• osoby, przyjmujące leki przeciwzakrzepowe (np. warfaryna), ponieważ czosnek niedźwiedzi może wzmacniać ich działanie .

Czosnku niedźwiedziego nie należy podawać zwierzętom domowym i hodowlanym, w tym psom i kotom. Spożycie tej rośliny może spowodować niedokrwistość hemolityczną u zwierząt .

Czosnek niedźwiedzi w ciąży i podczas karmienia piersią

Nie ma przeciwwskazań do jedzenia czosnku niedźwiedziego przez kobiety w ciąży, a także karmiące piersią. Nie mniej jednak ze względów bezpieczeństwa zaleca się, aby był to czosnek niedźwiedzi zakupiony w sklepie lub wyhodowany z sadzonek, a nie zbierany samodzielnie w lesie.

Spożycie zarówno zwykłego czosnku, jak i czosnku niedźwiedziego może powodować przejściową zmianę smaku mleka u kobiet karmiących piersią . Jednak efekt ten nie ma negatywnego wpływu na zdrowie dziecka, ani nie przekłada się na zmniejszenie ilości pokarmu spożywanego przez dziecko.

Jak jeść czosnek niedźwiedzi?

Czosnek niedźwiedzi cieszy się coraz większą popularnością. Można jeść go zarówno na surowo (jako składnik sałatek, pesto lub twarogu), lub po ugotowaniu.

Liście czosnku niedźwiedziego charakteryzują się delikatnym czosnkowym smakiem, podobnym do szczypiorku. Często dodaje się je do zup, sosów, rozmaitych farszów, masła czosnkowego, potraw typu risotto lub gnocchi. Świetnie sprawdzają się jako zamiennik zwykłego czosnku, do przyprawiania potraw.

Cebulki natomiast można wykorzystać tak samo jak zwykły czosnek, zarówno na surowo jak i do smażenia.

Gdzie kupić czosnek niedźwiedzi?

Świeży czosnek niedźwiedzi nie jest aż tak popularny i w lokalnych sklepach pojawia się bardzo rzadko, prawdopodobnie łatwiej będzie go wyszukać na targowiskach z warzywami. Jako produkt sezonowy, jest dostępny wyłącznie w marcu i kwietniu. Na wiosnę w sklepach ogrodniczych można także nabyć sadzonki czosnku niedźwiedziego - posadzenie ich do gruntu lub doniczki umożliwia wyhodowanie własnej rośliny.

W sklepach internetowych, ze zdrową żywnością lub zielarskich można bez problemu zakupić czosnek niedźwiedzi suszony, pesto z czosnku niedźwiedziego, czosnek niedźwiedzi liofilizowany, a nawet czosnek niedźwiedzi kiszony. Produkty te są dostępne przez cały rok. Z uwagi na pewien stopień przetworzenia, będą cechowały się niższymi wartościami odżywczymi w porównaniu do świeżego czosnku niedźwiedziego.