Niedobór Witaminy E

Ile potrzebujemy Witaminy E?

Wysokość zapotrzebowania na witaminę E jest zależna od płci i wieku

Zgodnie z normami zapotrzebowanie na witaminę E (na poziomie wystarczającego spożycia) rośnie wraz z wiekiem.

Niemowlęta powinny spożywać 4-5 mg witaminy E. Dla dzieci w wieku 1-9 lat zapotrzebowanie na witaminę E wzrasta do 6-7 mg/ dobę.

U chłopców w wieku 10-18 lat i dorosłych mężczyzn zapotrzebowanie na witaminę E jest wyższe (10 mg/dobę ) niż u dziewcząt i kobiet (8 mg/dobę).

Zalecane dzienne spożycie witaminy E dla osób dorosłych wynosi 12 mg/ dobę.

Kobiety w czasie ciąży i laktacji potrzebują więcej witaminy E

Zarówno w czasie ciąży jak i laktacji wzrasta zapotrzebowanie na witaminę E, odpowiednio o 2 i 3 mg/dobę.  Wartość ta jest na tyle niewielka, że łatwo dostarczyć ją wraz z dietą.

Suplementacja witaminy E w czasie ciąży i laktacji nie jest rekomendowana.

Przyczyny niedoboru Witaminy E

Nieprawidłowa dieta bardzo rzadko prowadzi do niedoboru witaminy E

Niedobór witaminy E wynikający z niewłaściwej diety występuje bardzo rzadko. Wynika to z faktu, iż witamina E powszechnie występuje w produktach spożywczych spożywanych na co dzień, takich jak: oleje roślinne, produkty zbożowe czy warzywa.

Dodatkowo witamina E, podobnie jak inne witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, jest magazynowana w organizmie. Jeśli nie jest dostarczana wystarczająca ilość witaminy, organizm wykorzystuje zgromadzone rezerwy.

W Polsce nie zaobserwowano niewystarczającego spożycia witaminy E. W przeprowadzonym w latach 2003–2005 Wieloośrodkowym Ogólnopolskim Badaniu Stanu Zdrowia Ludności (WOBASZ) średnie dostarczenie z żywnością witaminy E pokrywało zapotrzebowanie na bezpiecznym poziomie (150% normy), natomiast dodatkowa suplementacja witaminy E powodowała znaczne przekroczenie dziennego zapotrzebowania (500% normy).

Zaburzenia wchłaniania tłuszczu mogą prowadzić do niedoboru witaminy E

U osób z zaburzonym wchłanianiem tłuszczów wzrasta ryzyko niedoboru witaminy E, ponieważ jest ona hydrofobową (rozpuszczalną w tłuszczach).  Do chorób związanych z zaburzaniem tłuszczów zalicza się m.in:

• Mukowiscydozę

U około 85-90 % osób z mukowiscydozą obserwuje się niewystarczające wydzielanie trzustkowe oraz zmniejszenie wchłaniania tłuszczów. Osoby te są więc podatne na złe wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Z tego względu pacjenci z mukowiscydozą mają wyższe ryzyko niedoborów witaminy E.

W związku z obniżoną absorpcją witaminy E z żywnością, u osób z mukowiscydozą może być zalecana suplementacja witaminy E.

• Zespół krótkiego jelita

Zespół krótkiego jelita jest stanem wynikającym z resekcji (wycięcia) lub wyłączenia fizjologicznego odcinka lub całości jelita.

Wchłanianie witaminy E oraz soli kwasów żółciowych przebiega w jelicie krętym - osoby, u których ten fragment jelita nie funkcjonuje prawidłowo są zagrożone ryzykiem niedoboru witaminy E.

• Cholestazę

Kwasy żółciowe odgrywają ważną rolę w absorpcji lipidów i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K). W cholestazie zatrzymany zostaje odpływ żółci, co może wiązać się z upośledzeniem wchłaniania witaminy E nawet o 50-70%.

• Niedoczynność zewnątrzwydzielniczą trzustki

Przewlekłe zapalenie trzustki prowadzi do zmniejszenia produkcji i wydzielaniu enzymów trawiennych. Powoduje to złe trawienie i wchłanianie m.in. tłuszczów, a więc i spadek przyswajania witaminy E .

Niedobór witaminy E może występować w rzadkich zaburzeniach hematologicznych i genetycznych

Niedobór witaminy E może pojawić się jako skutek defektów genetycznych wpływających na syntezę lipoprotein ( mutacja w białku transportującym tokoferol  (TTP), izolowany niedobór witaminy E) oraz zaburzeń hematologicznych ( (głównie β-talasemia, anemia sierpowata i niedobór dehydrogenazy glukozo-6 fosforanowej).

Objawy i skutki niedoboru Witaminy E

Tylko kliniczny, ciężki niedobór witaminy E w przebiegu niektórych chorób powoduje wystąpienie objawów, które mogą być bardzo niebezpieczne dla zdrowia.

Niedobór witaminy E może powodować niedokrwistość hemolityczną

Niedokrwistość często występuje w zespołach złego wchłaniania, w których obserwuje się także niedobór witaminy E. Niedokrwistość w wyniku deficytu witaminy E może być skutkiem oksydacyjnego uszkodzenia krwinek czerwonych.

Niedobór witaminy E może prowadzić do zaburzeń neurologicznych

Kliniczny niedobór witaminy E może powodować:

• Zaburzenia koordynacji i równowagi - ataksja rdzeniowo-móżdżkowa kończyn dolnych i tułowia: problemy z chodzeniem, trudności w utrzymaniu równowagi
• Hiporefleksję - częściowe zniesienie odruchów
• Utratę czucia proprioreceptywego - inaczej czucia głębokiego, które umożliwia orientację ułożenia części własnego ciała, zmniejszenie czucia wibracji
• Dyzatrię - zaburzenie mowy

Brak witaminy E może skutkować pogorszeniem wzroku

Niedobór witaminy E może prowadzić do bardzo poważnych zaburzeń widzenia, gdyż powoduje:

• Upośledzenie ruchów gałek ocznych
• Porażenie mięśni oka
• Opadanie powiek
• Retinopatię (uszkodzenie siatkówki oka), co może prowadzić do zawężenia pola widzenia i pogorszenia funkcji wzroku

Niedobór witaminy E może zaburzać agregację płytek krwi

Witamina E przeciwdziała agregacji (łączeniu się ze sobą) płytek krwi poprzez hamowanie aktywności cyklooksygenazy. Prowadzi to do zmniejszenia produkcji prozapalnych prostaglandyn, które powodują zlepianie się płytek.

Niedobór witaminy może wpływać na zaburzenie wspomnianego procesu.

Nadmierna agregacja płytek krwi może prowadzić do powstawania skrzepów i zatorów.

Jak zbadać niedobór Witaminy E?

Badanie zawartości witaminy E w organizmie nie należy do często wykonywanych

Oceny zawartości witaminy E w organizmie dokonuje się za pomocą biochemicznych i funkcjonalnych biomarkerów (znaczników biologicznych). Niestety na chwilę obecną nie istnieje idealny biomarker informujący o wysyceniu organizmu witaminą E.

Kliniczny status witaminy E w organizmie jest trudny do wykrycia ze względu na powolne zmniejszanie się rezerw witaminy E w organizmie.

Komercyjnie zawartość witaminy E bada się w surowicy krwi. Pozostałe metody okazały się przydatne w przypadku chorób prowadzących do ciężkich niedoborów witaminy E.

Biomarkery biochemiczne

Wśród dostępnych testów zawartości witaminy E w organizmie, laboratoria oferują głównie badanie zawartości witaminy E w surowicy krwi. Jednakże żaden z biomarkerów biochemicznych nie jest uznawany za wystarczająco precyzyjny.

Tokoferol w surowicy krwi

U osób dorosłych poziom alfa i gamma-tokoferolu jest związany z zawartością cholesterolu i lipidów ogółem.

Uznaje się, iż na 1 g lipidów powinno przypadać 0,6 mg alfa-tokoferolu. O prawidłowym stanie odżywienia witaminą E świadczy stosunek wyższy od 2,2 μmol alfa-tokoferolu na 1 mmol cholesterolu.

Na niedobór witaminy E wskazuje zawartość alfa-tokoferolu w surowicy krwi poniżej 11,6 μmol*L^-1.

Na wartość badanego wskaźnika mogą mieć wpływ:

• Stan fizjologiczny, płeć, palenie tytoniu, niedożywienie tłuszczowe czy defekty genetyczne.
• U kobiet ciężarnych i karmiących, których dieta zapewnia odpowiednią podaż witaminy E, obserwuje się podwyższony poziom alfa-tokoferolu we krwi.
• U wcześniaków charakterystyczna jest niska zawartość alfa-tokoferolu w surowicy. Poziomy tokoferolu w surowicy wcześniaków wzrastają fizjologicznie, gdy karmi się je siarą (pierwszym mlekiem matki) , która jest bogata w witaminę E [źródło].
• U osób palących dochodzi do spadku zawartości tokoferolu w krwi z powodu uwalniania z dymu papierosowego szkodliwych wolnych rodników.
• Niedożywienie tłuszczowe jest związane ze zmniejszeniem alfa-tokoferolu we krwi.
• U dzieci obserwuje się niższe poziomy witaminy E z powodu zmniejszonej zawartości lipidów, nie świadczą one jednak o niedoborze.

Tokoferol w erytrocytach

Biomarker nie jest stosowany rutynowo ani nie jest polecany w ocenie stanu odżywienia, ponieważ zawartość tokoferolu w erytrocytach wynosi tylko ok. 20%.

Tokoferol w płytkach krwi

Płytki krwi zawierają 80% alfa tokoferolu, pozostałą część stanowi gamma-tokoferol. Biomarker dobrze odzwierciedla spożycie witaminy E, nie jest uzależniony od poziomu lipidów we krwi, ale ulega obniżeniu wraz z wiekiem.

Tokoferol w tkankach

Tokoferol oznaczony w wątrobie lub tkance tłuszczowej informuje o rezerwach witaminy E w organizmie. Oznaczenie to wymaga biopsji (pobrania materiału biologicznego z tkanek), więc jako metoda inwazyjna jest rzadko wykonywane.

Biomarkery funkcjonalne

Biomarkery biochemiczne nie są powszechnie stosowane w celu wykrycia zawartości witaminy E, jednak były wykorzystywane w badaniach wśród dzieci chorych na mukowiscydozę i dorosłych z niedoborem witaminy E. W tych przypadkach zaobserwowano związek między zawartością witaminy E  w organizmie, a podatnością erytrocytów na lizę (rozpad) oraz zawartością etanu w wydychanym powietrzu.

Test hemolizy erytrocytów

Hemoliza erytrocytów jest odwrotnie proporcjonalna do zawartości tokoferolu we krwi. Oznacza to, że hemoliza wzrasta przy niedoborze witaminy E. Zadowalający stan odżywienia witaminą E występuje przy 5% hemolizie erytrocytów po 3 godzinach inkubacji. Zawartość tokoferolu wynosi odpowiednio powyżej 0,5 mg*dL-¹. Gdy hemoliza wzrasta powyżej 5%, zawartość tokoferolu maleje poniżej 0,5 mg*dL-1, co odpowiada niewystarczającej zawartości witaminy E. Biomarker ten jest mało specyficzny- jest zależny od stanu odżywienia innymi składnikami odżywczymi.

Pentan i octan w powietrzu wydychanym

Związki te są produktami peroksydacji (utleniania) kwasu linolowego i linolenowego. Im wyższy poziom kwasów w wydychanym powietrzu, tym niższa jest zawartość witaminy E w surowicy. Wskaźnik ten mogą zakłócać inne czynniki przeciwutleniające.

Malondialdehyd w erytrocytach

Jest produktem peroksydacji (utleniania) wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w czerwonych krwinkach. Za jego pomocą można określić marginalne niedobory witaminy E, jednak metoda ta wymaga dalszych badań.

Jak uzupełnić niedobór Witaminy E?

Leczenie niedoborów witaminy E można prowadzić poprzez:

• Wzbogacenie diety w produkty bogate w witaminę E np. orzechy laskowe i migdały

• Włączenie do diety produktów fortyfikowanych w witaminę E (soki warzywne i owocowo-warzywne, oleje, margaryny, produkty śniadaniowe zbożowe, mleko i przetwory mleczne) – tzw. żywność funkcjonalna
• Suplementację – należy zachować ostrożność, nie przekraczać maksymalnego bezpiecznych poziomu spożycia i poinformować lekarza o stosowanej suplementacji

Źródła Witaminy E

Witamina E jest magazynowana w organizmie człowieka

Witamina E jest magazynowana w tkance tłuszczowej, wątrobie i mięśniach. Dzięki temu organizm korzysta ze zgromadzonych zasobów w momencie niewystarczającego spożycia witaminy.

Organizm radzi sobie z nadmiernym magazynowaniem witaminy E prawdopodobnie poprzez 3 mechanizmy:

• Redukcję absorpcji (wchłaniania)
• Wzrost szybkości jej metabolizowania
• Wzrost wydalania

Najlepszym źródłem witaminy E są tłuszcze roślinne, produkty zbożowe i warzywa

Głównym źródłem witaminy E są produkty pochodzenia roślinnego, przede wszystkim tłuszcze roślinne, produkty zbożowe oraz warzywa.

Oleje roślinne znacznie różnią się zawartością witaminy E: zawartość witaminy E mieści się w przedziale od ok. 12 mg w 100 g oliwy z oliwek do blisko 47 mg w 100 g oleju słonecznikowego.

Produkty zbożowe, pomimo niskiej zawartości witaminy E (poniżej 1 mg na 100 g), ze względu na wielkość spożycia w codziennej diecie, stanowią ważne źródło witaminy E.

Bogate w witaminę E są migdały (24 mg w 100 g) i orzechy laskowe (38, 7 mg w 100 g).

Szacuje się, iż ok. 60% całkowitego dziennego spożycia witaminy E dostarczają tłuszcze roślinne, a tylko 16 % produkty zbożowe.

Najmniej witaminy E (poniżej 1 mg) zawiera mleko i przetwory mleczne, mięso, ryby i owoce.

Im jaśniejsza mąka, tym zawiera mniej witaminy E

Znaczne różnice w zawartości witaminy E obserwuje się podczas przemiału zbóż na mąkę.

Zawartość witamin w mące uzależniona jest od rodzaju ziarna użytego do produkcji oraz stopnia wymiału mąki - im jest jaśniejsza tym zawiera mniej witamin.

Przykładowo w 100 g mąki pszennej typ 500 znajduje się 0,40 mg witaminy E. W 100 g mąki pszennej typ 1850 - 1,3 mg witaminy E.

Gotowanie, pieczenie, smażenie powoduje straty witaminy  E o 10-20%

Obróbka technologiczna żywności prowadzi do częściowej utraty witaminy E.

Gotowanie, smażenie, pieczenie czy duszenie większości potraw (mięso, ryby, warzywa, makaron, ryż, kasza, owoce, mleko) zachowuje witaminę E w ilości 80% jej początkowej zawartości.

Podczas gotowania zup, witamina E jest zachowana w 90%.

Witamina E jest wrażliwa na powietrze/ tlen, światło i temperaturę

Czynnikami, które prowadzą do strat witaminy E w produktach żywnościowych są: powietrze/ tlen, światło i wysoka temperatura. Aby zniwelować utratę witaminy E należy:

• Stosować możliwie niską temperaturę podczas obróbki termicznej
• Ograniczyć czas działania temperatury
• Ograniczyć dostęp tlenu z powietrza
• Zabezpieczyć żywność przed dostępem światła

Witamina E nie jest wrażliwa na pH (zarówno kwaśne, obojętne jak i zasadowe).

Witamina E jest przyswajana w obecności tłuszczu

Absorpcja (wchłanianie), transport i dystrybucja witaminy E w organizmie jest uzależniona od obecności tłuszczu.

Witamina E jest wchłaniana w jelicie cienkim w obecności kwasów żółciowych. Proces ten przebiega z wydajnością 20-40 %.

Niestety nie jest znana ilość i jakość tłuszczu sprzyjająca najkorzystniejszemu wchłanianiu witaminy E.

Suplementy diety z witaminą E zawierają oleje roślinne takie jak: olej arachidowy, olej słonecznikowy, olej sojowy, oliwa z oliwek umożliwiające rozpuszczanie i wchłanianie witaminy E.