Niedobór Witaminy B6

Witamina B6 - zapotrzebowanie

Zapotrzebowanie na witaminę B6 nie jest identyczne dla każdego człowieka. Różni się w zależności m.in. od płci, wieku, stanu fizjologicznego (ciąża i laktacja), stosowania używek, jak alkohol czy tytoń oraz przyjmowania niektórych leków.

Aktualne normy żywieniowe na witaminę B6 opracowane dla populacji Polskiej przez IŻŻ (Instytut Żywności i Żywienia) przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Zapotrzebowanie człowieka na witaminę B6.

Płeć i wiek	Dawka witaminy B6 (mg/dzień)
Niemowlęta
0-0,5	0,1* (AI)
0,5-1,0	0,4* (AI)
Dzieci
1-3 lat	0,5
4-6 lat	0,6
7-9 lat	1,0
Chłopcy
10-12 lat	1,2
13-15 lat	1,3
16-18 lat	1,3
Dziewczęta
10-12 lat	1,2
13-15 lat	1,2
16-18 lat	1,2
Mężczyźni
19-50 lat	1,3
>50 lat	1,7
Kobiety
19-50 lat	1,3
>50 lat	1,5
Kobiety karmiące	1,9
Kobiety ciężarne	2,0

Witamina B6 - przyczyny niedoboru

Izolowany, jawny niedobór witaminy B6 jest sytuacją występującą bardzo rzadko w krajach rozwiniętych. Najczęściej niedoborowi tej witaminy towarzyszy jednocześnie niedobór innych witamin z grupy B.

Wśród przyczyn niedoboru witaminy B6 możemy wymienić:

• Dietę ubogą w witaminę B6 - jest to rzadka przyczyna niedoboru, gdyż witamina B6 znajduje się w praktycznie wszystkich produktach spożywczych, przez co dostarczenie jej w odpowiednich ilościach wraz z pokarmem nie powinno stanowić problemu;
• Zaburzenia wchłaniania witaminy B6 w jelicie - mogą być skutkiem różnych chorób np. celiakii, czy chorób jelit
• Czynniki genetyczne
• Przyjmowanie niektórych leków, które mogą wchodzić w interakcje z witaminą B6
• Zwiększone zapotrzebowanie związane ze stanem fizjologicznym (ciąża, laktacja) uprawianiem intensywnej aktywności fizycznej czy spowodowanym różnymi chorobami
• Nadmierne wydalanie witaminy B6 z organizmu

Ze względu na zróżnicowane zapotrzebowanie na witaminę B6, jak i wpływ różnych czynników (m.in. leki, choroby) na jej wykorzystanie przez organizm istnieją grupy osób, wśród których ryzyko wystąpienia niedoboru witaminy B6 jest większe niż w pozostałej części populacji. 

Kto jest szczególnie narażony na brak witaminy B6?

Osoby narażone na niedobór witaminy B6 to przede wszystkim:

• Osoby starsze
• Kobiety w ciąży – w badaniach obserwuje się niższe stężenia PLP (aktywna forma witaminy B6 ) we krwi u kobiet ciężarnych (zwłaszcza w III trymestrze), co sprawia że mają one wyższe zapotrzebowanie na tę witaminę
• Kobiety przyjmujące doustne środki antykoncepcyjne
• Palacze tytoniu
• Uzależnieni od alkoholu
• Sportowcy / Osoby intensywnie ćwiczące – zachodzą u nich większe straty witaminy B6
• Długotrwale (zwłaszcza > 6 miesięcy)  leczeni niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (NLPZ - to leki o działaniu przeciwbólowym, przeciwgorączkowym, przeciwzapalnym, np. ibuprofen, diklofenak, naproxen, ketoprofen; stosowane są m.in. w leczeniu zespołów bólowych różnego pochodzenia, bóli miesiączkowych, migreny, stanów gorączkowych oraz przede wszystkim długotrwale podawane osobom z bólami reumatoidalnymi i reumatoidalnym zapaleniem stawów)
• Przyjmujący niektóre leki, jak np. L-DOPA (lek stosowany w leczeniu choroby Parkinsona), Izoniazyd i Cykloseryna (leki przeciwgruźlicze), Teofilina (stosowana w leczeniu astmy i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc), leki przeciwpadaczkowe, Benzodiazepiny (stosowane m.in. w leczeniu zaburzeń lękowych, bezsenności)
• Osoby z ciężkim niedożywieniem
• Osoby z celiakią
• Chorzy na przewlekłą niewydolność nerek, chorzy dializowani
• Chorzy po przeszczepie nerki

Witamina B6 - objawy niedoboru

Charakterystycznymi objawami związanymi z niedoborem witaminy B6 są:

• Egzema (stan zapalny skóry)
• Łojotokowe zapalenie skóry
• Zapalenie języka
• Zapalenie kącików ust (potocznie zwane zajadami)
• Bladość skóry (niedokrwistość mikrocytarna)
• Zmęczenie, ogólne osłabienie
• Zaburzenia snu, bezsenność
• Nerwowość, drażliwość, obniżony nastrój, stany depresyjne
• Nieprawidłowości neurologiczne, jak napady drgawkowe

Łagodny niedobór witaminy B6 może jednak utrzymywać się przez miesiące lub nawet lata nie dając przy tym jakichkolwiek specyficznych (typowych) objawów.

Brak widocznych objawów nie świadczy jednak o tym, że stan taki nie wywiera żadnego wpływu na nasze zdrowie. Długotrwale utrzymujący się niedobór witaminy B6 może bowiem prowadzić do poważnych skutków zdrowotnych.

Witamina B6 - skutki niedoboru

Wiele chorób może wiązać się z suboptymalnym (< 30 nmol/l) poziomem witaminy B6 w organizmie. Witamina ta jest w końcu składnikiem zaangażowanym w ponad 140 reakcji przebiegających w naszym organizmie, a zatem jej niedobór, nawet łagodny upośledza w jakimś stopniu przebieg wielu procesów komórkowych.

Niedobór witaminy B6 może być przyczyną anemii

Witamina B6 ma swój udział w wytwarzaniu hemoglobiny. Jej niedobór może skutkować  niedokrwistością mikrocytarną (anemią mikrocytarną - objawiającą się zmniejszeniem objętości krwinek czerwonych) spowodowaną zmniejszoną syntezą hemoglobiny.

Niedobór witaminy B6 upośledza odporność organizmu

Wyniki przeglądu badań opublikowane w 2017 roku potwierdziły istnienie związku pomiędzy niskim stężeniem PLP (forma witaminy B6) w surowicy a podwyższonym stężeniem markerów stanu zapalnego, m.in. CRP, interleukiny-6 czy też liczby białych krwinek

Witamina B6 jest składnikiem zaangażowanym w regulację odpowiedzi immunologicznej, a jej niedobór może upośledzać odporność organizmu, co z kolei zwiększa ryzyko chorób zapalnych.

Niedobór witaminy B6 zwiększa ryzyko chorób układu krążenia

Witamina B6 jest składnikiem biorącym udział w regulacji poziomu homocysteiny we krwi. Homocysteina to związek, którego wysokie stężenie we krwi przyczynia się do rozwoju stanu zapalnego, uszkodzenia naczyń oraz rozwoju chorób sercowo- naczyniowych.

Niedobór witaminy B6 może prowadzić do nadmiernego gromadzenia homocysteiny, a co za tym idzie zwiększonego ryzyka wyżej wymienionych stanów chorobowych.

Wyniki przeglądu badań opublikowane w 2011 roku potwierdziły istnienie związku pomiędzy łagodnym niedoborem witaminy B6 a zwiększonym ryzykiem choroby sercowo-naczyniowej niezależnie od występowania innych czynników ryzyka zmian miażdżycowych.

Pacjenci cierpiący na  SIRS (Ogólnoustrojowy Zespół Odpowiedzi Zapalnej) wykazują znaczny niedobór witaminy B6, który wiąże się z występowaniem u nich hiperhomocysteinemi. W jednym z niedawno opublikowanych badań stwierdzono, iż pacjenci z SIRS ze stwierdzonym niedoborem PLP (aktywnej formy witaminy B6) wykazywali 6‑krotnie wyższe ryzyko chorób sercowo-naczyniowych w porównaniu do osób bez niedoborów PLP.

Niedobór witaminy B6 zwiększa ryzyko nowotworów

Liczne badania potwierdzają odwrotny związek pomiędzy stężeniem witaminy B6 a ryzykiem chorób nowotworowych.

W wielu badaniach zaobserwowano istotny związek pomiędzy niskim stężeniem PLP we krwi, a zwiększonym ryzykiem raka jelita grubego. Mówiąc w skrócie - osoby z niedoborem witaminy B6 mają większe ryzyko raka jelita grubego.

Wyniki metaanalizy z 2017 roku, w której badacze przeanalizowali 121 badań obserwacyjnych oraz 9 badań klinicznych z randomizacją pod kątem związku pomiędzy witaminą B6 a 19 różnymi lokalizacjami nowotworów wykazały odwrotny związek pomiędzy  stężeniem PLP a ryzykiem wszystkich nowotworów ogółem. Największą spójność zaobserwowano w wynikach badań oceniających związek poziomu witaminy B6 z nowotworami przewodu pokarmowego.

Niedobór witaminy B6 negatywnie wpływa na działanie układu nerwowego

Najbardziej charakterystycznymi objawami niedoboru witaminy B6 są objawy związane z układem nerwowym, jak nadpobudliwość, czy nadmierna drażliwość.

Niedobór aktywnej postaci witaminy B6 może nieść ze sobą także poważniejsze powikłania, jak drgawki, czy encefalopatia (w uproszczeniu uszkodzenie struktury mózgu).

W badaniach zaobserwowano również związek pomiędzy niewystarczającym stężeniem enzymów zależnych od poziomu witaminy B6 a chorobą Alzheimera i chorobą Parkinsona.

Niedobory witaminy B6 u osób starszych mogą przyczyniać się do większego i szybszego spadku zdolności poznawczych. Publikacja wyników badania prowadzonego na 155 osobach  w wieku 66-88 lat wykazała, że uczestnicy o niższym stężeniu witaminy B6 na początku badania byli 3,5 raza bardziej narażeni na większy spadek zdolności poznawczych (w badaniu oceniano zdolności orientacji, uwagę i koncentrację, umiejętności językowe oraz zdolności przypominania).

Brak witaminy B6 może być przyczyną depresji

Witamina B6 uczestniczy w metabolizmie tryptofanu i w następstwie umożliwia jego konwersację do serotoniny (tzw. „hormonu szczęścia”).

Regulacja nastroju jest silnie uzależniona od stężenia serotoniny, dlatego niedobór witaminy B6 może skutkować obniżeniem nastroju.

Badanie, w którym uczestniczyło 618 osób wskazało, iż niedobór witaminy B6 (stężenie PLP < 20 nmol/l) podwoił prawdopodobieństwo wystąpienia depresji. 

Również rezultaty badania opublikowanego w 2018 roku, w którym uczestniczyło 1500 osób starszych potwierdziły istotnie częstsze występowanie objawów depresyjnych u osób z suboptymalnym stężeniem PLP (<30 nmol/l).

Witamina B6 – badanie niedoboru

Opracowanych zostało kilka wskaźników (biomarkerów) służących do oceny zawartości witaminy B6 w organizmie. Można je podzielić na:

• Wskaźniki bezpośrednie - obejmują pomiar stężenia całkowitego witaminy B6 lub też stężenia poszczególnych jej form w osoczu/surowicy, erytrocytach lub też w moczu
• Wskaźniki pośrednie - zwane inaczej funkcjonalnymi, które odzwierciedlają aktywność enzymów zależnych od witaminy B6 oraz stężenie produktów reakcji, do których przebiegu niezbędnym elementem jest właśnie witamina B6.

Żadna z metod nie jest idealna. Na pomiar mogą wpływać różne czynniki zakłócające, jak np. stan zapalny, czy niski poziom albumin.

EFSA (ang. European Food Safety Authority – Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności) wskazuje, iż najbardziej odpowiednim wskaźnikiem zawartości witaminy B6 w organizmie jest stężenie fosforanu-5-pirydoksalu (PLP) – najbardziej aktywnej biologicznie formy witaminy B6 w osoczu. Ta metoda jest w praktyce najczęściej stosowana.

Normy zawartości witaminy B6 w organizmie

Punkt odcięcia, poniżej którego diagnozuje się niedobór witaminy B6 w literaturze naukowej nie jest jednoznacznie określony.

Według części źródeł niedobór stwierdza się, gdy stężenie PLP w osoczu wynosi poniżej 20 nmol/l, zaś według innych już poniżej 30 nmol/l. 

EFSA stwierdza, iż stężenie PLP w osoczu wynoszące > 30 nmol/l wskazuje na odpowiednią zawartość witaminy B6 w organizmie zarówno kobiet jak i mężczyzn oraz tak samo u dzieci, jak i u osób starszych. Niższe wartości związane są natomiast z zaburzeniami funkcjonowania organizmu.

Witamina B6 - jak zapobiegać niedoborom

Podstawowym działaniem mającym na celu zapobieganie niedoborom witaminy B6 jest dostarczenie odpowiedniej ilości tej witaminy wraz ze spożywaną dietą.

Co znaczy odpowiednie? W tym wypadku oznacza to zapewnienie ilości zgodnej z naszym zapotrzebowaniem, które możemy określić (z uwzględnieniem wieku, płci i stanu fizjologicznego) w oparciu o tabelkę zamieszczoną na początku artykułu.

Jak sprawić, aby nasza dieta była bogata w witaminę B6?

Do produktów zawierających duże ilości witaminy B6 zaliczamy: wątróbkę, drób, ryby (łosoś, makrela, pstrąg strumieniowy), białą fasolę, pełnoziarniste produkty zbożowe (razowe pieczywo, kasza gryczana, ryż brązowy, otręby i zarodki pszenne), orzechy włoskie i laskowe, nasiona słonecznika, paprykę czerwoną, ziemniaki, szpinak, awokado, banany oraz suszone morele. 

Dbając, aby te produkty gościły w naszych jadłospisach skutecznie zapobiegamy ryzyku wystąpienia stanów niedoboru witaminy B6.

W jednym z badań przeprowadzonym na ponad 2100 osobach stwierdzono, iż przy wzroście spożycia produktów bogatocukrowych, jak ciasta, słodkie napoje, wyroby cukiernicze i czekoladowe obserwowano znacznie niższe spożycie witaminy B6, zaś przy wzroście spożycia ryb, owoców, warzyw, mleka i produktów mlecznych, mięsa i ziemniaków obserwowano jednocześnie wyższe spożycie witaminy B6. Zatem wybierajmy produkty z drugiej grupy.

Osoby z grup szczególnie narażonych na wystąpienie niedoboru powinny zwrócić znacznie większą uwagę na spożywane produkty. W ich przypadku niekiedy sama dieta nie wystarcza i konieczne jest zastosowanie suplementacji (zwłaszcza w przypadku chorób upośledzających wchłanianie witaminy B6), jednak decyzja o jej zastosowaniu powinna zostać podjęta w porozumieniu z dietetykiem i lekarzem.

Witamina B6 - jak uzupełnić niedobór

Kliniczne, ciężkie niedobory witaminy B6 wymagają zazwyczaj podawania dużych dawek tej witaminy. Zazwyczaj stosowane są dawki ok. 50 mg/d.

Należy jednak podkreślić, iż sposób leczenia, w tym wielkość zastosowanej dawki uzależniony jest nie tylko od wielkości niedoboru, lecz również od przyczyny, a o zastosowaniu dawek leczniczych zawsze decydować powinien lekarz.