Selen - niedobór

Selen – dawkowanie

Najwięcej selenu zawierają orzechy brazylijskie i produkty pochodzenia zwierzęcego

Selen jest obecny zarówno w produktach roślinnych, jak i produktach pochodzących od zwierząt.

Najlepszym źródłem selenu w diecie człowieka są orzechy brazylijskie. Według różnych źródeł zawierają one od 103 – 1917 µg selenu w 100 g[. Taka szeroka rozbieżność w zawartości selenu w orzechach brazylijskich może wynikać z odmiennych warunków uprawy, w tym głównie może zależeć od zasobności gleby w selen.

Pomimo, że orzechy brazylijskie są bogate w selen, niewiele osób je spożywa i dlatego też głównym źródłem tego pierwiastka w naszej diecie są produkty pochodzenia zwierzęcego. Szczególnie zasobne w selen są ryby (m.in. tuńczyk, łosoś, śledź, dorsz, pstrąg), owoce morza, podroby (np. ozorki, serca), jaja kurze i niektóre sery (np. Parmezan, Mozzarella, Emmentaler).

Produkty pochodzenia roślinnego nie zawierają wysokich ilości selenu. Wyjątkiem tutaj są suche nasiona roślin strączkowych (np. groch, soja, soczewica), kasza gryczana, biały ryż, kakao w proszku czy też grzyby. Większość warzyw i owoców jest bardzo uboga w selen.

Osoby dorosłe powinny dziennie spożywać 55 µg selenu

To ile powinniśmy spożywać codziennie selenu zależy przede wszystkim od wieku. Płeć nie ma tutaj większego znaczenia. Dzieci w wieku 1-9 lat powinny spożywać 20-30 µg selenu / dzień. Zarówno chłopcy jak i dziewczęta w wieku 10-12 lat powinny codziennie dostarczać 40 µg selenu. Natomiast dzienne zapotrzebowanie na selen u osób powyżej 12 roku życia wynosi 55 µg/dzień.

Ze względu na zwiększone wykorzystanie selenu, jego wyższe ilości powinny być spożywane przez kobiety ciężarne (60 µg/dzień) i karmiące (70 µg/dzień).

Tabela 1. Zapotrzebowanie człowieka na selen.

Płeć i wiek	Dawka selenu (µg/dzień)
Niemowlęta
0-0,5	15
0,5-1,0	20
Dzieci
1-3 lat	20
4-6 lat	30
7-9 lat	30
Chłopcy
10-12 lat	40
13-15 lat	55
16-18 lat	55
Dziewczęta
10-12 lat	40
13-15 lat	55
16-18 lat	55
Mężczyźni
>18 lat	55
Kobiety
>18 lat	55
ciężarne	60
w okresie laktacji	70

Niedobór selenu może dotyczyć wielu ludzi na świecie

Przeprowadzone badania wykazały, że mieszkańcy wielu krajów (m.in. Polski, Turcji, Słowacji, Irlandii) spożywają niższe ilości selenu od tych rekomendowanych. Według danych, problem niedoboru selenu może dotyczyć nawet 0,5 – 1,0 miliarda ludzi na świecie.

Selen – przyczyny niedoboru

Źle zbilansowana dieta może być przyczyną niedoboru selenu

Główną przyczyną wystąpienia niedoborów selenu jest niewłaściwy sposób żywienia. Wyeliminowanie z jadłospisu ryb, produktów mięsnych i nabiału przy jednoczesnym braku urozmaicenia diety (spożywania wielu rożnych produktów roślinnych) może doprowadzić do braku selenu w naszym organizmie.

Na dostarczanie odpowiednich ilości selenu szczególną uwagę powinny zwrócić wegetarianie/weganie i osoby cierpiące na fenyloketonurię, ze względu na stosowanie ściśle określonych wzorców żywieniowych.

Spożywanie produktów pochodzących z rejonów ubogich w selen

To, ile selenu znajdzie się w produktach roślinnych zależy głównie od zawartości selenu w glebie, na której owe rośliny są uprawiane. W konsekwencji ma to również wpływ na zwierzęta, które są nimi karmione. Zatem im mniej selenu w glebie, tym mniej tego pierwiastka będzie znajdować się w produktach pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Szczególnie ubogie w selen są gleby w Nowej Zelandii i w niektórych regionach Chin, Wschodniej Syberii i Korei.

Osoby poddane hemodializie mogą mieć niedobory selenu

W obszernym opracowaniu naukowym zaobserwowano, że osoby poddane hemodializie mogą zawierać w swoim organizmie mniejsze ilości wielu składników mineralnych, w tym szczególnie selenu, cyku i manganu.

Na niedobór selenu mogą być narażeni palacze

W wielu badaniach zauważono, że osoby palące papierosy mają niższe stężenie selenu we krwi. Dlatego grupa osób stosująca tego typu używki powinna szczególnie zwrócić uwagę na odpowiednie spożycie produktów zawierających selen.

Żywienie pozajelitowe a niedobór selenu

W różnych opracowaniach naukowych można spotkać informacje, że u osób długotrwale żywionych parenteralnie (pozajelitowo) może wystąpić niedobór selenu.

Jednakże w sprzedaży pojawia się coraz więcej preparatów do stosowania w żywieniu pozajelitowym, zawierających w swoim składzie selen. Dlatego też odpowiednio dobrana suplementacja powinna zapobiec wystąpieniu wspomnianych niedoborów.

Osoby starsze są w grupie ryzyka niedoboru selenu

Na niedobór selenu powinny uważać osoby starsze. W przeprowadzonych badaniach wskazano, że osoby w wieku podeszłym zwykle cechują się niskim poziomem selenu we krwi.

Reumatoidalne zapalenie stawów może być przyczyną niedoboru selenu

Zaobserwowano, że osoby cierpiące na reumatoidalne zapalenie stawów mają niższy poziom selenu w organizmie. Wynika to prawdopodobnie z faktu, że selen jest elementem budulcowym enzymu – peroksydazy glutationowej, która zaangażowana jest w zwalczanie stanu zapalnego w ustroju.

Selen – objawy i skutki niedoboru

Niedobór selenu może zwiększać ryzyko nowotworów

W przeprowadzonych badaniach naukowych stwierdzono, że niedobór selenu może wiązać się z wyższym ryzykiem rozwoju nowotworów, szczególnie takich jak rak wątroby, rak prostaty i płuc.

Niedobór selenu a choroba Keshan (niewydolność serca)

W skrajnych przypadkach, przy chronicznym niedoborze selenu może rozwinąć się choroba Keshan. Jest to endemiczna choroba związana z zaburzoną budową i funkcjonowaniem mięśnia sercowego (kardiomiopatia).

Nazwa tej choroby pochodzi od chińskiego regionu Keshan, którego gleby są bardzo ubogie w selen.

W przebiegu choroby Keshan dochodzi do zwłóknienia i powiększenia mięśnia sercowego. Wśród objawów choroby wymienia się również zaistonową niewydolność serca i zaburzenia rytmu serca. Mogą powstawać również zatory w sercu prowadzące do niedokrwienia.

Wydaje się, że niedobór selenu szczególnie w połączeniu z niedoborem witaminy E, cynku i molibdenu może być przyczyną rozwoju choroby Keshan. Jednakże uważa się, że do pojawienia się tej choroby niezbędne jest wystąpienie infekcji wirusowej.

Niedobór selenu a choroba Kashin-Beck (choroba układu kostno-stawowego)

Niedostateczne spożycie selenu może wiązać się z wystąpieniem choroby Kashin-Beck. Jest to choroba, która charakteryzuje się zwyrodnieniem i martwicą tkanki chrzęstnej. Występuje ona głównie u dzieci w wieku od 5 do 13 lat.

W wyniku tej choroby dochodzi do powiększenia i deformacji stawów, skrócenia długości palców u rąk i stóp oraz opóźnienia wzrostu. W skrajnych przypadkach może również prowadzić do karłowatości. 

Choroba Kashin-Beck rozwija się zwykle wtedy, gdy poza niedoborem selenu pojawia się również niedobór jodu.

Niski poziom selenu zwiększa ryzyko infekcji wirusowych

Dane przedstawione w opracowaniu naukowym wskazują, że niedobór selenu może zwiększać ryzyko rozwoju infekcji wirusowych, a także zwiększać zjadliwość (wirulencję) wirusów.

Autorzy badań sugerują, że niedobór selenu może również być przyczyną zwiększonego ryzyka zarażenia się wirusem HIV.

Dodatkowo zaobserwowano mniejszą przeżywalność pacjentów zarażonych wirusem HIV, którzy cechowali się niskim stężeniem selenu we krwi.

Niedobór selenu zmniejsza wytwarzanie hormonów tarczycy

Selen odgrywa ważną rolę w metabolizmie hormonów tarczycy. Jest on odpowiedzialny m.in. za przekształcanie tyroksyny (T4) do aktywnej formy - trójjodotyroniny (T3). Niedobór selenu sprawia, że organizm człowieka podejmuje pewne działania, prowadzące do wzrostu stężenia hormonu T3. Jednakże działania te mogą być szkodliwe dla funkcjonowania tarczycy. Nie można jednoznacznie tego stwierdzić, jednakże istnieje pewne prawdopodobieństwo, że długotrwały i głęboki niedobór selenu może prowadzić do rozwoju niedoczynności tarczycy.

Niedoczynność tarczycy może objawiać się m.in.:

• ogólnym osłabieniem i uczuciem zmęczenia
• wzrostem masy ciała
• zaparciami
• nietolerancją zimna
• bezsennością
• suchością skóry
• wypadaniem włosów
• zmniejszoną zdolnością do zapamiętywania
• chrypą w głosie

W niedoczynności tarczycy może nastąpić również spowolnienie rytmu serca (bradykardia). Nieleczona niedoczynność tarczycy może skutkować rozwojem upośledzenia umysłowego.

Brak selenu może niekorzystnie wpływać na jakość nasienia

Selen jest ważnym składnikiem wykorzystywanym przez organizm do biosyntezy testosteronu. Pierwiastek ten uczestniczy również w rozwoju plemników.

W doświadczeniach z udziałem zwierząt wykazano, że niedobór selenu w diecie może skutkować upośledzoną ruchliwością plemników i niekorzystnymi zmianami w ich morfologii (budowie).

W badaniach naukowych stwierdzono, że poziom selenu w surowicy krwi jest niższy u mężczyzn z oligospermią (zbyt niska liczba plemników w nasieniu) i azoospermią (brak plemników w nasieniu), niż u mężczyzn zdrowych.

Na podstawie aktualnego stanu wiedzy możemy przypuszczać, że niedobór selenu może być przyczyną obniżonej płodności u mężczyzn.

Niedobór selenu podczas ciąży jest niebezpieczny dla płodu i może być przyczyną poronień

W przeprowadzonych badaniach wykazano, że niedobór selenu może prowadzić do dysfunkcji układu nerwowego rozwijającego się płodu. Zbyt niski poziom selenu we krwi kobiet ciężarnych może być przyczyną wystąpienia wad cewy nerwowej i powodować bezmózgowie.

W skrajnych przypadkach, niedobór selenu może skutkować poronieniem.

Selen – jak sprawdzić niedobór

Aby sprawdzić, czy w naszym organizmie znajduje się zbyt niska ilość selenu należy wykonać badania laboratoryjne oparte na oznaczeniu zawartości selenu we krwi żylnej.

Wartość referencyjna dla poziomu selenu we krwi zależy od wieku i kształtuje się następująco:

• Dzieci poniżej 1 r.ż – 33-71 µg/l
• Dzieci w wieku 2-5 lat – 32-84 µg/l
• Dzieci w wieku 6-10 lat – 41-74 µg/l
• Młodzież w wieku 11-16 lat – 40-82 µg/l
• Osoby powyżej 16 r.ż - 50 – 120 µg/l

Badanie selenu we włosach

Innym sposobem pomiaru stężenia selenu w naszym organizmie jest zbadanie jego zawartości we włosach. Jednakże metoda ta posiada pewne ograniczenia. Przede wszystkim włosy poddane badaniom nie mogą być farbowane. Dodatkowo niektóre szampony i odżywki zawierają w swoim składzie selen. Czynniki te wpływają na zafałszowanie wyników. Dlatego też najlepszą metodą oznaczenia zawartości selenu jest badanie krwi.

Jak leczyć niedobór selenu

W przypadku stwierdzenia wystąpienia niedoborów selenu należy zadbać o odpowiednią dietę, która uzupełni jego braki.

W pierwszej kolejności trzeba zwiększyć spożycie produktów bogatych w selen, czyli głównie ryb, mięsa i jaj.

Dodatkowo warto pomyśleć o włączeniu do jadłospisu produktów będących źródłem witaminy A, C i E. Jest to pomocne z tego względu, że witaminy te zwiększają przyswajalność selenu. Źródłem witamin A, C, E są przede wszystkim surowe warzywa i owoce.

Jeżeli powyższe kroki nie przyniosą zadowalających efektów, można wspomóc się suplementami diety. Na rynku oferowana jest szeroka gama preparatów zawierających selen. Wyniki badań naukowych sugerują, że dobrze jest wybierać suplementy, które w swoim składzie posiadają konkretną formę selenu, a mianowicie - selenometioninę, która wykazuje wysoki stopień biodostępności.