Dna moczanowa dieta

Co to jest dna moczanowa?

Dna moczanowa jest to choroba reumatyczna, charakteryzująca się zapaleniem stawów, któremu towarzyszą silne dolegliwości bólowe. Bezpośrednią przyczyną dny moczanowej jest zaburzony metabolizm puryn, w efekcie którego następuje wysokie stężenie kwasu moczowego we krwi (hiperurykemia) oraz odkłanie się kryształów moczanu sodu w tkankach stawowych i okołostawowych . 

Podagra została odkryta już w starożytności i nazywana była chorobą królów lub chorobą ludzi bogatych, ponieważ dotykała osób zamożnych. Wynika ona bowiem z diety bogatej w puryny, czyli obfitującej w mięso, owoce morza oraz alkohol. W ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowalności na dnę moczanową ze względu na nieprawidłowe nawyki żywieniowe .

Dieta w dnie moczanowej

Zalecaną interwencją żywieniową w dnie moczanowej jest dieta ubogopurynowa. Celem jej stosowania jest obniżenie stężenia kwasu moczowego w surowicy poprzez wyeliminowanie produktów obfitujących w związki purynowe .

Dieta ubogopurynowa ma jednak swoje ograniczenia, gdy nie jest stosowana pod kontrolą dietetyka. Prowadzi bowiem do zbyt dużego ograniczenia białka i tym samym nadkonsumpcji tłuszczów i węglowodanów (często prostych), co nie jest korzystne w kontekście leczenia dny moczanowej .

Oprócz ograniczenia produktów bogatych w puryny, istotna jest odpowiednia proporcja makroskładników, redukcja masy ciała, wysokie spożycie błonnika pokarmowego, nienasyconych kwasów tłuszczowych i antyoksydantów, a także zmniejszenie spożycia tłuszczu i cukrów prostych .

W dnie moczanowej zalecana jest dieta ubogopurynowa

Dieta ubogopurynowa polega na ograniczeniu produktów bogatych w puryny, takich jak :

• czerwone i tłuste mięso - dziczyzna, baranina, jagnięcina, gęsina, kaczka, wołowina, wieprzowina,
• podroby,
• konserwy i przetwory mięsne,
• wywary mięsne i kostne,
• ryby (zwłaszcza śledzie, sardynki, szproty) i owoce morza, 
• grzyby,
• mocna kawa i herbata oraz kakao, 
• alkohol (zwłaszcza piwo).

Redukcja masy ciała łagodzi przebieg dny moczanowej

Nadwaga oraz otyłość jest dodatnio skorelowana ze zwiększonym ryzykiem dny moczanowej, co może wiazać się z zaburzoną gospodarką lipidową, przerostem adipocytów (komórek tłuszczowych) oraz z przewlekłym uogólnionym stanem zapalnym organzimu .

Dodatkowo istotne jest, że redukcja masy ciała jest związana z obniżeniem stężenia kwasu moczowego w surowicy .

W dnie moczanowej wskazana jest dieta ubogotłuszczowa

Wysokie spożycie tłuszczu jest związane ze wzrostem stężenia wolnych kwasów tłuszczowych, zaburzeniami w metabolizmie lipidów oraz z nadwagą i otyłością. Powyższe czynniki mogą bezpośrednio inicjować ostry początek dny moczanowej .

W odpowiedzi na wysokie stężenie wolnych kwasów tłuszczowych, insulina może promować wysokie stężenie kwasu moczowego za pośrednictwem zwiększania ekspresji nerkowych transporterów moczanów . 

Ponadto nadmierna podaż tłuszczu przyczynia się do zaburzeń w gospodarce kwasowo-zasadowej i co za tym idzie do kwasicy metabolicznej. Kwasica metaboliczna sprzyja z kolei hiperkaciurii (zwiększonemu wydalaniu wapnia z moczem), niskiemu pH moczu i hipocytraturii (zmniejszonemu wydalaniu cytrynianów z moczem). Skutkuje to odkładaniem się kryształów kwasu moczowego w stawach i powstawaniem kamieni nerkowych wapniowych, tym samym prowadzi to do rozwoju towarzyszącej dnie moczanowej kamicy nerkowej .

Dieta wysokotłuszczowa zmienia skład mikrobiomu jelitowego, prowadząc do zmniejszenia jego różnorodności i pochodzących z niego korzystnych metabolitów, takich jak kwas masłowy, co dodatkowo zaostrza dnawe zapalenie stawów .

Pokarmy o wysokiej zawartości tłuszczu mogą ponadto wywoływać przyjemność jedzenia i promować chęć spożywania większej ilości energii, czego kulminacją jest ponowna nadprodukcja wolnych kwasów tłuszczowych oraz nadwaga i otyłość .

Ograniczenie spożycia cukrów prostych pozytywnie wpływa na rozwój dny moczanowej

Wysokie spożycie cukru wśród osób z nadmierną masą ciała skutkuje zwiększonym stężeniem kwasu moczowego w surowicy .

Napoje słodzone syropem kukurydzianym o wysokiej zawartości fruktozy i sacharozy mają ścisły związek z występowaniem hiperurykemii . Prawdopodobnie jest to efekt dysbiozy jelitowej, stanu zapalnego, dysfunkcji wątroby oraz zaburzeń w metabolizmie lipidowym, wywołanym nadkonsumpcją fruktozy .

W dnie moczanowej zalecane jest wysokie spożycie błonnika

Błonnik pokarmowy normalizuje perystaltykę jelit, spowalnia opróżnianie żołądka oraz zmniejsza przyjmowanie i wchłanianie wysokoenergetycznego pokarmu, co skutkuje zmniejszeniem masy ciała korzystnym z punktu widzenia leczenia dny moczanowej . Spożywanie błonnika pokarmowego reguluje bilans energetyczny także za pośrednictwem poprawy metabolizmu glukozy i lipidów . Dieta obfitująca błonnik przyczynia się również do zmniejszenia nasilenia dny moczanowej poprzez normalizację składu mikrobiomu jelitowego .

Dieta śródziemnomorska wspomaga leczenie dny moczanowej

Dieta śródziemnomorska charakteryzuje się wysokim spożyciem tłuszczów jednonienasyconych (w szczegolności oliwy z oliwek), ryb, białka pochodzenia roślinnego, produktów pełnoziarnistych, czemu towarzyszy umiarkowane spożycie alkoholu oraz niskie spożycie czerwonego mięsa, rafinowanych zbóż i słodyczy . 

Dieta śródziemnomorska obniża stężenie kwasu moczowego w surowicy, tym samym zmniejszając ryzyko wystąpienia dny moczanowej. Dieta śródziemnomorska redukuje również prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych . Dieta śródziemnomorska z ograniczeniem kilokalorii również wykazuje pozytywny wpływ na redukcję stężenia kwasu moczowego w surowicy .

Dieta DASH pozytywnie wpływa na dnę moczanową

Dieta DASH (ang. Dietary Approaches to Stop Hypertension) została stworzona w celu obniżania ciśnienia krwi oraz zapobiegania rozwojowi chorób sercowo-naczyniowych . Kładzie ona nacisk na spożywanie w głównej mierze warzyw i owoców, tłustych ryb morskich, olejów roślinnych i orzechów, chudego nabiału i mięsa oraz produktów pełnoziarnistych. 

Dieta DASH znacznie obniża stężenie kwasu moczowego w surowicy u osób z hiperurykemią w porównaniu z dietą zachodnią. Jest zatem przydatna w leczeniu dny moczanowej z towarzyszącą jej chorobą sercowo-naczyniową .

Dieta wegetariańska zmniejsza ryzyko dny moczanowej

Dieta wegetariańska zmniejsza ryzyko rozwoju dny moczanowej. Obniża ona stężenie kwasu moczowego w surowicy, niezależnie od wyjściowej hiperurykemii. Dodatkowo ma działanie przeciwzapalne, dzięki któremu wykazuje pozytywny wpływ na choroby kardiometaboliczne współistniejące z dną moczanową . Istotny jest również fakt, że dieta wegetariańska charakteryzuje się wysokim potencjałem zasadotwórczym, co wiąże się z większym wydalaniem kwasu moczowego wraz z moczem w porównaniu do diety obfitującej w żywność pochodzenia zwierzęcego .

Dieta ketogeniczna może łagodzić objawy dny moczanowej

Dieta ketogeniczna polega na ograniczeniu spożycia węglowodanów do minimum na korzyść tłuszczu i niewielkiej ilości białka. Istnieją przesłanki dotyczące korzyści płynących ze stosowania diety ketogenicznej w dnie moczanowej. Badania wskazują, że dieta keto zwiększa stężenie β-hydroksymaślanu, dzięki czemu dochodzi do zmniejszenia stanu zapalnego i łagodzenia objawów skazy moczanowej .

Zalecenia żywieniowe w dnie moczanowej

1. Ogranicz spożywanie produktów o wysokiej zawartości puryn, do których należą głównie mięso, podroby, ryby, owoce morza oraz ich przetwory, ale także czkolada oraz mocna kawa i herbata. Spożywaj maksymalnie 170 g mięsa lub ryb dziennie. Taka ilość odpowiada w przybliżeniu porcji wielkości dłoni.

2. Unikaj spożywania alkoholu, w szczególności piwa. 

3. Spożywaj 3-4 posiłki dziennie w regularnych odstępach czasu (co 2-3 godziny). Pierwszy posiłek spożywaj pół godziny do godziny po wstaniu, natomiast ostatni nie później niż 3 godziny przed snem.

4. Zadbaj o odpowiednią proporcję białka, tłuszczu i węglowodanów w diecie. Spożywaj pełnowartościowe źródła białka. Tłuszcze ogranicz do 40 g na dobę na korzyść węglowodanów.

5. Ogranicz spożywanie produktów wysoko przetworzonych, takich jak słodycze, słone przekąski, fast foody, gotowe wyroby garmażeryjne czy żywność z proszku. Unikaj żywności z dodatkiem fruktozy, syropu glukozowo-fruktozowego i syropu kukurydzianego.

6. Spożywaj 4-5 porcji warzyw dziennie oraz 2-3 porcje owoców dziennie, szczególnie w postaci surowej.

7. Do obróbki termicznej posiłków stosuj gotowanie w wodzie lub na parze, pieczenie w folii, pergaminie lub naczyniu żaroodpornym albo duszenie bez wcześniejszego obsmażania. Unikaj smażenia ze względu na konieczność stosowania tłuszczu.

8. Dbaj o prawidłową podaż płynów. Spożywaj minimum 2 litry wody dziennie.

9. Dbaj o zapewnienie i utrzymanie prawidłowej masy ciała.

10. Uprawiaj regularną aktywność fizyczną.

Taela produktów zalecanych i niezalecanych przy dnie moczanowej

Osoby cierpiące na dnę moczanową, powinny ograniczyć w diecie produkty o wysokiej zawartości puryn. Należą do nich głównie mięso, ryby i owoce morza. Warto jednak zwrócić uwagę również na inne produkty, które zawierają znaczące ilości puryn lub są niezalecane w dnie moczanowej .

Produkty zalecane i niezalecane w dnie moczanowej

Grupa produktów	Zalecane	Niezalecane
Mięso	W ograniczonych ilościach kurczak, indyk, chuda wołowina (ugotowane w dużej ilości wody)	Tłuste mięso (wołowina, wieprzowina, kaczka, baranina, jagnięcina), podroby, wywary z kości i mięsa, esencjonalne rosoły, galarety miesne, konserwy mięsne, wędliny
Ryby i owoce morza	Chude ryby, np. dorsz, mintaj, sandacz	Tłuste ryby (łosoś, pstrąg, tuńczyk, makrela, śledzie, karp, halibut), owoce morza (krewetki, małże, kalmary)
Mleko i przetwory mleczne	Mleko i nabiał odtłuszczone - mleko 2% tłuszczu, kefir, jogurt, ser twarogowy chudy	Sery twarogowe tłuste, sery dojrzewające podpuszczkowe, sery pleśniowe i topione
Jaja	W ograniczonych ilościach	Jeśli ogólny stan zdrowia jest prawidłowy, nie zaleca się ograniczenia spożycia jaj (zaleca się ograniczenie w przypadku zaburzeń lipidowych)
Produkty zbożowe	Pieczywo razowe, pełnoziarniste, na zakwasie, makaron pełnoziarnisty, kasze jęczmienna, gryczana i jaglana, brązowy ryż, komosa ryżowa	Białe pieczywo (bułki, kajzerki, biały chleb, pieczywo maślane), biały makaron, kasza manna, kuskus, biały ryż
Nasiona roślin strączkowych	Fasola, groch, ciecierzyca, soczewica, bób	W zależności od tolerancji (zaleca się ograniczenie w przypadku dolegliwości ze strony układu pokarmowego)
Tłuszcze	Oleje roślinne - oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany	Tłuszcze pochodzenia zwierzęcego (masło, smalec, łój, słonina, boczek)
Warzywa	Wszystkie warzywa	W zależności od tolerancji (zaleca się ograniczenie w przypadku dolegliwości ze strony ukłądu pokarmowego)
Owoce	Wszystkie owoce	Duże ilości suszonych owoców
Orzechy, nasiona, pestki	Orzechy włoskie, laskowe, migdały, nerkowce, pestki dyni, nasiona słonecznika, siemię lniane	Orzechy solone, w pikantnej posypce, w karmelu
Słodycze	Domowe słodycze z niewielką ilością cukru lub ze słodzikami	Słodycze wysoko przetworzone (cukierki, batony, ciastka), czekolada, lody, gotowe desery, miód, dżem, marmolada, powidła, pieczywo cukiernicze (drożdżówki, pączki), ciasto francuskie
Przyprawy	Zioła, kwasek cytrynowy, sok z cytryny, cynamon	Pikantne przyprawy (chili, pieprz cayenne), gotowe marynaty i mieszanki przypraw (vegeta), duże ilości soli
Napoje	Woda, kawa zbożowa, herbatki ziołowe i owocowe	Alkohol, słodzone napoje, soki owocowe
Inne		Fruktoza, syrop fruktozowy, syrop glukozowo-fruktozowy, syrop kukurydziany

 

Przykładowy jadłospis na dnę moczanową

Jadłospis został stworzony w oparciu o zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze osoby dorosłej. Dostarcza 2050 kcal, 104,18 g białka, 71,78 g tłuszczu oraz 265,45 g węglowodanów.

Śniadanie:

Placuszki twarogowe z owocami

• Ser twarogowy, chudy: pół kostki (100g),
• Mąka owsiana pełnoziarnista: 5 łyżek (60g), 
• Jaja kurze, całe: 1 sztuka (50g), 
• Cukier: pół łyżki (6g), 
• Proszek do pieczenia: 1 łyżeczka (4g), 
• Olej rzepakowy: 1 łyżka (10ml), 
• Borówka amerykańska, surowa: 1 garść (50g), 
• Maliny: 1 garść (70g).

1. Ser twarogowy rozdrobnić widelcem, dodać do niego mąkę owsianą lub zmiksowane płatki owsiane, jajko, cukier oraz proszek do pieczenia.

2. Całość wymieszać.

3. Smażyć z obu stron na patelni wysmarowanej olejem rzepakowym.

4. Podawać z owocami.

II śniadanie: 

Twarożek grani z rzodkiewkami i szczypiorkiem 

• Twarożek grani lekki: 1 opakowanie (150g),
• Rzodkiewka: 5 sztuk (75g),
• Szczypiorek: 1 łyżka (5g).

Obiad: 

Risotto z indykiem

• Ryż brązowy: 1/3 szklanki (70g),
• Mięso z piersi indyka, bez skóry: 1 porcja (100g),
• Oliwa z oliwek: 2 łyżki (20ml), 
• Czosnek: 1 ząbek (5g), 
• Cukinia: 1/5 sztuki (120g), 
• Pieczarka uprawna, świeża: 5 sztuk (100g), 
• Pomidor koktajlowy: 5 sztuk (100g), 
• Pietruszka, natka: 1 łyżeczka (6g).

1. Ryż ugotować.

2. Mięso ugotować w dużej ilości wody, a następnie pokroić w drobne kawałki.

3. Na oliwie podsmażyć przeciśnięty przez praskę czosnek.

4. Następnie wrzucić pokrojone w drobną kostkę pieczarki oraz cukinię.

5. Całość dusić pod przykryciem kilkanaście minut, co jakiś czas mieszając.

6. Dodać pokrojone pomidorki koktajlowe oraz mięso, przyprawić dowolnie i wymieszać.

7. Na koniec dodać ugotowany ryż, całość wymieszać i podgrzewać jeszcze kilka minut.

8. Podawać posypane posiekaną natką pietruszki.

Podwieczorek: 

Sałatka owocowa z płatkami migdałów 

• Gruszka: 1 sztuka (120g),
• Nektarynka: 1 sztuka (120g),
• Winogrona: 2 garście (140g),
• Migdały, płatki: 3/4 łyżki (12g).

Kolacja:

Kanapki z domową pastą z ciecierzycy

• Chelb graham: 2 kromki (60g),
• Ciecierzyca gotowana: 5 łyżek (100g),
• Pomidory suszone w oleju: 3 plastry (21g),
• Oliwa z oliwek: 1 łyżka (10ml), 
• Sok z limonki: 1 łyżka (6ml), 
• Pomidor: 1 sztuka (170g), 
• Szczypiorek: 1 łyżka (5g).

1. Soczewicę przepłukać i wrzucić do blendera razem z pomidorami suszonymi, oliwą i sokiem z limonki.

2. Wszystkie składniki zmiksować na gładką masę.

3. Podawać na pieczywie razem z pomidorem i szczypiorkiem.

Suplementacja w dnie moczanowej

Osoby cierpiące na dnę moczanową powinny dbać o odpowiednio zbilansowana dietę. Na niektóre witaminy i składniki mineralne należy zwrócić jednak szczególną uwagę, jeśli borykamy się z podagrą. W przypadku niedostatecznej podaży tych składników wraz z dietą warto wiedzieć, co suplementować przy dnie moczanowej.

Witamina C wpływa korzystnie na dnę moczanową

Witamina C jest silnym antyoksydantem. Oprócz tego, że zmniejsza stres oksydacyjny, redukuje stan zapalny zlokalizowany w objętych dną moczanową stawach. Witamina C obniża także stężenie kwasu moczowego w surowicy  oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia dny moczanowej . Ma ona bowiem właściwości hamujące reabsorpcję kwasu moczowego w kanaliku proksymalnym w nerkach  oraz zwiększające szybkość filtracji kłębuszkowej kwasu moczowego .

Witaminy A i E mają pozytywny wpływ na dnę moczanową

Witaminy A oraz E mają silny potencjał antyoksydacyjny, dzięki któremu zmniejszają stan zapalny towarzyszący dnie moczanowej oraz obniżają stężenie kwasu moczowego .

Witamina D obniża stężenie kwasu moczowego w surowicy

Prawidłowe stężenie witaminy D w surowicy jest dodatnio skorelowane ze zmniejszonym ryzykiem wystąpienia hiperurykemii .

Potas zmniejsza ryzyko dny moczanowej

Potas wykazuje działanie moczopędne oraz natdiuretyczne, czyli regulujące gospodarkę wodno-elektrolitową oraz pracę układu sercowo-naczyniowego. Nawet niewielki niedobór potasu, może powodować upośledzenie zdolności nerek, doprowadzając do ograniczenia wydalania kwasu moczowego .

Wapń obniża zapadalność na dnę moczanową

Nadmierne wydalanie wapnia z moczem może powodować tworzenie się wapniowych kamieni nerkowych i tym samym powodować zaburzenia w wydalaniu kwasu moczowego . Prawidłowa podaż wapnia może zmniejszyć potencjalne ryzyko powstawania kamieni nerkowych, sprzyjając eliminacji kwasu moczowego w nerkach .

Preparaty z wiśni zmniejszają częstotoliwość napadów dny moczanowej

Wiśnie jako owoce bogate w antyoksydanty są uważane za skuteczne w zapobieganiu i leczeniu dny moczanowej. Istnieją dowody, że spożywanie soku z wiśni codziennie przez 12 miesięcy zmniejsza częstotliwość występowania napadów dny moczanowej. Dodatkowo, sok z wiśni zmniejsza intensywność dolegliwości bólowych podczas napadu, obniża stężenie moczanów w surowicy, zwiększa wydalanie kwasu moczowego z moczem oraz obniża stężenie biomarkerów stanu zapalnego . Badania wykazały również, że spożycie wiśni przez okres dwóch dni, wiąże się ze zmniejszeniem ryzyka ataku dny moczanowej o 35%, natomiast spożycie wiśni połączone z zastosowaniem allopurinolu obniża ryzyko napadów dny moczanowej o 75% .

Kwercetyna pozytywnie wpływa na dnę moczanową

Kwercetyna to związek bioaktywny pochodzenia roślinnego o silnym potencjale antyoksydacyjnym. Ze względu na swoje właściwości przeciwutleniające, zmniejszające stan zapalny i przeciwbólowe, kwercetyna wykazuje działanie łagodzące objawy dny moczanowej .

Interakcje leków na dnę moczanową z żywnością

Do leków stosowanych w dnie moczanowej należą kolnicyna, allupurinol oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ).

Kolchicyna może rozwijać niedobór witaminy B₁₂

Według charakterystyki produktu leczniczego, długotrwałe stosowanie kolchicyny może powodować niedobór witaminy B₁₂. W wyniku zmian czynnościowych śluzówki jelit, może dojść do rozwoju odwracalnego zespołu złego wchłaniania cyjanokobalaminy (witaminy B₁₂) .

Allopurinol należy przyjmować po posiłku

Allopurinol zaleca się przyjmować po posiłku i popijać dużą ilością wody.

W przypadku stosowania leku na czczo lub przed posiłkiem, zachodzi szybkie opróżnianie żołądka i w efekcie szybki wzrost a następnie spadek stężenia leku we krwi. Pożądane jest natomiast jak najdłuższe utrzymanie stałego stężenia leku we krwi. Dodatkowo przyjmowanie leku po posiłku zmniejsza ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, takich jak nudności i wymioty.

Istotne jest również, by allopurinol był popijany dużą ilością, ze względu na ułatwienie połknięcia oraz lepsze wchłanianie leku .

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) przyjmuj wraz z posiłkiem niskotłuszczowym

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak kwas acetylosalicylowy, diklofenak, ketoprofen, naproksen czy ibuprofen, mogą podrażniać błonę śluzową żołądka i powodować krwawienia, co długofalowo może doprowadzić do choroby wrzodowej żołądka. Dlatego leki przeciwbólowe z grupy NLPZ najlepiej przymować podczas posiłku.

Warto również zwrócić uwagę, by spożywany posiłek był niskotłuszczowy. W efekcie spożycia posiłku bogatego w tłuszcze i NLPZ, dochodzi do blokady części białek transportowych przez wolne kwasy tłuszczowe, w wyniku której część cząsteczek preparatu leczniczego pozostaje niezwiązana i w efekcie wzrasta jego siła działania oraz toksyczność .

Jednocześnie, w czasie stosowania NLPZ należy unikać alkoholu, co wyklucza również sama dna moczanowa .