Kwas fosforowy (E338)

Co to jest kwas fosforowy?

Kwas fosforowy (kwas fosforowy V, kwas ortofosforowy V) to nieorganiczny związek chemiczny z grupy kwasów tlenowych o wzorze sumarycznym H₃PO₄.

Fosfor występuje w tym związku na V stopniu utlenienia i tworzy 5 wiązań chemicznych. Nie należy mylić go z innymi kwasami zawierającymi fosfor, jak choćby kwasem ortofosforowym (III) (kwasem fosfonowym lub inaczej fosforawym), czy kwasem fosforowym (I) (kwasem fosfinowym lub inaczej podfosforawym).

Kwas fosforowy występuje w organizmie człowieka jako składnik kwasów nukleinowych, enzymów, kości i zębów, a także odgrywa istotną rolę w wielu procesach metabolicznych.

Otrzymywanie kwasu fosforowego

Kwas ortofosforowy można otrzymać na dwa sposoby:

• metoda mokra - reakcja kwasu siarkowego (VI) na fosforan wapnia, występujący naturalnie w skałach (apatycie i fosforycie),
• proces termiczny - spalanie czystego fosforu w tlenie i uwodnienie tlenku fosforu (V).

Kwas fosforowy otrzymywany za pomocą metody mokrej używany jest głównie do produkcji nawozów sztucznych. Na skutek procesu termicznego powstaje kwas fosforowy o dużo wyższym stężeniu i czystości, dlatego też wykorzystuje się go w przemyśle chemicznym.

Kwas fosforowy- właściwości

Kwas fosforowy jest bezbarwnym, krystalicznym ciałem stałym. Nie posiada zapachu. Dobrze rozpuszcza się w wodzie, tworząc bezbarwne roztwory, a jego odczyn jest silnie kwasowy (pH = 1,5). Ma zdolność pochłaniania wody z otoczenia (jest higroskopijny) .

Kwas fosoforowy jest sekwestrantem, co zonacza, że wiąże jony metali takich jak magnez, wapń, żelazo, czy miedź. W ten sposób powstają sole kwasu fosforowego, wykorzystywane w produkcji nawozów sztucznych.

Stężony kwas fosforowy jest substancją żrącą - powoduje oparzenia skóry, a także uszkodzenie przewodu pokarmowego i oczu.

Kwas fosforowy jest regulatorem kwasowości i konserwantem

Kwas fosforowy (E338) jest dodawany do żywności z kilku powodów.

Substancja ta działa bakteriobójczo i grzybobójczo, dlatego też służy do konserwowania i przedłużania trwałości produktów spożywczych. Kwas fosforowy pełni także rolę regulatora kwasowości, który kontroluje odczyn pH produktu i w efekcie wpływa na jego smak. Właściwość ta jest szczególnie pożądana w przypadku napojów gazowanych (np. coca - cola), którym kwas fosforowy nadaje cierpki, ostrzejszy smak.

Kwas fosforowy - szkodliwość

Kwas fosforowy jest substancją bezpieczną i nie wiąże się z występowaniem skutków ubocznych, w tym działaniem rakotwórczym i genotoksycznym .

Amerykańska Agencja ds. Leków i Żywności (FDA) wpisała kwas fosforowy na listę GRAS, czyli substancji powszechnie uznanych za bezpieczne .

ADI (bezpieczne dzienne pobranie) dla kwasu fosforowego (E338) i innych związków z grupy fosforanów wynosi 40 mg/ kg masy ciała/ dobę w przeliczeniu na fosfor .

Kwas fosforowy jest źródłem fosforu w diecie

Kwas fosforowy - podobnie jak inne dodatki do żywności zawierające fosfor - stanowi istotne źródło tego pierwiastka w diecie. Szacuje się, że ok. 30% spożytego fosforu w formie nieorganicznej pochodzi właśnie z dodatków do żywności . W przypadku osób, spożywających duże ilości produktów wysoko przetworzonych (szczególnie napojów typu cola) spożywana ilość fosforu z samych dodatków do żywności może stanowić nawet 70 - 140% dziennego zapotrzebowania na ten pierwiastek .

Fosfor jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, jednak zbyt duże jego ilości w diecie, wynikające ze spożycia produktów wysoko przetworzonych, stwarzają ryzyko:

• zmniejszenia gęstości mineralnej kości ,
• nadmiernego obciążenia nerek, a także większego ryzyka chorób przewlekłych nerek
• mniejszego przyswajania innych minerałów (wapnia, żelaza, magnezu) .

Kwas fosforowy w ciąży

Fosforany nie wykazują szkodliwego wpływu na rozwijający się płód . Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy nie istnieją przeciwwskazania do całkowitego wykluczenia z diety kobiety ciężarnej produktów z kwasem fosforowym.

Warto jednak pamiętać, że dieta kobiety ciężarnej powinna zawierać jak najmniejsze ilości produktów wysoko przetworzonych, do których należą również te z kwasem fosforowym.

Kwas fosforowy - zastosowanie

Kwas fosforowy posiada wiele zastosowań:

• dodatek do produktów spożywczych (E338) jako regulator kwasowości, sekwestrant i konserwant,
• w produkcji nawozów sztucznych,
• w stomatologii, jako roztwór trawiący do czyszczenia powierzchni zębów przed umieszczeniem w nich wypełnienia dentystycznego,
• jako środek zabezpieczający metale przed rdzą (odrdzewiacz),
• podczas produkcji detergentów,
• w uzdatnianiu wody,
• jako wytrawiacz w produkcji półprzewodników,
• jako odczynnik analityczny .

W jakich produktach znajduje się kwas fosforowy (E338)?

Kwas ortofosforowy znajduje się w wielu produktach przetworzonych. Wśród nich wymienia się przede wszystkim:

• napoje gazowane,
• napoje izotoniczne,
• herbaty instant,
• mleko UHT, zagęszczone i w proszku,
• nabiał (sery, maślanka, kefir),
• przetwory owocowe (dżemy, marmolady, konfitury, owoce kandyzowane),
• lody i desery,
• przetwory mięsne i rybne,
• surimi,
• zupy, sosy i buliony,
• proszek do pieczenia.