Selen właściwości

1. Selen a nowotwory

Aktualne wyniki badań sugerują, że suplementacja selenem może zmniejszać ryzyko rozwoju nowotworów ogółem o 24%. Jednakże takie działanie obserwuje się głównie w przypadku osób z niskim poziomem selenu we krwi (<125,6 ng/ml) oraz u osób będących w grupie podwyższonego ryzyka wystąpieniem nowotworów.

Jednocześnie wyższy poziom selenu w organizmie może być związany z niższym o 22% ryzykiem rozwoju nowotworów.

Selen zmniejsza ryzyko raka jelita grubego

Na podstawie metaanalizy 7 badań naukowych zauważono, że osoby, które spożywały wyższe ilości selenu miały o 33% niższe ryzyko zachorowania na raka jelita grubego, w porównaniu do osób dostarczających niewielkich dawek selenu.

Selen zmniejsza ryzyko raka prostaty

Analiza 38 badań naukowych wykazała, że osoby, które miały wyższe stężenie selenu we krwi, miały jednocześnie niższe ryzyko rozwoju raka prostaty o 14%. Stwierdzono też, że selen może wpływać na hamowanie progresji (rozwoju) raka prostaty do bardziej zaawansowanych stadiów.

W innym opracowaniu stwierdzono, że osoby z wysokim poziomem selenu  w organizmie miały niższe ryzyko raka prostaty o 24% w porównaniu do osób z niskim jego stężeniem.

Na podstawie przeprowadzonych 16 badań naukowych wyciągnięto wnioski, że spożycie selenu może wiązać się z niższym ryzykiem wystąpienia raka prostaty o 26%.

Selen wpływa na ryzyko raka żołądka

W opublikowanym w 2016 roku opracowaniu naukowym wskazano, że osoby z wyższym poziomem selenu w organizmie miały niższe ryzyko rozwoju raka żołądka o 13 i 38% w zależności od rodzaju wykonanych badań. Dodatkowo podkreślono, że u tych osób śmiertelność z powodu raka żołądka była niższa o 10%.

Selen a rak pęcherza moczowego

Wysoki poziom selenu w organizmie może chronić przed rozwojem raka pęcherza moczowego. W przeprowadzonych badaniach odnotowano, że podwyższone stężenie selenu przyczynia się do zmniejszonego ryzyka wystąpienia raka pęcherza moczowego u kobiet o 39%. Efektu takiego nie zaobserwowano w przypadku mężczyzn.

Selen zmniejsza ryzyko raka płuc

Ciekawą zależność zaobserwowano pomiędzy spożyciem selenu a rozwojem raka płuc. Na podstawie wielu badań naukowych stwierdzono, że suplementacja selenem zmniejsza ryzyko rozwoju raka płuc u osób, które mają niskie stężenie tego składnika (< 106 ng/mL).

Jednocześnie wykazano, że podawanie selenu osobom z jego wysokim poziomem w organizmie (>121,6 ng/mL) może zwiększać ryzyko wystąpienia raka płuc.

Inni naukowcy wykazali, że wysoki poziom selenu w organizmie może zmniejszać ryzyko raka płuc o 45%.

Selen a rak wątroby

W kilku przeprowadzonych badaniach zaobserwowano, że u osób z rakiem wątrobowokomórkowym występują niedobory selenu. Autorzy opracowania sugerują, że niski poziom selenu w organizmie może zwiększać ryzyko rozwoju raka wątroby.

Selen nie wpływa na rozwój raka przełyku

Wyniki metaanalizy opublikowanej w 2016 roku pokazały, że poziom selenu w organizmie nie ma związku z występowaniem raka przełyku.

2. Selen a choroby układu krążenia

Na podstawie analizy 25 badań obserwacyjnych naukowcy dostrzegli, że wyższe stężenie selenu w organizmie człowieka jest związane z mniejszym ryzykiem rozwoju choroby wieńcowej o 15-57%.

Ponadto stwierdzono, że suplementacja selenem może obniżyć ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej o 11%.

Jednakże nie wszystkie badania dają tak optymistyczne wyniki. Z tego też względu autorzy opracowania naukowego nie zalecają stosowania suplementów selenu w profilaktyce chorób układu krążenia.

Metaanaliza opublikowana w 2017 roku wykazała, że suplementacja selenem może obniżać stężenie białka C-reaktywnego (znacznik stanu zapalnego organizmu) i jednocześnie zwiększać poziom peroksydazy glutationowej (enzymu przeciwutleniającego). Oznacza to, że selen może wpływać korzystnie na obniżenie stanu zapalnego i stresu oksydacyjnego w ustroju u osób z chorobą niedokrwienną serca.

Jednocześnie nie zauważono, aby spożywanie selenu mogło zmniejszać śmiertelność z powodu chorób serca.

Niejednoznacznie wyniki badań uzyskali Zhang i wsp. Odnotowali oni, że przy stężeniu selenu w we krwi na poziomie 55-145 µg/l maleje ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Jednakże suplementacja selenem na poziomie 100 µg/dzień nie wpływa na częstość występowania chorób serca.

Selen przyczynia się do podwyższonego stężenia cholesterolu we krwi

W badaniach obserwacyjnych wykazano, że wzrost stężenia selenu we krwi może być przyczyną wyższego poziomu cholesterolu całkowitego, "złego" cholesterolu LDL, "dobrego" cholesterolu HDL i triglicerydów we krwi.

Również w znanych badaniach NHANES (ang. National Health and Nutrition Examination Survey) zauważono, że wysoki poziom selenu we krwi może być związany z podwyższonym stężeniem cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL i triglicerydów. Nie stwierdzono związku pomiędzy selenem, a poziomem cholesterolu HDL.

Podobnie, w badaniach wykonanych z udziałem Brytyjczyków stwierdzono, że wysoki poziom selenu może być przyczyną podwyższonego stężenia cholesterolu we krwi.

Odmiennie wyniki uzyskali naukowcy prowadzący badania z udziałem dorosłej populacji Chińczyków. Zauważyli oni, że osoby, które miały wyższy poziom selenu we krwi, cechowały się niższym poziomem cholesterolu całkowitego i triglicerydów, przy jednoczesnym wyższym stężeniu cholesterolu HDL, uznawanego za „dobry” cholesterol. Autorzy publikacji zasugerowali, że zapewnienie odpowiedniego spożycia selenu może być dobrym sposobem na zapobieganie wysokiemu cholesterolowi we krwi, głównie u osób, u których selen występuje w niewielkich ilościach.

Wyniki badań przeprowadzonych w Japonii wykazały, że wyższy poziom selenu w erytrocytach (krwinkach czerwonych) kobiet w wieku postmenopauzalnym jest związany z niższym stężeniem cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL.

W badaniach randomizowanych z podwójnie ślepą próbą przeprowadzonych z udziałem osób hemodializowanych charakteryzujących się niskim poziomem selenu odnotowano, że suplementacja selenem nie wpłynęła w żaden sposób na profil lipidowy pacjentów.

Na podstawie aktualnego stanu wiedzy należy podchodzić ostrożnie, co do suplementacji selenem w kontekście chorób układu krążenia. Istnieją uzasadnione obawy, że wysoki poziom selenu w organizmie może zwiększać ryzyko sercowo naczyniowe.

3. Selen a tarczyca

Selen, tuż obok jodu wydaje się być bardzo ważnym składnikiem odpowiedzialnym za prawidłowe funkcjonowanie tarczycy. Stosunkowo wysokie stężenie selenu w gruczole tarczycy utrzymuje się nawet w stanach niedoboru tego pierwiastka.

Selen jest odpowiedzialny za funkcjonowanie enzymów obecnych w tarczycy

Selen wchodzi w skład enzymów (dejodynaz) pełniących rolę w metabolizmie hormonów tarczycy. Hormony te odpowiadają m.in. za przekształcanie (dejodację) tyroksyny (T3) do jej aktywnej formy – trójjodotyroniny (T3).

Selen jest również składnikiem budulcowym enzymu o właściwościach przeciwutleniających – peroksydazy glutationowej, którego zadaniem w gruczole tarczowym (tarczycy) jest jego ochrona przed szkodliwym działaniem wolnych rodników.

Selen a rozwój chorób tarczycy

Pomimo faktu, że enzymy zbudowane z udziałem selenu uczestniczą w konwersji (przekształcaniu) tyroksyny do trójjodotyroniny, to w przeprowadzonych badaniach nie stwierdzono aby zwiększenie spożycia selenu do poziomu 100-300 μg/dzień miało wpływ na intensywność zachodzącego procesu.

W dwóch obszernych opracowaniach naukowych stwierdzono, że suplementacja selenem przyczynia się do obniżenia miana przeciwciał przeciwko peroksydazie tarczycowej (TPOab). Wysokie miano tych przeciwciał bardzo często jest obserwowane u osób z chorobą Hashimoto.

Wyniki badań wykonanych z udziałem 76 pacjentów cierpiących na Hashimoto wykazały, że suplementacja selenem w postaci L-selenometioniny w dawce 166 μg/dzień nie miała znaczącego wpływu na poziom T3, T4, TPOab i hormonu tyreotropowego (TSH).

W przeprowadzonych badaniach, w których uczestniczyły osoby z nadwagą/otyłością oraz niedoczynnością tarczycy stwierdzono, że łączona suplementacja cynkiem (30 mg/dzień) i selenem (200 μg/dzień) przyczynia się do obniżenia poziomu TSH (co uznaje się w przypadku niedoczynności tarczycy za korzystny efekt). Jednocześnie, interwencja ta nie miała znaczącego wpływu na inne badane parametry funkcji tarczycy.

Co możemy wywnioskować na podstawie badań?

Pomimo pewnego wpływu selenu na poziom badanych parametrów, znaczenie kliniczne stosowania tego pierwiastka nie jest jasne. Autorzy prac przeglądowych podkreślają również, że uzyskane wyniki badań są niejednoznaczne.

Z całą pewnością można powiedzieć, że zapewnienie odpowiedniego spożycia selenu jest istotne dla zdrowia naszej tarczycy. Selen jest niezbędny do właściwej pracy tego narządu.

Uzupełnienie niedoborów selenu w diecie prawdopodobnie przyniesie pewne korzyści zdrowotne dla funkcjonowania tarczycy i zmniejszy ryzyko rozwój chorób związanych z tarczycą.

Jednakże na chwilę obecną wydaje się, że suplementacja selenem u osób, którzy nie cierpią na jego niedobór nie wpłynie w znaczący sposób na przebieg leczenia pacjentów z chorobami tarczycy.

Jednocześnie należy pamiętać, że nadmiar selenu powoduje wydalanie jodu z organizmu, co jest niekorzystnym efektem dla działania tarczycy. Dodatkowo należy uważać, by nie przekroczyć dawki selenu uznanej za bezpieczną.

Krótko podsumowując, selen ma raczej większe znaczenie w przypadku profilaktyki chorób tarczycy, niż we wspomaganiu ich leczenia.

4. Selen a nastrój i depresja

W badaniach obserwacyjnych stwierdzono, że osoby dorosłe, które miały wyższe stężenie selenu we krwi cechowały się mniejszym ryzykiem wystąpienia objawów depresyjnych.

Podobny efekt stwierdzono w innym doświadczeniu, w którym wykazano, że osoby spożywające wyższe ilości selenu mają mniejsze ryzyko rozwoju depresji.

Potwierdzono też, że osoby, które dostarczają niskie dawki selenu mają większe ryzyko pojawienia się ciężkich zaburzeń depresyjnych.

W badaniu przeprowadzonym przez Bentona i Cooka, u osób przyjmujących 100 μg selenu dziennie stwierdzono poprawę nastroju.

Jednakże w jednym z badań, w przeciwieństwie do powyższych wyników zauważono, że narażenie na wyższe dawki na selen może wiązać się z wystąpieniem objawów depresyjnych.

W innym doświadczeniu z udziałem 501 ochotników wykazano, że suplementacja selenem w dawkach 100-300 μg/dzień nie miała wpływu na nastrój osób badanych.

5. Selen a płodność

Selen poprawia jakość nasienia

Selen jest niezbędnym składnikiem wykorzystywanym w biosyntezie (produkcji) nasienia i testosteronu. Selenoproteiny (połączenie białek i selenu) odpowiadają m.in. za utrzymanie prawidłowej integralności struktury spermy. Sugeruje się, że selen może mieć wpływ na płodność mężczyzn.

Na podstawie przeprowadzonych badań zauważono, że w przypadku łączonej suplementacji selenem w dawce 200 µg i witaminą E w ilości 200 j.m (jednostek międzynarodowych) nastąpiła poprawa morfologii (budowy) i ruchliwości plemników. Autorzy badania sugerują, że podawanie selenu i witaminy C może poprawiać jakość nasienia i może dawać korzyści w leczeniu niepłodności męskiej zdiagnozowanej jako astenoteratospermia (nieprawidłowa budowa plemników) i astenospermia (nieprawidłowa ruchliwość plemników).

W eksperymencie in vitro (przeprowadzonym poza organizmem) inkubowano (w uproszczeniu – łączono) próbkę nasienia z selenem. Wyniki pokazały, że ruchliwość i żywotność plemników była wyższa w porównaniu do prób pozbawionych selenu. Dodatkowo stwierdzono, że selen może chronić plemniki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników.

Z kolei w badaniach na zwierzętach zauważono, że selen poprawia morfologię plemników. Jednakże jednocześnie stwierdzono, że nie ma bezpośredniego wpływu na objętość nasienia, ogólną ruchliwość i wigor plemników.

Jednakże w innych badaniach wykonanych na niewielkiej liczbie osób (11) odnotowano niższą ruchliwość plemników u mężczyzn spożywających wyższe dawki selenu (297 µg/dzień).

Selen warto łączyć z innymi składnikami diety

Podobne wnioski odnotowali Kesker-Ammar i wsp. Naukowcy wykazali, że skojarzona suplementacja selenem (225 µg/dzień) i witaminą E (400 mg) spowodowała poprawę ruchliwości plemników.

W doświadczeniu z udziałem bezpłodnych mężczyzn stwierdzono poprawę parametrów nasienia po zastosowanej suplementacji selenu (200 µg/dzień) i N-acetylo-cysteiny (600 mg/dzień) trwającej 26 tygodni. Zaobserwowano wyższe stężenie plemników w nasieniu i większą ich ruchliwość. Dodatkowo wykazano, że większy odsetek plemników charakteryzował się prawidłową morfologią.

Wyniki doświadczenia przeprowadzonego na owcach wykazały, że łączona suplementacja selenem i cynkiem spowodowała wzrost ruchliwości plemników, zwiększenie gęstości nasienia i całkowitej liczby plemników.

Aktualny stan wiedzy wskazuje, że selen może poprawiać jakość nasienia i może być elementem terapii niepłodności. Jednakże podczas suplementacji selenem warto również rozważyć podanie witaminy E i cynku.

6. Selen a choroba Alzheimera

Metaanaliza 14 badań wskazała, że u w tkankach mózgu osób cierpiących na Alzheimera znajdują się mniejsze ilości selenu, niż w przypadku osób zdrowych.

U osób z chorobą Alzheimera obserwuje się niższe spożycie selenu. W badaniach kontrolnych stwierdzono również, że pacjenci chorzy na Alzheimera mają niższe stężenie selenu w erytrocytach, krwi i paznokciach.

W innych badaniach zauważono, że niski poziom selenu w organizmie osób z chorobą Alzheimera powiązany jest z niskim stężeniem peroksydazy glutationowej (enzymu o właściwościach przeciwutleniających zbudowanego z selenu), która chroni m.in. mózg przed szkodliwym działaniem wolnych rodników.

To właśnie z powodu udziału selenu w tworzeniu różnych białek o działaniu antyoksydacyjnym przypisuje się jemu potencjalny wpływ na hamowanie rozwoju choroby Alzheimera. Powyższe wyniki badań sugerują korzystny wpływ selenu na hamowanie powstawania choró neurodegeneracyjnych.

Jednakże na dzień dzisiejszy brakuje dowodów klinicznych, aby móc jednoznacznie stwierdzić, że suplementacja selenem może być korzystna w zapobieganiu i leczeniu choroby Alzheimera.

7. Selen a ciąża

Zaobserwowano, że suplementacja selenem (100 µg/dzień ) podczas ciąży może być skutecznym sposobem zapobiegania depresji poporodowej.

Wyniki dwóch obszernych opracowań naukowych pokazują, że kobiety ciężarne z cukrzycą ciążową i hiperglikemią ciążową (podwyższonym poziomem glukozy we krwi) mają niższe stężenie selenu we krwi.

W badaniach randomizowanych kontrolowanych placebo stwierdzono, że suplementacja selenem w dawce 200 μg/dzień spowodowała u kobiet ciężarnych obniżenie poziomu glukozy we krwi na czczo, a także wpłynęła na zmniejszenie insulinooporności. Dodatkowo u kobiet tych nastąpiło zmniejszenie poziomu białka C-reaktywnego (CRP), co świadczy o obniżeniu stanu zapalnego.

W innym doświadczeniu nie stwierdzono aby podawanie selenu w dawce 60 μg/dzień miało wpływ na insulinooporność u kobiet ciężarnych.

Pomimo pewnych rozbieżności, obserwacje te sugerują, że selen może odgrywać rolę w utrzymaniu odpowiedniego poziomu cukru we krwi u kobiet ciężarnych.

Selen zmniejsza częstość stanu rzucawkowego u kobiet ciężarnych

Autorzy opracowanej metaanalizy wykazali, że suplementacja selenem zmniejsza częstość występowania stanu przedrzucawkowego u kobiet w ciąży.

Poziom selenu u kobiet ciężarnych a zdrowie dziecka

W przeprowadzonych badaniach zauważono, że wyższe stężenie selenu we krwi kobiet ciężarnych wiązało się z lepszymi umiejętnościami psychomotorycznymi dziecka w pierwszych dwóch latach jego życia.

W innym doświadczeniu stwierdzono, że wzrost poziomu selenu we krwi kobiety ciężarnej był związany z lepszym rozwojem zdolności językowych i poprawą rozwoju psychoruchowego u dzieci.

Stwierdzono również, że niskie stężenie selenu we krwi matki  we wczesnym okresie ciąży (pod koniec pierwszego trymestru) może zwiększać ryzyko przedwczesnego pęknięcia błon płodowych, co jest główną przyczyną przedwczesnych porodów.

Z kolei w jednym z badań wykazano, że zarówno niski jak i wysoki poziom selenu w surowicy krwi pępowinowej miał niekorzystny wpływ na rozwój nerwowy noworodków.

8. Selen a cukrzyca

Selen może zwiększać ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2

Wyniki przeprowadzonych metaanaliz wskazują, że spożycie wysokich ilości selenu nie ma wpływu na rozwój cukrzycy typu 2. Co więcej, wysoce prawdopodobne jest, że duże dawki selenu (ok. 200 µg/dzień) mogą nawet nieco zwiększać ryzyko wystąpienia cukrzycy.

Do takich wniosków doszli również badacze, którzy wynikami swoich badań podzielili się w 2016 roku na łamach czasopisma Nutrition Journal. Odnotowali oni, że osoby spożywające najwyższe ilości selenu miały o 52% wyższe ryzyko wystąpienia cukrzycy, w porównaniu do uczestników spożywających selen w najniższych ilościach.

W dwóch badaniach zaobserwowano również, że wysoki poziom selenu we krwi może mieć związek z rozwojem cukrzycy typu 2.

Selen a insulinooporność i stężenie glukozy

Przeprowadzone badania randomizowane z podwójnie ślepą próbą wykazały, że suplementacja selenem w dawce 200 µg/dzień przez 3 miesiące wpłynęła niekorzystnie na homeostazę glukozy (równowagę poziomu glukozy). Stwierdzono, że podawanie selenu mogło mieć wpływ na podwyższenie stężenia glukozy we krwi na czczo, jak również mogło zwiększyć poziom hemoglobiny glikowanej Ac1 (wskaźnik kontroli poziomu glukozy we krwi).

Algotar i wsp. zauważyli, że suplementacja selenem w dawkach 200 lub 800 µg/dzień nie spowodowała zmian w stężeniu glukozy we krwi u pacjentów cierpiących na raka prostaty.

Inni naukowcy stwierdzili, że spożywanie selenu wraz z dietą zmniejsza insulinooporność, szczególnie wtedy, gdy dawka selenu wynosi poniżej 1,6 μg / kg masy ciała / dzień.

Wyniki badań przeprowadzonych przez Bahmani i wsp. pokazały, że suplementacja selenem w dawce 200 µg/dzień przez 12 tygodni przyczyniła się do obniżenia wskaźnika insulinooporności HOMA-IR i HOMA-B (ang. Homeostasis Model of Assessment-estimated B cell function) u pacjentów z nefropatią cukrzycową (cukrzycowa choroba nerek). Jednocześnie nie stwierdzono, aby selen miał wpływ na wskaźnik insulinooporności QUICKI oraz poziom glukozy na czczo.

W badaniach, w których udział wzięły kobiety cierpiące na zespół policystycznych jajników wykazano, że podawanie 200 µg selenu dziennie przez 8 tygodni spowodowało korzystne obniżenie insulinooporności mierzonej poprzez obliczenie wskaźników HOMA-IR (ang. Homeostasis Model of Assessment-Insulin Desistance) i QUICKI (ang. Quantitative Insulin Sensitivity Check Index).

Wyniki metaanalizy opublikowanej w 2017 roku pokazują, że nie można jednoznacznie stwierdzić, czy selen znacząco zmniejsza insulinooporność. W opracowaniu naukowym wykazano, że selen przyczynia się do obniżenia insulinooporności mierzonej wskaźnikiem QUICKI, a jednocześnie nie ma wpływu na wartość innego wskaźnika insulinooporności – HOMA-IR. Dodatkowo, Nie stwierdzono, aby selen powodował spadek stężenia glukozy we krwi.