Likopen

  • dr Bartosz Kulczyński

    autor:

    dr Bartosz Kulczyński

    Dietetyk

    Dietetyk, doktorant na Wydziale Nauk o Żywności i Żywieniu, współzałożyciel Fundacji Dietoterapii i Promocji Zdrowia „Kierunek-Zdrowie”.

Likopen

Ostatnia aktualizacja: 19 czerwca 2023

  • Pisząc ten artykuł, korzystaliśmy z:
  • 23źródła
  • 37badań

Likopen jest naturalnie występującym w przyrodzie związkiem chemicznym zaliczanym do karotenoidów. Należy on do tej samej „rodziny” substancji co beta-karoten, luteina, czy też zeaksantyna. Jest syntetyzowany (wytwarzany) przez rośliny jak i niektóre szczepy bakterii. Organizm człowieka nie jest zdolny do produkcji likopenu. Likopen stosowany jest jako dodatek do żywności (pełni funkcję barwnika) i występuje pod numerem E160d.

Wpływ na zdrowie:

Pozytywny

Nazwa:

Likopen

Grupa związków:

Karotenoidy

Właściwości:

Właściwości przeciwnowotworowe, zmniejszenie ryzyka choroby wieńcowej i udaru mózgu obniżenie poziomu cholesterolu we krwi, zmniejszenie ciśnienia tętniczego, wzmacnianie kości, działanie ochronne na skórę

Główne źródła:

Pomidory, przetwory pomidorowe (ketchup, zupy, sosy, przeciery, koncentraty)

W ciąży:

Bezpieczny, gdy spożywany wraz z żywnością


W pigułce

  • Likopen zapobiega rozwojowi wielu nowotworów, głównie raka prostaty, trzustki i żołądka
  • Spożywanie likopenu obniża ryzyka rozwoju chorób układu krążenia (udarów mózgu, choroby wieńcowej)
  • Głównym źródłem likopenu w diecie są pomidory i przetwory pomidorowe
  • Likopen jest lepiej przyswajalny w połączeniu z tłuszczem (np. olejem)
  • Likopen jest bezpieczny w spożyciu i nie wykazuje skutków ubocznych. Bez obaw może być spożywany przez kobiety ciężarne
  • Likopen (E160d) stosowany jest w produktach spożywczych jako barwnik (nadaje pomarańczowo-czerwoną barwę)

Zobacz też: Beta-karoten - wpływ na zdrowie, źródła, przeciwwskazania


Likopen jest obecny w wielu warzywach i owocach, którym nadaje pomarańczowo-czerwoną barwę. Kolor pomidorów, arbuza, grejpfruta wynika właśnie z obecności likopenu.

Likopen zyskał swoją popularność nie tylko dlatego, że jest stosowany jako barwnik nadający produktom spożywczym odpowiednią barwę. Likopen ma silne właściwości przeciwutleniające. Jest antyoksydantem i ma wysoką zdolność do zwalczania wolnych rodników. Zapobiega tym samym rozwojowi stresu oksydacyjnego, który ma niekorzystny wpływ na nasze zdrowie.

Likopen - właściwości

Likopen zapobiega rozwojowi raka prostaty

Przeprowadzono wiele badań naukowych, których celem było sprawdzenie czy likopen może hamować powstawanie raka prostaty. Wiele uzyskanych wyników świadczy o tym, że likopen ma działanie przeciwnowotworowe.

W jednej z najnowszych metaanaliz pochodzącej z 2017 roku, którą objęto prawie 700 000 osób stwierdzono, że osoby spożywające likopen wraz z dietą mają niższe ryzyko wystąpienia raka prostaty o 12%. Wydaje się, że na każde dodatkowe 2 mg spożytego likopenu ryzyko rozwoju raka prostaty spada o 1%.

Nieco starsza analiza, bo z 2015 roku, w której uwzględniono 34 badania pokazała, że dostarczanie organizmowi likopenu może zmniejszać ryzyko raka prostaty o 14%.

Jak wiadomo, pomidory i ich przetwory słyną z wysokiej zawartości likopenu. W jednej z metaanaliz zauważono, że osoby, które spożywały wysokie ilości świeżych pomidorów miały niższe ryzyko raka prostaty (o 19%) w porównaniu do osób stosujących dietę ubogą w pomidory.

Wykazano też, że osoby, które spożywają pomidory w formie gotowanej mają niższe ryzyko wystąpienia raka prostaty o 15% w odniesieniu do osób, które spożywają pomidory niepoddane gotowaniu. Wniosek jest jeden - warto spożywać pomidory, a przede wszystkim w postaci przetworzonej.

Likopen zmniejsza ryzyko raka trzustki

Prawdopodobnie likopen może przyczyniać się do obniżenia ryzyka rozwoju raka trzustki. W jednym z badań naukowych zauważono, że mężczyźni, którzy dostarczają wysokie ilości likopenu mają o 31% mniejsze ryzyko wystąpienia raka trzustki w porównaniu z osobami spożywającymi likopen w niewielkich dawkach.

Likopen zapobiega powstawaniu raka żołądka

Wyniki 21 badań naukowych wydają się potwierdzać, że likopen może hamować rozwój raka żołądka. Gdy porównano osoby dostarczające wysokie i niskie ilości pomidorów i likopenu zauważono, że spożywanie pomidorów i przetworów pomidorowych może zmniejszać ryzyko powstawania raka żołądka o 27%. Obliczono też, że sam likopen przyczynia się do obniżenia ryzyka raka żołądka o 12%.

Likopen ma znikomy wpływ na ryzyko raka jajników

Na podstawie przeprowadzonych 10 badań naukowych, w których uczestniczyło niemal 680 000 kobiet stwierdzono, że likopen nie ma znaczącego wpływu na hamowanie rozwoju raka jajników u kobiet po menopauzie. Zmniejsza ryzyko jego wystąpienia o zaledwie 3,7% 

Podobnie w innej metaanalizie zauważono, że spożywanie likopenu przez osoby dorosłe nie odgrywa istotnej roli w hamowaniu zachorowalności na raka jajnika.

Wydaje się jednak, że likopen może mieć bardziej znaczące działanie przeciwko powstawaniu raka jajnika u kobiet będących przed menopauzą, niż u kobiet w wieku pomenopauzalnym.

Likopen nie zmniejsza ryzyka rozwoju raka jelita grubego

Na podstawie analizy 15 badań obserwacyjnych wyciągnięto wnioski, że spożywanie likopenu nie ma znaczącego wpływu na występowanie raka jelita grubego. Stwierdzono, że osoby spożywające likopen miały niższe ryzyko rozwoju raka jelita grubego tylko o 6%.

Likopen zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej i udarów mózgu

W wielu badaniach obserwacyjnych zauważono, że spożywanie likopenu może obniżać ryzyko rozwoju choroby wieńcowej serca o 13%

Likopen może również zapobiegać występowaniu udarów mózgu. Dostarczanie organizmowi wysokich ilości likopenu może zmniejszać ryzyko udarów nawet o 17%.

Z kolei autorzy publikacji naukowej pochodzącej z 2017 roku stwierdzili, że likopen może przyczyniać się do obniżenia występowania udarów mózgu aż o 26%.

Podobne wnioski wyciągnięto również na podstawie analizy badań obserwacyjnych, gdzie stwierdzono, że spożywanie likopenu może zmniejszać ryzyko udaru mózgu o przeszło 19%.

W innych badaniach naukowych wykazano, że osoby spożywające likopen mają niższe (o 26%) ryzyko rozwoju choroby wieńcowej.

Likopen obniża ciśnienie tętnicze krwi

Spożywanie likopenu może być przydatne dla osób zagrożonych lub cierpiących już na wysokie ciśnienie tętnicze krwi.

W przeprowadzonych badaniach potwierdzono, że likopen spożywany w dawce powyżej 12 mg/dzień może obniżać skurczowe ciśnienie tętnicze krwi o ok. 4,9 mmHg. Efekt ten jest obserwowany szczególnie u osób, które mają podwyższone ciśnienie krwi. Jednocześnie likopen ma niewielki wpływ na wysokość rozkurczowego ciśnienia.

Działanie hipotensyjne (obniżające ciśnienie tętnicze krwi) likopenu potwierdzono również w obszernej pracy opublikowanej na łamach czasopisma Atherosclerosis w 2017 roku. Autorzy badania stwierdzili, że spożywanie likopenu wiąże się z obniżeniem skurczowego ciśnienia krwi o 5,66 mmHg.

W innych badaniach wykazano, że osoby dorosłe z nadwagą i otyłością, które miały wyższy poziom likopenu we krwi, miały jednocześnie niższe ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego krwi.

Likopen zmniejsza poziom cholesterolu we krwi

Likopen może wpływać na stężenie cholesterolu w naszym organizmie. Z przeprowadzonych badań wynika, że wysokie ilości likopenu (powyżej 25 mg/dobę) są skuteczne w obniżaniu "złego" cholesterolu LDL we krwi. Stwierdzono, że takie dawki likopenu mogą powodować nawet 10% redukcję cholesterolu LDL, co daje efekt porównywalny do stosowania niskich dawek statyn (leków obniżających stężenie cholesterolu).

W badaniu, w którym wzięło udział 21 uczestników zauważono, że u osób będących na diecie bogatej w pomidory i przetwory pomidorowe przez 3 tygodnie nastąpiło znaczące obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego (o 5,9%) i cholesterolu LDL (o 12,9%).

W innym doświadczeniu wykazano, że spożywanie pomidorów zwiększyło poziom "dobrego" cholesterolu HDL (uznanego za korzystny dla naszego zdrowia) o ok 5 mg/dl.

Likopen prawdopodobnie wzmacnia kości

Wielu naukowców badało wpływ podawania likopenu na zdrowie kości. W doświadczeniach na zwierzętach wykazano, że spożywanie likopenu hamuje utratę masy kostnej.

Zaobserwowano również, że podawanie szczurom likopenu spowodowało wzrost gęstości mineralnej kości (BMD, ang. Bone Mineral Density) oraz zwiększenie wytrzymałości kości.

Również w niektórych badaniach z udziałem ludzi odnotowano korzystne działanie likopenu na kości. Wyniki badań opublikowanych w 2007 roku pokazały, że u kobiet w wieku postmenopauzalnym, które spożywały wyższe ilości likopenu następowała mniejsza resorpcja (rozkład) kości. Autorzy opracowania sugerują, że może mieć to znaczenie w zapobieganiu rozwoju osteoporozy.

W drugim doświadczeniu wykonanym z udziałem kobiet po menopauzie zauważono, że wyeliminowanie z diety likopenu spowodowało zwiększoną resorpcję kości.

W innym badaniu stwierdzono, że pacjenci dostarczający wysokie dawki likopenu mieli niższe ryzyko złamania biodra.

Powyższe wyniki badań są niewystarczające, aby jednoznacznie stwierdzić, że spożywanie likopenu chroni przez złamaniami i rozwojem osteoporozy. Jednak istnieją poważne przesłanki by twierdzić, że likopen może wpływać korzystnie na nasze kości.

Likopen a skóra

Badania przeprowadzone na liniach komórkowych oraz z udziałem ludzi pozwalają sądzić, że likopen może przyczyniać się do hamowania fotostarzenia się skóry i może chronić skórę przed uszkodzeniami spowodowanymi promieniowaniem słonecznym.

Likopen – źródła

Najbogatszym źródłem likopenu są przetwory pomidorowe

Likopen jest substancją występującą w wielu warzywach i owocach. Jego najlepszym źródłem są pomidory i przede wszystkim gotowane przetwory pomidorowe.

Według autorów opracowania naukowego, produkty na bazie pomidorów dostarczają aż 80% łącznej puli spożywanego likopenu.

Aby zadbać o wysokie spożycie likopenu warto uwzględnić w swojej diecie takie produkty jak:

  • Koncentrat pomidorowy
  • Przecier pomidorowy
  • Ketchup
  • Sos pomidorowy
  • Zupę pomidorową
  • Sok pomidorowy

W mniejszych ilościach likopen znajduje się również w różowych grejpfrutach, arbuzie, dzikiej róży, dyni, papai, gujawie.

Likopen sprzedawany jest w postaci suplementów diety

Najlepszym źródłem likopenu jest odpowiednio zbilansowana dieta. Jednakże likopen można znaleźć również w suplementach diety. Likopen sprzedawany jest zwykle w postaci tabletek, kapsułek, kropli i napojów.

Likopen – przyswajalność

Likopen jest rozpuszczalny w tłuszczach. Po dostaniu się drogą pokarmową do organizmu tworzy z monoglicerydami i wolnymi kwasami tłuszczowymi (produktami trawienia tłuszczów) pewne struktury (micele), dzięki którym może zostać wchłonięty z przewodu pokarmowego. We wchłanianiu likopenu z jelita cienkiego biorą również udział specjalne transportery (SR-B1, ang. Scavenger Receptor Class B type 1 Protein)

Po wchłonięciu w jelitach likopen trafia do wątroby, gdzie zostaje „upakowany” w struktury zwane lipoproteinami. To właśnie w postaci lipoprotein jest następnie transportowany do tkanek naszego organizmu.

Niewykorzystany likopen usuwany jest z organizmu wraz z moczem i kałem.

Obróbka termiczna pomidorów i dodatek tłuszczu zwiększają przyswajalność likopenu

Warto zaznaczyć, że likopen pochodzący z produktów przetworzonych poddanych np. gotowaniu wchłania się lepiej niż np. z surowych pomidorów.

Porada

porada

Likopen spożywany w postaci koncentratu pomidorowego będzie lepiej przyswajalny dla naszego organizmu, niż likopen dostarczony wraz ze świeżymi pomidorami

Wchłanianie likopenu można zwiększyć poprzez jednoczesne spożywanie tłuszczów. Dlatego też do potrawy bogatej w likopen (np. sałatki pomidorowej) warto dodać np. kilka kropel oleju.

Błonnik pokarmowy i statyny zmniejszają przyswajalność likopenu

Przyswajalność likopenu mogą zmniejszać takie składniki diety jak błonnik pokarmowy i sterole roślinne. Dodatkowo stosowanie statyn (leków obniżających poziom cholesterolu) również przyczyniać się do obniżenia wchłaniania likopenu.

Zauważono też, że probiotyki mogą zmniejszać przyswajalność likopenu.

Likopen w najwyższych ilościach znajduje się w wątrobie i płucach

Po wchłonięciu z jelit, likopen rozprowadzany jest do różnych tkanek naszego organizmu. Jednakże nie we wszystkich narządach występuje w takiej samej ilości. Najwięcej likopenu jest w wątrobie, jądrach, nadnerczach, gruczołach prostaty, tkance tłuszczowej. W mniejszych ilościach obecny jest również w nerkach, jajnikach, płucach i mózgu. Likopen przechodzi z krwi matki do mleka.

Likopen – dawkowanie

Wysokość spożycia likopenu zależy od podaży produktów na bazie pomidorów

Głównym źródłem likopenu w diecie człowieka są pomidory i przetwory pomidorowe (ketchup, sosy, zupy, pasty). Dlatego też im wyższe spożycie produktów zawierających pomidory, tym więcej dostarczamy naszemu organizmowi likopenu.

Średnie spożycie likopenu na świecie wynosi ok. 0,5 – 5 mg / dzień

Wysokość spożycia likopenu jest odmienna w różnych krajach na świecie. Dla przykładu, mieszkańcy Holandii spożywają dziennie średnio 4,8 mg likopenu. W Wielkiej Brytanii wysokość spożycia likopenu wynosi zaledwie 1 mg, zaś w USA 10 razy więcej (aż 10 mg).

Dla uproszczenia można przyjąć, że średnio spożywamy dziennie około 0,5 – 5,0 mg likopenu.

Osoby, które spożywają wysokie ilości owoców i warzyw (szczególnie pomidorów i przetworów pomidorowych) mogą dostarczać nawet 20 mg lub więcej likopenu dziennie.

Zaleca się spożywać 6,5-35 mg likopenu dziennie

Co prawda nie istnieją oficjalne rekomendacje dotyczące zalecanej dawki likopenu, to na podstawie różnych wyników badań można pokusić się o ustalenie takiej ilości likopenu, która powinna być efektywna dla naszego zdrowia, a jednocześnie nie miałaby dla nas skutków ubocznych.

Wydaje się, że korzyści zdrowotne wynikające ze spożycia likopenu można osiągnąć dostarczając go regularnie w ilości ok. 6-35 mg / dzień.

Dawkę 10 mg likopenu zapewnią Tobie m.in.:

  • 3-4 łyżki ketchupu
  • 2-4 łyżeczki koncentratu pomidorowego
  • ¾ szklanki soku pomidorowego
  • 2-3 średnie pomidory
  • ½ szklanki zupy pomidorowej

Likopen – skutki uboczne

Likopen jest bezpieczny w spożyciu

W wielu przeprowadzonych badaniach, zarówno na zwierzętach jak i z udziałem ludzi nie odnotowano szkodliwego działania likopenu, podawanego w wysokich dawkach przez długi okres czasu.

Syntetycznemu likopenowi przypisano status GRAS (ang. Generally Regarded As Safe), czyli substancji powszechnie uznanej za bezpieczną.

Nie stwierdzono, aby likopen miał działanie mutagenne (wpływające na powstawanie mutacji w DNA).

W przypadku regularnego spożycia wysokich dawek likopenu może nastąpić miejscowe zabarwienie skóry na pomarańczowo-czerwony kolor, wynikające z naturalnej barwy likopenu. Jednakże po odstawieniu produktów bogatych w likopen, kolorowe przebarwienia zanikają.

Spożycie likopenu nie podlega limitowaniu

Ze względu na brak danych o niekorzystnych skutkach wynikających ze spożywania likopenu nie ustalono dla niego dopuszczalnego górnego poziomu spożycia.

Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA, ang. European Food Safety Authority) ustalił dopuszczalne dzienne spożycie likopenu pochodzącego z różnych źródeł na poziomie 0,5 mg / kg masy ciała / dzień. Oznacza to, że dorosła osoba o masie ciała 60 kg może dziennie spożywać 30 mg syntetycznego likopenu.

Na podstawie uzyskanych wyników badań naukowych przeprowadzonych z udziałem ludzi stwierdzono, że bezpieczny poziom spożycia likopenu wynosi nawet 75 mg dziennie. Jednakże wyniki doświadczeń wykonanych na zwierzętach pozwalają przypuszczać, że dawki likopenu niewywołujące dających się zaobserwować szkodliwych skutków mogą osiągać nawet 270 mg / dzień.

Likopen - w ciąży

Likopen może być spożywany przez kobiety w ciąży

W badaniach na zwierzętach nie wykazano niekorzystnego działania wysokich dawek likopenu (1-3 g/kg masy ciała/dzień) na przebieg ciąży i zdrowie potomstwa.

Nie stwierdzono, aby miał on wpływ na masę ciała i rozwój płodu, w tym powstawanie wad rozwojowych. Spożycie likopenu w dużych ilościach nie powodowało również negatywnych zmian histopatologicznych wątroby.

Jednakże w jednym z badań z udziałem ludzi zauważono, że u kobiet przyjmujących likopen w dawce 2 mg/dzień częściej miały miejsce przedwczesne porody, zaś masa urodzeniowa dzieci była niższa.

Pomimo tego można stwierdzić, że spożywanie naturalnych produktów bogatych w likopen jest bezpieczne dla kobiet w ciąży.

Likopen – dodatek do żywności

Likopen wykorzystywany jest w żywności jako barwnik

Likopen został dopuszczony do stosowania w żywności jako barwnik pod numerem E160d. Nadaje on produktom spożywczym barwę pomarańczowo-czerwoną.

Rozporządzenie unijne nr 1129/2011 zezwala na dodawanie likopenu tylko do wybranych produktów spożywczych. Likopen może być stosowany m.in. w produkcji:

  • Fermentowanych przetworów mlecznych z dodatkami smakowymi lub środkami aromatyzującymi
  • Serów topionych
  • Lodów
  • Dżemów, galaretek, marmolad
  • Owoców kandyzowanych
  • Gum do żucia
  • Dekoracji, powłok i nadzień
  • Pieczywa cukierniczego i wyrobów ciastkarskich
  • Przypraw
  • Niektórych sosów
  • Napojów z dodatkami smakowymi lub aromatyzującymi
  • Win owocowych
  • Deserów
  • Suplementów diety

Likopen zwykle stosowany jest jako dodatek do żywności na poziomie ok. 10-30 mg/kg gotowego produktu.

Likopen – przechowywanie

Likopen jest wrażliwy na działanie światła. Dlatego też jeżeli zależy nam, aby związek ten nie uległ zniszczeniu, produkty bogate w likopen powinny być przechowywane w ciemnych pomieszczeniach lub naczyniach.

Więcej podobnych treści

  • dr Bartosz Kulczyński

    autor:

    dr Bartosz Kulczyński

    Dietetyk

    Dietetyk, doktorant na Wydziale Nauk o Żywności i Żywieniu, współzałożyciel Fundacji Dietoterapii i Promocji Zdrowia „Kierunek-Zdrowie”.


Czy ten artykuł okazał się pomocny?

Oceń wpis i pomóż nam w stworzeniu najlepszego w polskim internecie źródła wiedzy o zdrowiu. Czekamy na Twoje uwagi :)

Dziękujemy za oddany głos!

Twoja opinia jest dla nas ważna. Cieszymy się, że znalazłeś w tym artykule to, czego szukałeś ;)

Dziękujemy za komentarz!

Twoja opinia jest dla nas ważna. Dołożymy wszelkich starań aby nasze artykuły były lepsze.

Twoim zdaniem czegoś tu zabrakło?

Daj nam znać, a wspólnie uzupełnimy ten artykuł


Spis badań i źródeł

  • http://repositorio.ipv.pt/bitstream/10400.19/3607/1/Lycopene%20Waset.pdf
  • http://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/scientific_output/files/main_documents/676.pdf
  • http://www.pttz.org/zyw/wyd/czas/2015,%206(103)/02_Skiepko.pdf
  • https://academic.oup.com/jn/article/135/8/2042S/4664005
  • https://academic.oup.com/jn/article/135/8/2060S/4664032
  • https://academic.oup.com/jn/article/135/8/2060S/4664032

Masz pytanie?

Jeśli chciałbyś wiedzieć więcej na ten temat lub wiesz jak uzupełnić artykuł, napisz do nas. Nasi specjaliści udzielą Tobie szybkiej odpowiedzi i przeanalizują proponowane zmiany w treści.

Administratorem Twoich danych osobowych jest vitapedia.pl. Twoje dane posłużą nam wyłącznie do kontaktowania się z Tobą.

Newsletter