Cynk

Cynk – właściwości

Cynk wpływa na wiele ważnych funkcji życiowych

Cynk jest składnikiem wielu enzymów w naszym ustroju i m.in. z tego względu odgrywa szeroką rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Cynk jest odpowiedzialny głównie za:

• Działanie przeciwutleniające
• Odbieranie wrażeń sensorycznych (smaku, zapachu)
• Procesy widzenia (cynk bierze udział w transporcie witaminy A i przekształcaniu retinolu do retinalu)
• Naprawę tkanek po oparzeniach i gojenie się ran
• Wzrost kości
• Wytwarzanie białych krwinek
• Odporność organizmu
• Przemiany węglowodanów, białka i fosforu
• Produkcję insuliny i glukagonu w trzustce

Uważa się, że sole cynku mogą być skuteczne w halitozie, ograniczając nieświeży oddech.

Cynk wpływa korzystnie na nasze zdrowie w wielu aspektach

Opublikowane wyniki badań wskazują, że cynk może wpływać na przebieg przeziębienia. Niejednokrotnie stwierdzono, że spożywanie wysokich ilości cynku może skracać czas trwania i łagodzić objawy przeziębienia.

Wydaje się, że cynk może mieć działanie przeciwzapalne. Naukowcy odnotowali że suplementacja cynkiem w ilości 50 mg/dzień może wpływać na obniżenie poziomu białka CRP we krwi, którego wysokie stężenie wskazuje na stan zapalny organizmu.

Podawanie cynku może być pomocne w chorobie Wilsona, charakteryzującej się szkodliwym magazynowaniem nadmiernych ilości miedzi w tkankach, prowadząc do ich uszkodzenia. Wynika to z hamującego wpływu cynku na wchłanianie miedzi z przewodu pokarmowego.

Badania naukowe pokazują, że dostarczenie odpowiednich ilości cynku może korzystnie wpływać na wzrost dzieci. Wykazano, że dzieci przyjmujące cynk charakteryzowały się wzrostem wyższym średnio o 0,37 cm, w porównaniu do dzieci, które nie otrzymywały cynku.

Cynk może pomagać dzieciom z biegunką

Metaanaliza 22 badań randomizowanych pokazała, że suplementacja cynkiem może być skuteczna w leczeniu biegunek u dzieci. Wyniki badań pokazały, że dzieci przyjmujące cynk charakteryzowały się 18% zmniejszeniem objawów biegunki. 

W drugim opracowaniu naukowym wykazano, że suplementacja cynkiem może obniżać o 14% ryzyko występowania epizodów biegunkowych .

Cynk zmniejsza ryzyko rozwoju chorób oczu

Analiza 4 badań naukowych pokazała, że odpowiednie spożycie cynku może wiązać się z mniejszym (o 9%) ryzykiem rozwoju zwyrodnienia plamki żółtej związanej z wiekiem .

Z kolei w jednym z badań stwierdzono, że osoby spożywające wysokie ilości cynku miały o 44% mniejsze ryzyko wystąpienia zwyrodnienia plamki żółtej związanej z wiekiem.

Cynk może zmniejszać ryzyko wystąpienia niektórych nowotworów

W 2014 roku na łamach czasopisma Clinical Nutrition opublikowano wyniki metaanalizy, w której dowiedziono, że cynk może obniżać ryzyko rozwoju nowotworów przewodu pokarmowego. Wydaje się, że cynk wpływa głównie na zmniejszenie ryzyka nowotworu jelita grubego. Prawdopodobnie składnik ten działa również korzystnie w przypadku raka przełyku i żołądka, choć nie zostało to jednoznacznie potwierdzone.

Dodatkowo autorzy badań wykazali, że odpowiednie spożycie cynku może wiązać się z niższym ryzykiem wystąpienia raka trzustki o 20%.

Cynk prawdopodobnie jest skuteczny w chorobach skóry

Naukowcy sugerują, że ze właściwości przeciwzapalne i immunostymulujące (wpływające na funkcjonowanie układu odpornościowego) cynku mogą mieć zastosowanie w przypadku wystąpienia chorób skóry. Uważa się, że podawanie cynku może być przydatne w łagodzeniu objawów trądziku pospolitego i kurzajek. Jednak skuteczność takiego działania musi zostać jeszcze potwierdzona w innych badaniach.

Cynk może wpływać na płodność mężczyzn

W 2016 roku w czasopiśmie naukowym Scientific Reports zamieszczono wyniki metaanalizy, które jednoznacznie pokazały, ze cynk może przyczyniać się do istotnej poprawy parametrów nasienia, takich jak: objętość nasienia, ruchliwość plemników, właściwa budowa plemników. Ponadto w pracy tej wykazano, że mężczyźni niepłodni mają istotnie niższy poziom cynku w nasieniu, w porównaniu do mężczyzn zdrowych. Stąd można wywnioskować, że cynk poprawia jakość nasienia i może mieć znaczenie dla płodności mężczyzn.

Możliwe, że cynk wspomaga leczenie depresji

Szereg przeprowadzonych badań naukowych pokazuje, że cynk może być cennym składnikiem diety u osób cierpiących na depresję. Naukowcy wskazują, że podawanie cynku razem z lekami przeciwdepresyjnymi może być skuteczne w zmniejszaniu objawów depresyjnych. Trzeba jednak podkreślić, że efektywność działania przeciwdepresyjnego wymaga jeszcze potwierdzenia w dalszych badaniach naukowych.

Cynk – źródła

Bogate w cynk są ostrygi, mięso, ryby, rośliny strączkowe

Wiele produktów spożywczych zawiera w swoim składzie cynk. Najbogatszym źródłem cynku są ostrygi. Stosunkowo duże ilości cynku można dostarczyć  spożywając czerwone mięso, drób, nasiona roślin strączkowych (np. fasola), orzechy, produkty pełnoziarniste i niektóre produkty mleczne.

Warto zaznaczyć, że w produktach roślinnych takich jak pieczywo, zboża, rośliny strączkowe występują fityniany - związki, które wiążą się z niektórymi składnikami mineralnymi (w tym z cynkiem) i obniżają ich wchłanianie.

Stąd przyjmuje się, że biodostępność cynku z produktów roślinnych produktów jest niższa niż z produktów pochodzenia zwierzęcego.

Cynk – dawkowanie

Osoby dorosłe powinny regularnie spożywać 8-11 mg cynku dziennie

Organizm człowieka nie wykazuje zdolności do wytwarzania cynku. Dodatkowo składnik ten może być magazynowany w naszym ustroju tylko w niewielkim stopniu. W efekcie należy regularnie spożywać cynk wraz z dietą.

Wraz z wiekiem wzrasta zapotrzebowanie na cynk. Dorośli mężczyźni powinni spożywać codziennie 11 mg cynku, zaś kobiety -  8 mg. Kobiety w ciąży wymagają nieco większych ilości cynku (11 mg/dzień), podobnie jak kobiety karmiące (12 mg/dzień). Warto zaznaczyć, że zarówno kobiety w ciąży, jak i kobiety karmiące nie muszą suplementować cynku.

Uzupełnianie cynku w postaci suplementów diety zalecane jest jako terapia wspomagająca leczenie biegunki u dzieci. U takich osób proponowana dzienna dawka wynosi dwukrotność dziennego zapotrzebowania (RDA) w danej grupie wiekowej i powinna być stosowana przez 14 dni. W przypadku dzieci w wieku 1-3 lat jest to 6 mg/dzień, a u dzieci w wieku 4-9 lat – 10 mg/dzień.

Tabela 1. Zapotrzebowanie człowieka na cynk.

Płeć i wiek	Dawka cynku (mg/dzień)
Niemowlęta
0-0,5	2
0,5-1,0	3
Dzieci
1-3 lat	3
4-6 lat	5
7-9 lat	5
Chłopcy
10-12 lat	8
13-15 lat	11
16-18 lat	11
Dziewczęta
10-12 lat	8
13-15 lat	9
16-18 lat	9
Mężczyźni
19-30 lat	11
31-50 lat	11
51-65 lat	11
66-75 lat	11
>75 lat	11
Kobiety
19-30 lat	8
31-50 lat	8
51-65 lat	8
66-75 lat	8
>75 lat	8
Kobiety ciężarne <19 lat	12
Kobiety ciężarne >19 lat	11
Kobiety karmiące <19 lat	13
Kobiety karmiące >19 lat	12

Cynk – przyczyny i objawy niedoboru

Niedobór cynku jest powszechnym problemem

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że niedobór cynku może dotyczyć nawet 2 miliardów ludzi na całym świecie. Inne dane wskazują, że brak cynku występuje u co piątej, lub nawet u co drugiej osoby. 

Badania naukowe pokazują, że na brak cynku mogą cierpieć głównie osoby starsze w wieku 60 lat lub więcej. Zauważono, że wśród tej grupy nawet 35-45% osób nie dostarcza odpowiednich ilości cynku.

Największa część spożytego cynku wchłania się w jelicie cienkim (głównie w dwunastnicy i jelicie krętym). Uważa się, że wchłonięciu w przewodzie pokarmowym ulega ok. 20-40% spożytego cynku. Składnik ten wydalany jest głównie w postaci kału. Niewielkie ilości cynku tracone są z moczem, potem i nasieniem. Przyjmuje się, że codziennie tracone jest ok. 1,5-3,5 mg cynku .

Brak cynku prowadzi do ograniczenia rozwoju i dojrzewania, osłabienia odporności, pogorszenia wzroku i zaburzenia smaku

Niedobór cynku w organizmie może objawiać się m.in.:

• Opóźnieniem wzrostu
• Utratą apetytu
• Ospałością
• Drażliwością
• Niepokojem
• Obniżeniem odporności
• Wystąpieniem stanów zapalnych
• Pogorszoną adaptacją do ciemności

Gdy niedobór cynku pogłębia się, wówczas może prowadzić do:

• Wypadania włosów
• Wystąpienia wysypek skórnych (zapalenia skóry)
• Biegunek (suplementacja cynkiem może skrócić czas trwania i nasilenie biegunek u dzieci)
• Opóźnionego dojrzewania płciowego
• Impotencji
• Hipogonadyzmu u mężczyzn
• Obniżenia masy ciała (głównie beztłuszczowej masy ciała)
• Opóźnionego gojenia się ran
• Zaburzenia odczuwania smaku

Biodostępność kwasu foliowego jest zwiększona w wyniku działania enzymu zależnego od cynku. Dlatego też uważa się, że niskie spożycie cynku może powodować zmniejszone wchłanianie folianów.

Nieleczony niedobór cynku może prowadzić do śmierci.

Niedobór cynku występuje często u kobiet w ciąży

Niedobór cynku może wystąpić u kobiet ciężarnych, szczególnie w przypadku tych kobiet, które na samym początku ciąży posiadają niewielki poziom tego składnika. Wynika to z faktu, że płód podczas wzrostu pobiera z organizmu matki pewne ilości cynku.

Szacuje się, że aż 82% kobiet ciężarnych na całym świecie prawdopodobnie nie spożywa wystarczających ilości cynku.

Niski poziom cynku podczas ciąży może negatywnie wpływać na zdrowie dziecka

Brak cynku w trakcie ciąży może przyczyniać się do wystąpienia ciężkich wad wrodzonych ośrodkowego układu nerwowego płodu. Brak cynku w ciąży może być przyczyną niskiej masy urodzeniowej niemowląt, a nawet przedwczesnych porodów . Noworodki urodzone przedwcześnie przez matki z niedoborem cynku cechują się opóźnieniem wzrostu, zapaleniem skóry, a także są narażone na przewlekłą chorobę płuc i retinopatię wcześniaków.

Aktualnie nie zaleca się suplementacji cynkiem podczas ciąży. Odpowiednio zbilansowana dieta dostarcza właściwych ilości cynku.

Brak cynku może mieć też miejscu u kobiet karmiących piersią, ponieważ składnik ten przedostaje się do mleka matki, co powoduje zmniejszenie jego zapasów w ustroju kobiety . Warto zaznaczyć, że mleko matki zapewnia wystarczającą ilość cynku (2 mg/dzień) przez pierwsze 4-6 miesięcy życia noworodka. Jednak dla niemowląt w wieku 7-12 miesięcy, ilość dostarczanego cynku wraz z mlekiem jest zbyt niska. Z tego względu, dzieci powyżej 6 miesiąca życia powinny otrzymywać dodatkowo cynk z innych źródeł pokarmowych.

Niedobór cynku jest szczególnie groźny dla małych dzieci

Brak cynku w ustroju jest poważnym problemem dla zdrowia dzieci. Szacuje się, że niedobór cynku powoduje rocznie ponad 450 000 zgonów wśród dzieci poniżej piątego roku życia, co stanowi aż 4,4% zgonów włącznie w wieku dziecięcym.

Deficyt cynku może wystąpić w wyniku różnych chorób

Na niedobór cynku mogą być narażone osoby cierpiące na różne choroby przewodu pokarmowego. W przypadku chorób takich jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna może następować zmniejszone wchłanianie spożytego cynku, co w konsekwencji może prowadzić do niedoboru cynku w organizmie.

Deficyt cynku może pojawić się również w przebiegu takich chorób jak:

• Zespół złego wchłaniania (w tym celiakia, zespół jelita krótkiego)
• Przewlekła choroba wątroby
• Marskość wątroby
• AIDS (infekcja wirusem HIV)
• Przewlekła choroba nerek
• Niewydolność trzustki
• Cukrzyca
• Anemia sierpowata (problem może dotyczyć nawet ok. 40-70% chorych)
• Nowotwory złośliwe

Do niedoboru cynku prowadzą również przewlekłe biegunki i nadmierne pocenie się.

Przyczyną obniżonego poziomu cynku we krwi mogą być również hipoalbuminemia, zakażenia, infekcje, przewlekły stres, oparzenia, urazy, stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych, utrata krwi.

Na niedobór cynku mogą być narażeni wegetarianie i weganie

Biodostępność (poziom wchłaniania) cynku z diet wegetariańskich jest niższa niż w przypadku zwierzęcych źródeł pokarmowych. Wynika to z tego, że cynk zawarty w produktach roślinnych związany jest z fitynianami utrudniającymi jego wchłanianie.

Dane naukowe pokazują, że w niektórych przypadkach wegetarianie powinni dostarczać nawet 50% więcej cynku, niż ustalony jest rekomendowany poziom spożycia tego składnika dla populacji ogólnej.

Aby zwiększyć biodostępność cynku w fasoli, ziarnach i nasionach można namaczać je w wodzie przez kilka godzin przed ich gotowaniem. Warto podkreślić w tym miejscu, że stosowanie odpowiednio zbilansowanej diety wegetariańskiej nie powoduje zagrożenia wystąpienia niedoboru cynku.

Alkoholicy cierpią na niedobór cynku

Brak cynku obserwuje się u osób nadużywających alkoholu. Dane naukowe pokazują, że ok. 30-50% alkoholików ma niski poziom cynku. Wynika to z tego, że alkohol (etanol) obniża wchłanianie cynku i zwiększa jego wydalanie wraz z moczem. Dodatkowo bardzo często ilość i jakość spożywanych produktów przez alkoholików jest nieodpowiednia .

Duże ilości żelaza mogą obniżać poziom cynku

Niski poziom cynku może być przyczyną nadmiernej suplementacji żelazem. Uważa się, że zbyt wysoka podaż żelaza  (38-65 mg/dzień) utrudnia wchłanianie cynku. Trzeba podkreślić, że żelazo spożywane wraz z żywnością nie ma negatywnego wpływu na poziom cynku.

W przypadku wystąpienia niedoboru cynku można wspomóc się suplementami diety

Łagodny niedobór cynku można leczyć podając suplementy cynku w dawce 2-3 krotnie większej niż rekomendowany dzienny poziom spożycia (RDA). W przypadku umiarkowanego i ciężkiego niedoboru można podawać nawet dawkę 4-5 krotnie wyższą niż RDA. Taka terapia powinna zwykle trwać ok. 6 miesięcy. Jednakże leczenie to powinno być prowadzone pod okiem lekarza.

Cynk – jak zbadać poziom w organizmie?

Aby sprawdzić poziom cynku w organizmie wykonuje się badania krwi

Status cynku w organizmie trudno jest sprawdzić za pomocą standardowych badań laboratoryjnych. Wynika to z faktu, że cynk występuje nie tylko we krwi, ale również jest związany przede wszystkim z różnymi białkami i kwasami nukleinowymi. Najczęściej wykonuje się oznaczenia poziomu cynku we krwi. Jednak warto zaznaczyć, że objawy niedoboru cynku mogą wystąpić nawet wtedy, gdy wyniki badań laboratoryjnych pokazują, że zawartość tego składnika we krwi jest w normie.

Należy też zauważyć, że na poziom oznaczonego cynku we krwi mogą mieć też wpływ inne czynniki, jak np. pora dnia, o której wykonywano badanie, stres, infekcje (w przypadku infekcji cynk może być transportowany z surowicy krwi do wątroby, w konsekwencji obniża się jego poziom we krwi). 

Aby wykluczyć możliwość występowania infekcji (i jej wpływu na stężenie cynku) warto wykonać oznaczenie poziomu białka C-reaktywnego - CRP). Stężenie cynku w surowicy krwi może się wahać nawet o 20% w ciągu doby.

Wartości referencyjne (normy) dla poziomu cynku we krwi w przypadku dzieci wynoszą 11-24 µmol/l (70–160 µg/dl). U osób dorosłych zawartość cynku we krwi powinna mieścić się w zakresie 11–18 µmol/l (70–120 µg/dl).

Cynk – przyczyny i objawy nadmiaru

Wysokie ilości cynku są toksyczne

Jednorazowe spożycie wysokiej dawki cynku może być przyczyną toksyczności ostrej objawiającej się m.in.:

• Nudnościami
• Wymiotami
• Utratą apetytu
• Bólami nadbrzusza
• Biegunkami
• Bólami głowy
• Metalicznym posmakiem w ustach

Regularne stosowanie dużej ilości cynku może prowadzić też do upośledzenia odporności i obniżenia poziomu „dobrego” cholesterolu HDL.

Wysokie spożycie cynku (rzędu 50 mg/dzień) może hamować wchłanianie miedzi i żelaza, w ten sposób powodując niedobór tych składników i związaną z tym niedokrwistość mikrocytową.

Niektórzy autorzy zalecają unikanie suplementacji cynkiem u pacjentów cierpiących na cukrzycę typu 1, ponieważ składnik ten w nadmiarze może pogarszać metabolizm (przemiany) glukozy.

Co prawda nie zostało to jednoznacznie potwierdzone, ale istnieją przesłanki, że długotrwała suplementacja dużymi dawkami cynku (100 mg/dzień) może zwiększać ryzyko raka prostaty.

Cynk dostaje się do organizmu z zanieczyszczonego powietrza

Cynk może być wchłaniany przez drogi oddechowe. Jest to problem dla osób długotrwale pracujących w przemyśle wydobywczym i przetwórczym (np. odlewnictwo, spawalnictwo) przebywających w środowisku o stosunkowo wysokim stężeniu tlenku i chlorku cynku w powietrzu. U osób tych mogą wystąpić objawy podobne do grypy, np. gorączka, bóle głowy, dreszcze, osłabienie, nadmierna potliwość.

Górny tolerowany poziom spożycia cynku dla osób dorosłych wynosi 40 mg/dzień

Aby zapobiec wystąpieniu skutków ubocznych wynikających z nadmiernej podaży cynku, określono dla tego składnika górny tolerowany poziom spożycia. Zgodnie z tym, osoby dorosłe nie powinny spożywać więcej niż 40 mg cynku na dzień.

Tabela 2. Górny tolerowany poziom spożycia cynku.

Wiek	Dawka cynku (mg/dzień)
0-6 mc.	4
7-12 mc.	5
1-3 lat	7
4-8 lat	12
9-13 lat	23
14-18 lat	34
>19 lat	40
Kobiety ciężarne <19 lat	34
Kobiety ciężarne >19 lat	40
Kobiety karmiące <19 lat	34
Kobiety karmiąće >19 lat	40

Cynk – interakcje z lekami

Niektóre leki przyczyniają się do obniżonego poziomu cynku

Zarówno antybiotyki chinolonowe (np. Cipro), jak i antybiotyki tetracyklinowe (np. Achromycin, Sumycin) oddziałują z cynkiem, czego konsekwencją jest zmniejszenie wchłaniania cynku i antybiotyków. Interakcje te można zminimalizować poprzez przyjmowanie antybiotyku co najmniej 2h przed lub 4-6h po zażyciu suplementu z cynkiem.

Cynk może zmniejszać wchłanianie i działanie penicylaminy - leku wykorzystywanego w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów. Aby ograniczyć ten efekt, suplementy z cynkiem powinny być przyjmowane co najmniej 2 godziny przed lub po przyjęciu leku.

Tiazydowe leki moczopędne (np. chlortalidon, hydrochlorotiazyd) zwiększają wydalanie cynku nawet o 60%. Stąd długotrwałe stosowanie tych leków może istotnie obniżać stężenie cynku w organizmie i dlatego też osoby przyjmujące leki powinny monitorować stan cynku w ustroju.