Witamina E właściwości

Witamina E - funkcje w organizmie

W latach 20 XX wieku Evans i Bishop uznali witaminę E za zasadniczy czynnik warunkujący prawidłowe rozmnażanie u szczurów

Obecnie nauka skupia się przede wszystkim na antyoksydacyjnych właściwościach witaminy E: jest ona przeciwutleniaczem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (WNNKT) i fosfolipidów, będących składnikiem błon komórkowych, uczestniczy też w licznych procesach metabolicznych.

Witamina E wpływa m.in. na zmniejszenie agregacji płytek krwi, chroni krwinki czerwone przed utlenianiem, bierze udział w ekspresji genów oraz przekaźnictwie nerwowym.

Witamina E - nowotwory

Witamina E chroni składniki komórek przed niszczącym działaniem wolnych rodników, które jeśli są niekontrolowane, mogą przyczynić się do rozwoju nowotworów. Dodatkowo, blokuje powstawanie rakotwórczych nitrozoamin pochodzących z azotynów obecnych w żywności, wzmacnia funkcje odpornościowe i chroni przed wystąpieniem nowotworów.

Chociaż  przeprowadzone badania dotyczące wpływu spożycia witaminy E na ryzyko występowania nowotworów są niespójne, niewiele z nich wskazuje na korzyści w prewencji nowotworowej.

Witamina E zmniejsza ryzyko wystąpienia nowotworu płuc

Metaanalizy z 2015 i 2017 roku sugerują, iż wysokie spożycie witaminy E zmniejsza ryzyko wystąpienia nowotworu płuc:

• wg danych Chen i wsp. o 15%
• wg Yong-Jian Zhu i wsp. o 5% wraz z każdą dodatkową dawką witaminy E spożytą w ilości 2 mg/ dobę

Witamina E zmniejsza ryzyko rozwoju nowotworu piersi

Metaanaliza zawierająca 43 badania nad nowotworem piersi, a wpływem witaminy E wykazała spadek o 11- 18 % ryzyka zachorowania. Jednakże ze względu na ograniczenia badań wysokie dawki tej witaminy nie są wskazane jako działanie prewencyjne.

Witamina E nie zmniejsza ryzyka nowotworu jelita grubego

W metaanalizie 13 badań, w których łącznie wzięło udział 676 141 osób, analizowano wpływ spożywania witaminy E z żywnością na ryzyko rozwoju nowotworu jelita grubego. Z wyjątkiem jednego badania, w którym wynik był na granicy istotności statystycznej, nie zaobserwowano związku między spożyciem witaminy E, a ryzykiem wystąpienia nowotworu.

W przypadku suplementacji witaminą E, 6 spośród 7 badań  RCT (ang. Randomised Controlled Trial) nie wykazało wpływu na ryzyko rozwoju nowotworu, natomiast badanie SELECT zostało przerwane m.in. ze względu na wzrost częstości występowania nowotworu jelita grubego w grupie osób suplementujących witaminę E w ilości 400 IU (85 osób) w porównaniu do grupy placebo (75 osób).

W metaanalizie obejmującej 5 badań kohortowych, w 4 z nich nie wykazano istotnej statystycznie zależności; w jednym z nich zaobserwowano znaczące zmniejszenie ryzyka nowotworu w grupie osób suplementujących witaminę E w ilości większej niż 30 mg/ dobę, pod warunkiem, iż nowotwór ten nie występował w historii rodzinnej.

Witamina E nie zwiększa ryzyka wystąpienia nowotworu prostaty

Niektóre badania in vitro na ludzkich liniach komórkowych nowotworu gruczołu krokowego, badania przeprowadzone na zwierzętach, a także obserwacyjne i interwencyjne badania na ludziach wykazały, że witamina E może zapobiegać i zmniejszać ryzyko raka prostaty.

Jednakże przeprowadzone w latach 2009-2014 4 metaanalizy dostarczyły sprzecznych wyników.

Wyniki głośnego badania „SELECT“ (ang. The Selenium and Vitamin E Cancer Prevention Trial) z 2011 roku wskazywały, iż, suplementacja witaminy E w ogólnej populacji zdrowych mężczyzn znacząco zwiększa ryzyko raka prostaty. Jednakże ze względu na liczne błędy metodologiczne, w tym wiele czynników zakłócających, uznaje się, iż witamina E nie wpływa na wystąpienie zwiększonego ryzyka raka prostaty.

Witamina E - płodność

Witamina E może poprawiać jakość i produkcję nasienia

Badania potwierdzają bezpośredni związek między poziomem witaminy E w nasieniu, a odsetkiem ruchliwych plemników w spermie. W nasieniu niepłodnych mężczyzn obserwuje się niższe poziomy witaminy E.

Według badania przeprowadzonego przez  ElSheikh i wsp., 6-miesięczne stosowanie witaminy E  (400 mg/dobę) i cytrynianu klomifenu (25 mg/dobę) wpłynęło korzystnie na stężenie i ruchliwość plemników u pacjentów z oligoasthenozoospermią (OAT).

W innym badaniu obserwacyjnym, w grupie 690 mężczyzn z idiopatyczną astenotermospermią wprowadzono dzienną suplementacja witaminy E (400 mg) i selenu (200 μg), przez okres 100 dni. Wśród 52,6% pacjentów zaobserwowano znaczną poprawę ruchliwości plemników i/lub morfologii.

Greco i wsp. wykazali, że suplementacja 1 g witaminy E i witaminy C prowadziła do zwiększenia odsetka powodzeń doplazmatycznych wstrzyknięć plemników (ICSI) i zmniejszenia uszkodzeń DNA plemników.

Najczęściej stosowaną dawką witaminy E w celu poprawy męskiej płodności jest 400 mg, jednakże większość badań dotyczących wpływu terapii antyoksydacyjnej na jakość nasienia opiera się na politerapii (kuracja dwoma lub kilkoma środkami farmakologicznymi), stąd określenie w tych przypadkach skuteczności działania jednego związku nie jest możliwe.

Witamina E - choroby oczu

Witamina E może zmniejszać ryzyko katarakty

Wyniki metaanalizy przeprowadzonej przez  Zaang i wsp. wskazują, że spożycie witaminy E z dietą lub dodatkowa suplementacja witaminy E (7 mg/d) oraz wysoki poziom tokoferolu w surowicy mogą być istotnie związane ze zmniejszonym ryzykiem katarakty. Proponowanym mechanizmem jest wpływ witaminy E na hamowanie peroksydacji białek soczewki oka przez wolne rodniki.

Witamina E nie ma wpływu na rozwój AMD

W randomizowanym badaniu przeprowadzonym wśród 39 876 kobiet w wieku 45 lat lub powyżej, długoterminowe stosowanie 600 IU witaminy E dziennie nie miało wpływu na ryzyko rozwoju zwyrodnienia plamki żółtej (AMD, ang. Age-related Macular Degenaration).

Według przeglądu systematycznego z 2017 roku autorzy sugerują, iż przyjmowanie suplementów witaminy E nie zapobiega ani nie opóźnia pojawienia się AMD. 

Choć suplementacja witaminy E nie wydaje się przynosić korzyści w niektórych schorzeniach oczu, ważne jest, aby dostarczać jej odpowiednią dzienną dawkę. Niedobór witaminy E może prowadzić do zaburzeń wzroku ze względu na fakt, iż witamina E pomaga usuwać wolne rodniki, odpowiedzialne za powstawanie uszkodzeń w obrębie narządu wzroku.

Witamina E - cukrzyca

Witamina E obniża poziom glukozy we krwi osób z cukrzycą typu 2

Według metaanalizy przeprowadzonej w 2018 roku witamina E może być wartościowym składnikiem dla kontrolowania powikłań cukrzycy i zwiększania zdolności antyoksydacyjnych organizmu. 

Suplementacja witaminy E była związana ze znaczącą redukcją stężenia glukozy we krwi oraz hemoglobiny glikowanej w porównaniu do grupy placebo

Witamina E - odporność

Witamina E zmniejsza produkcję cytokin i wolnych rodników w niektórych autoimmunologicznych chorobach zapalnych

Badania sugerują, iż witamina E pełni funkcje przeciwzapalnie i immunomodulujące (stymulujące system odpornościowy) szczególnie w kilku autoimmunologicznych chorobach zapalnych.

Badania nad wpływem witaminy E na reumatoidalne zapalenie stawów wykazały, że witamina E, dzięki właściwościom przeciwutleniającym może zmniejszyć ryzyko rozwoju tej choroby. Może być to związane ze zmniejszeniem poziomu cytokin prozapalnych.

Ponadto naukowcy wskazują na korzystny efekt witaminy E w chorobie Behceta (układowe zapalenie naczyń krwionośnych). Suplementacja witaminy u pacjentów z tą chorobą powodowała aktywne hamowanie powstawania wolnych rodników.

Zaobserwowano, iż odpowiednia zawartość witaminy E w organizmie zmniejsza ryzyko rozwoju zapalenia okrężnicy u pacjentów z nieswoistym zapaleniem jelit. Terapia witaminą E powoduje eliminację cytokin - głównej przyczyny zapalenia jelit.

Witamina E pobudza odpowiedź immunologiczną organizmu

Główny wpływ witaminy E na układ odpornościowy jest związany z jej zdolnością do pobudzenia mechanizmów obrony, dzięki wzmacnianiu humoralnej i komórkowej odpowiedzi immunologicznej, a także funkcjom fagocytującym (żernym).

Suplementacja witaminą E powyżej zalecanego poziomu może prowadzić do zwiększonej proliferacji limfocytow, zwiększonego wytwarzania interleukiny 2 (IL-2) i zmniejszonego wytwarzania interleukiny 6 (IL-6). Jednakże ze względu na różne dawki witaminy E, wiek badanych oraz przeprowadzoną metodologię, badania w tym zakresie nie są jednoznaczne .

Witamina E nie zmniejsza infekcji dróg oddechowych

Badania z lat 1986-2003 w przeważającej większości przypadków nie wykazały wpływu witaminy E na infekcje dróg oddechowych.

Badanie RCT (Randomised Controlled Trial) przeprowadzone przez Meydani i wsp. wśród osób w wieku powyżej 65 lat wykazało, iż roczna suplementacja 200 IU witaminy E dziennie nie miała statystycznie istotnego wpływu na wystąpienie infekcji dolnych dróg oddechowych. Zaobserwowano jednak ochronny wpływ suplementacji witaminą E na infekcje górnych dróg oddechowych, szczególnie w przypadku przeziębienia.

Jednakże ze względu na zaistniałe w tej pracy błędy metodologiczne, nieuwzględniające w przeglądzie literatury niektórych badań (tzw. cherry picking), nie można wyciągać jednoznacznych wniosków na podstawie jego wyników.

W nowszym badaniu kohortowym (2010) przeprowadzonym wśród 1509 mężczyzn i kobiet w wieku od 20 do 60 lat nie zaobserwowano ochronnego działania witaminy E dostarczanej wraz z pożywieniem na wystąpienie infekcji  górnych dróg oddechowych, natomiast korzystny efekt wywierała suplementacja witaminy C i E, ale tylko wśród mężczyzn.

Witamina E nie zapobiega chorobom infekcyjnym

Wpływ witaminy E na występowanie infekcji sprawdzano tylko w kilku badaniach na ludziach.

Choć witaminie E przypisuje się działanie immunostymulujące, osiągnięte korzyści w badaniach były niewielkie, a niektóre pozytywne efekty zaobserwowano tylko w podgrupach badanych.

Witamina E generalnie nie zmniejszała częstości wystąpienia zapalenia płuc u starszych palących mężczyzn w wieku 50-69 lat, jednakże zaobserwowano mniejsza częstość występowania zapalenia płuc wśród osób, które zaczęły palić w późniejszym wieku (> 21 lat).

W powtórzonym po 16 latach badaniu z tą samą metodyką Hemila i wsp. zaobserwowali 69% mniejszą częstość występowania zapalenia płuc wśród mężczyzn, którzy palili 5-19 papierosów dziennie i ćwiczyli oraz 14% mniejszą częstość występowania zapalenia płuc mężczyzn, którzy palili  ≥20 papierosów dziennie i nie ćwiczyli.

Suplementacja witaminy E (945 IU/dobę) wraz z witaminą C  (500 mg) i selenem (200 µg) nie miała wpływu na częstość występywania wirusowego zapalenia wątroby typu C (HCV).

Witamina E - choroby sercowo-naczyniowe

Witamina E wzmacnia naczynia krwionośne i poprawia profil lipidowy w chorobach sercowo-naczyniowych

Powstawanie chorób sercowo-naczyniowych wiąże się z zachodzącymi w organizmie procesami utleniania się lipoprotein o niskiej gęstości, co prowadzi do pojawienia się stanów zapalnych.

W badaniach in vitro i in vivo dowiedziono, że gamma-tokoferol poprawia funkcje układu sercowo-naczyniowego: zwiększa aktywność syntazy tlenku azotu, wzmacniając funkcję śródbłonka.

Naukowcy zauważyli, że suplementacja 100 mg gamma-tokoferolu u ludzi prowadzi do zmniejszenia ryzyka zakrzepicy tętnic, wpływa na  poprawę profilu lipidowego i zmniejszenie aktywności płytek krwi.

Oprócz tokoferoli, korzystne działanie wykazują też tokotrienole. Hamują one biosyntezę (tworzenie się) cholesterolu poprzez hamowanie enzymu reduktazy 3-hydroksy-3-metyloglutarylo-CoA (HMGCoA), co powoduje wytwarzanie mniejszej ilości cholesterolu przez komórki wątroby. Tym samym, witamina E przyczynia się do niższego poziomu cholesterolu we krwi.

Wykazano, że witamina E może działać kardioprotekcyjnie w niektórych podgrupach pacjentów z wysokim poziomem stresu oksydacyjnego, takich jak osoby hemodializowane (badanie „SPACE”- ang. Secondary Prevention with Antioxidants of Cardiovascular Disease in Endstage Renal Disease) lub osoby z cukrzycą z genotypem Hp 2-2 (badanie “ICARE” - ang. Israel Cardiovascular Vitamin E).

Niestety, większość badań klinicznych nie potwierdziła innych korzyści sercowo-naczyniowych wynikających z suplementacji witaminy E.

W badaniu RCT (Randomised Controlled Trial) przeprowadzonym w grupie zdrowych kobiet i mężczyzn w wieku 50-70 lat suplementowano alfa tokoferol (1000 IU/ dobę), witaminę C (1g/dobę) oraz atorwastatynę (20 mg/dobę). Po 4,3 latach interwencji zaobsewowano, iż zastosowana suplementacja nie miała wpływu na zapobieganie zwapnieniom naczyń wieńcowych.

Korzyści z suplementacji witaminy E nie odnotowano również w przypadku ryzyka wystąpienia u kobiet niewydolności serca.

The Physicians Health Study oceniało wpływ witaminy E na ryzyko wystąpienia zawału niezakończonego zgonem oraz częstość zgonów z przyczyn sercowo- naczyniowych. Zastowowano w nim dawkę 400 IU witaminy E co drugi dzień lub 500 mg witaminy C na dobę. Grupę badawczą stanowiło 12 641 mężczyzn powyżej 50 roku życia. W czasie 8-letniej obserwacji,  żadna z interwencji nie miała  wpływu na wyznaczone punkty końcowe badania, ale suplementacja witaminy E była związana ze zwiększonym ryzykiem udaru krwotocznego.

Negatywny wpływ witaminy E odnotowano w badaniu Lonn i wsp. Przyjmowanie witaminy E w dawce 400 IU w ciągu 7 lat interwencji wiązało się z wyższym ryzykiem niewydolności serca oraz częstszą hospitalizacją z tego powodu w porównaniu do grupy placebo.

Witamina E - zastosowanie w kosmetyce

Witamina E poprawia stan skóry

W kosmetyce witamina E wykorzystywana jest ze względu na szereg właściwości:

• spowalnia procesy starzenia się skóry (nazywana jest „witaminą młodości”)
• stabilizuje strukturę nienasyconych kwasów tłuszczowych w błonach komórkowych chroniąc lipidy cementu międzykomórkowego
• poprawia ukrwienie skóry
• wzmacnia tkankę łączną

Przypisuje się jej właściwości łagodzące podrażnienia i poparzenia skóry, przeciwzapalne i przeciwobrzękowe. Ze względu na litofilność, łatwo przenika przez naskórek i skórę właściwą, działając odżywiająco, nawilżająco, wygładzająco, ujędrniająco i uelastyczniająco.

Witamina E w połączeniu z witaminą C  może być stosowana w terapii trądziku, gdyż wykazuje właściwości zapobiegające powstawaniu zaskórników, które mogą być miejscem rozwoju bakterii Propionibacterium acnes. Hamuje peroksydację lipidów w surowicy, chroniąc przed rozwojem stanów zapalnych.

Choć witaminie E przypisuje się także udział w redukcji blizn, wg przeglądu systematycznego przeprowadzonego w 2016 roku nie ma na to jednoznacznych dowodów: spośród 6 przeprowadzonych badań, tylko w połowie z nich zaobserwowano poprawę u osób stosujących witaminę E w monoterapii lub terapii kombinowanej.

Najbardziej aktywną formą witaminy E występującą w kosmetykach jest alfa-tokoferol. Większość tokoferoli obecnych w kosmetykach funkcjonuje jako przeciwutleniacze lub środki kondycjonujące. Natomiast tokotrienole nie pełnią funkcji antyoksydacyjnej, lecz są stosowane jako stabilizatory, środki do pielęgnacji jamy ustnej lub substancje kondycjonujące skórę (regenerujące, odżywiające, nawilżające i modelujące skórę).

Różne formy chemiczne witaminy E w kosmetykach

W kosmetykach można odnaleźć również kilkanaście innych związków chemicznych zawierających witaminę E takich jak:

• octan tokoferolu
• fosforan tokoferolu
• oleinian tokoferolu

Estry te nie mają funkcji przeciwutleniających, ale mogą zwiększać stabilność witaminy E (pod wpływem promieniowania UV witamina E ulega rozkładowi).

Przykładowo ester witaminy E – octan tokoferolu znajduje zastosowanie jako składnik filtrów przeciwsłonecznych.

Są odporne na utlenianie, ale nie potrafią przenikać przez warstwy skóry.

Aby witamina E była skuteczna, cząsteczka z nią sprzężona musi zostać usunięta przez enzymy w komórce. Mechanizm reakcji przekształcania koniugatów (kompleksów) w „wolną” witaminę E nie jest jednak znany. W zależności od zastosowanego związku i modelu, skuteczność  preparatów kosmetycznych może więc być bardzo różna.

Witamina E raczej nie zmniejsza wypadania włosów

W literaturze istnieje niewiele informacji dotyczących korzyści płynących z suplementacji witaminy E w wypadaniu włosów. Jedno badanie z udziałem 21 ochotników, którzy otrzymali  tokotrienol (100 mg mieszaniny tokotrienoli dziennie) przez 8 miesięcy wykazało znaczny wzrost liczby włosów w porównaniu do grupy placebo.

Jednakże istnieją dowody na niekorzystny wpływ na wzrost włosów w wyniku nadmiernej suplementacji witaminą E. Wśród ochotników przyjmujących 600 IU witaminy E dziennie przez 28 dni (dawka około 30 razy większą od zalecanej dawki dziennego spożycia) zaobserwowano znaczny spadek poziomu hormonów tarczycy. Zarówno nadmiar jak i niedobór hormonów tarczycy może wiązać się z wypadaniem włosów.

Mimo to witamina E dostarczana z dietą wywiera pozytywny wpływ na włosy: poprawia ukrwienie skóry głowy, a tym samym usprawnia transport substancji odżywczych do przydatków skóry: włosów i paznokci.

Witamina E - choroba Alzheimera

Witamina E prawdopodobnie nie wpływa na zmniejszenie nasilenia objawów w chorobie Alzheimera

U osób z chorobą Alzheimera obserwuje się znaczący spadek stężenia witaminy E w płynie mózgowo-rdzeniowym (CSF) i osoczu krwi, co mogłoby sugerować konieczność dostarczania jej w większej ilości wśród tej grupy chorych.

Aktualne dane dotyczące suplementacji witaminą E (w dawkach 800-2000 IU) pochodzą z trzech badań przeprowadzonych wśród pacjentów z chorobą Alzheimera] i jednym badaniu z udziałem pacjentów z łagodnym upośledzeniem funkcji poznawczych, w których łącznie wzięło udział 1756 pacjentów.

Dwa z tych badań nie potwierdziły korzystnego wpływu suplementacji witaminy E na zmniejszenie nasilenia choroby Alzheimera, dwa kolejne miały poważne błędy metodologiczne, które wykluczają bardziej precyzyjną interpretację.

Należy podkreślić, iż zastosowana suplementacja witaminy E nie miała działania prewencyjnego, a jedynie objawowe..

Naukowcy nie sugerują stosowania suplementacji  witaminą E w prewencji pierwotnej i wtórnej choroby Alzheimera, ponieważ duże dawki tego składnika mogłyby wchodzić w interakcje z innymi przyjmowanymi lekami, w tym z obniżającymi poziom cholesterolu.

Chociaż badania nie wykazały negatywnych skutków spożywania witaminy E z żywnością, codzienne przyjmowanie wysokich dawek suplementów zawierających alfa tokoferol (przez okres minimum roku w ilości ok. 270 mg na osobę / dobę) może być szkodliwe dla zdrowia.

Co ciekawe, w badaniu przeprowadzonym wśród 815 zdrowych osób w wieku powyżej 65 lat, po 3,9 latach obserwacji zauważono, iż wyższe spożycie witaminy E wraz z żywością wiązało się z niższym ryzykiem wystąpienia choroby Alzheimera. Jednakże efekt taki dotyczył tylko osób bez genu APOE 4. Nie zaobserwowano wpływu przyjmowania suplementów witaminy C, beta-karotenu i witaminy E na obniżenie ryzyka rozwoju choroby Alzheimera.

Witamina E - stłuszczeniowa choroba wątroby

Suplementacja witaminy E nie jest zalecana w niealkoholowej stłuszczeniowej chorobie wątroby (NAFDL, ang. non-alcoholic fatty liver disease)

European Association for the Study of the Liver (EASL) i American Association for the Study of Liver Diseases (AASLD) rozważają suplementację witaminy E w krótkotrwałym leczeniu osób dorosłych bez cukrzycy z potwierdzoną niealkoholowym stłuszczeniowym zapaleniu wątroby. Na chwilę obecną suplementacja witaminy E nie jest jednak rekomendowana ​​​​.

Witamina E - w ciąży

Suplementacja witaminy E nie jest zalecana w ciąży i nie ma korzystnego efektu na rozwój płodu

Witamina E, a w szczególności wchodzący w jej skład alfa-tokoferol jest uznawany za najważniejszy z hydrofobowych (nierozpuszczalnych w wodzie) przeciwutleniaczy, odpowiedzialny za usuwanie powstałych podczas metabolizmu wolnych rodników.

Istnieje powiązanie między stresem oksydacyjnym podczas ciąży i rozwojem stanu przedrzucawkowego oraz zwiększonym ryzykiem wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu i przedwczesnego pęknięcia błon płodowych (PROM).

Stres oksydacyjny jest również związany z wieloma zaburzeniami powszechnymi u wcześniaków, w tym z przewlekłą chorobą płuc i martwiczym zapaleniem jelit. 

Jednak obecnie dostępne dowody wskazują, że suplementacja witaminą E i C prawdopodobnie ma niewielki lub żaden wpływ na odpowiednie wyniki u matek i niemowląt i może w rzeczywistości zwiększać ryzyko PROM. WHO nie rekomenduje suplementacji witaminy E i C w ciązy w celu poprawy wyników okołoporodowych.

Istotne jest jednak, aby w czasie ciąży dostarczać witaminę E w zalecanej ilości dziennego spożycia (15-19 mg), gdyż jej niedobór w tym okresie może prowadzić do negatywnych skutków.