Koperek

Koper ogrodowy jest niezwykle aromatycznym zielem, które składa się ze smukłych łodyg dorastających na wysokość ok. 120 cm, pierzastych liści i płaskich, owalnych nasion, będących w praktyce owocami. W okresie wegetacji (pomiędzy lipcem a wrześniem) rozwija żółte kwiaty, tworzące baldachowate kwiatostany .

Koper ogrodowy pochodzi prawdopodobnie z Azji, a obecnie uprawiany jest na całym świecie. Jego łacińska nazwa Anethum graveolens wywodzi się od greckich słów "athenos" - wiotki, "gravis" - ciężki i "olens" - pachnący. Koper był znany i wykorzystywany już w starożytności, np. w medycynie ajurwedyjskiej jako roślina o właściwościach wiatropędnych i moczopędnych. Stosowany był powszechnie u niemowląt w celu łagodzenia bólu kolkowego i wzdęć, zaś u matek karmiących na poprawę laktacji. Żucie nasion kopru ogrodowego umożliwiało z kolei zmniejszenie nieświeżego oddechu .

Koperek - wartości odżywcze

Koperek składa się w 88,1% z wody, 7,2% z węglowodanów, 3,5% z białka, oraz 1,2% tłuszczu.

Wartości odżywcze w przeliczeniu na 1 łyżeczkę posiekanego koperku (4 g):

• Kalorie - 1,72 kcal
• Białko - 0,14 g
• Tłuszcz - 0,4 g
• Węglowodany - 0,28 g
• Błonnik pokarmowy - 0,08 g

Koperek jest niskokaloryczny i posiada niski indeks glikemiczny (IG)

Wartość energetyczna 100 g koperku wynosi 43 kcal. Jedna porcja (1 łyżeczka = 4 g) dostarcza zaledwie 1,74 kcal.

Koperek posiada niski indeks glikemiczny, ponieważ wynosi on 25 (IG = 25). Koperek jest produktem o niskim ładunku glikemicznym, wynoszącym 1,6 (ŁG = 1,6) .

Koperek - witaminy i składniki mineralne

Koperek zawiera dużo witamin i składników mineralnych. Jednak ostateczna ilość składników odżywczych, którą uzyskamy na skutek dodania zwyczajowej, niewielkiej porcji koperku do posiłku, jest niska.

Zawartość witamin w łyżeczce koperku (4 g):

• Witamina C - 3,4 mg (4% RWS)
• Kwas foliowy - 6 µg (3% RWS)
• Witamina A - 15,44 µg (2% RWS)
• Ryboflawina - 0,01 mg (1% RWS)

Zawartość składników mineralnych w łyżeczce koperku (4 g):

• Mangan - 0,05 mg (2,5% RWS)
• Żelazo - 0,26 mg (2% RWS)
• Potas - 29,52 mg (1,5% RWS)
• Wapń - 8,32 mg (1% RWS)

Koperek - składniki aktywne

Zarówno nasiona jak i liście kopru ogrodowego zawierają olejki eteryczne, obfitujące w liczne związki bioaktywne o działaniu przeciwutleniającym. Do głównych terpenów, występujących w olejku eterycznym koperku należą limonen, karwon, α-fellandren i sabinen.

Koper ogrodowy jest doskonałym źródłem flawonoidów (m.in. kwercetyny i izoramnetyny), wykazujących wysoką aktywność przeciwutleniającą .

Koperek - właściwości

Koperek obniża poziom cholesterolu

Na podstawie przeglądu badań z 2022 roku naukowcy wykazali, że suplementacja koprem jest związana ze znaczącym obniżeniem poziomu cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji LDL (tzw. "zły" cholesterol) i triglicerydów. Jednocześnie zaobserwowano także wpływ kopru na spadek poziomu cholesterolu frakcji HDL (tzw. "dobry" cholesterol), co nie jest korzystnym zjawiskiem .

Z kolei inna metaanaliza (2022 rok) wykazała, że suplementacja koprem znacząco obniża stężenie cholesterolu LDL. Jednak nie stwierdzono istotnego wpływu na cholesterol całkowity, triglicerydy, a także cholesterol HDL. Badacze zauważyli, że stosowanie kopru w wysokich dawkach przez dłuższy czas miało najkorzystniejszy wpływ na wartości profilu lipidowego .

Koperek zmniejsza insulinooporność

W badaniu z udziałem chorych na cukrzycę typu 2 wykazano, że suplementacja 3 g proszku z koperku dziennie istotnie obniżyła poziom insuliny we krwi, HOMA-IR (wskaźnik insulinooporności), cholesterol LDL oraz cholesterol całkowity. Nastąpiło także zmniejszenie objawów żołądkowo - jelitowych na skutek prowadzonej suplementacji .

Przegląd badań z 2022 roku wykazał, że suplementacja koprem w wysokich dawkach (1500 mg/dobę) ma znaczący wpływ na zmniejszenie poziomu glukozy we krwi. Niższe dawki nie dawały takiego efektu, aczkolwiek odnotowano spadek poziomu insuliny w surowicy krwi oraz HOMA-IR. Naukowcy wnioskują, że suplementacja koprem Anethum graveolens może wywierać korzystny wpływ na insulinoopornośc .

Koperek działa antybakteryjnie i antygrzybiczo

Koper posiada dobrze udokumentowane działanie antybakteryjne wobec takich bakterii jak  Bacillus cereus, Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli, Mycobacterium, Staphylococcus aureus . Olejek eteryczny z koperku wykazuje wysoką aktywność przeciwko pleśni Aspergillus niger oraz drożdżom Saccharomyces cerevisiae i Candida albicans .

Koperek może wspierać procesy trawienia

Nasiona kopru od wieków były stosowane w medycynie ludowej jako produkt wspomagający procesy trawienia, zapobiegający wzdęciom i bólom brzucha. Warto jednak zaznaczyć, że póki co efekty te nie zostały potwierdzone w badaniach naukowych z udziałem ludzi.

Istnieją pojedyncze badania oceniające wpływ kopru ogrodowego na trawienie u zwierząt. W jednym z nich naukowcy odnotowali, że ekstrakt z nasion kopru wykazuje ochronne działanie na błonę śluzową żołądka i zmniejsza wydzielanie soków żołądkowych, co wskazywałoby na jego przeciwwrzodowe działanie . W innym badaniu wykazano ochronne działanie ekstraktu z nasion kopru na uszkodzenia błony śluzowej i zapalenie u szczurów z refluksowym zapaleniem przełyku. Ekstrakt z kopru hamował stany zapalne oraz zmniejszał poziom markerów stanu zapalnego (białek zapalnych i cytokin) .

Koper może skracać czas porodu

Na podstawie dwóch badań z udziałem rodzących kobiet wykazano, że gotowane nasiona kopru ogrodowego mogą stanowić skuteczny sposób na przyspieszenie porodu. Podaż naparu z nasion kopru przyczynia się do znaczącego skrócenia czasu trwania pierwszego i drugiego etapu porodu .

Koper ogrodowy nie wpływa na produkcję mleka

Choć koper ogrodowy w literaturze popularnonaukowej często opisywany jest jako produkt stymulujący laktację (galaktogog), to dostępne dane naukowe nie wspierają tego twierdzenia. Nie wykazano, aby koper ogrodowy stymulował produkcję mleka u kobiet karmiących piersią. Również d-karwon - główny składnik kopru - nie posiada takich właściwości .

Koper ogrodowy nie leczy kolek niemowlęcych

Koper ogrodowy w medycynie ludowej był stosowany u niemowląt w celu zmniejszenia dyskomfortu związanego z kolkami niemowlęcymi. Nie mniej jednak nie istnieją żadne dane naukowe, które wskazywałyby na takie zastosowanie kopru.

Co istotne, koper ogrodowy o nie to samo co koper włoski (fenkuł). W popularnych herbatkach koperkowych dla niemowląt, mających na celu uporanie się z kolkami, występuje właśnie ten drugi.  Zgodnie z zaleceniami ESPGHAN herbaty z kopru włoskiego nie należy podawać dzieciom przed ukończeniem 4 roku życia.

Koperek - przeciwwskazania

Koper ogrodowy jest uznawany za bezpieczny, dobrze tolerowany produkt.

W rzadkich przypadkach może powodować reakcje alergiczne skóry (szczególnie na skutek kontaktu ze świeżym koperkiem), wymioty, biegunkę, świąd jamy ustnej, obrzęk gardła i pokrzywkę .

Kobiety w ciąży oraz małe dzieci mogą spożywać koperek jako dodatek do potraw. Z uwagi na brak badań, nie zaleca się aby kobiety ciężarne oraz karmiące piersią suplementowały ekstrakt z kopru.

Koperek - zastosowanie

Każdy z elementów morfologicznych kopru ogrodowego ma swoje zastosowanie:

• liście (tzw. koperek) są chętnie wykorzystywane do posypywania potraw, w tym gotowanych ziemniaków, sałatek, sosów, zup, twarogu, mięs czy ryb,
• łodygi wraz z kwiatostanami (baldachami) stanowią podstawowy składnik marynaty do kiszenia ogórków,
• nasiona (suche owoce kopru zwane rozłupkami) posiadają wyrazisty zapach i smak przypominający kminek, służą do przyprawiania potraw, ale także mają zastosowanie w aromaterapii i ziołolecznictwie  .

Z nasion, liści i łodyg kopru ogrodowego pozyskiwany jest olejek koperkowy, który zawiera olejki eteryczne wykorzystywane jako aromat w przemyśle spożywczym, a także do aromatyzowania detergentów i kosmetyków (np. mydeł, past do zębów). Z uwagi na działanie przeciwbakteryjne olejek koperkowy może pełnić funkcję konserwantu .

Jak przechowywać koperek?

Świeży koperek, pozbawiony korzonek i długich łodyg, wystarczy umieścić w suchym słoiku (całkowity brak wody zarówno w słoiku jak i na koperku jest bardzo ważny). Zakręcony słoik przechowujemy w ten sposób w lodówce, zaś sam koperek pozostaje świeży nawet do dwóch tygodni. 

Koperek można również posiekać, dokładnie osuszyć i zamrozić. Koperek w zamrażarce można przechowywać do 6 miesięcy. Nie wymaga wcześniejszego rozmrażania przed dodaniem go do potraw.

Koperek suszony, a także nasiona kopru, najlepiej trzymać w chłodnym miejscu w szczelnie zamykanym pojemniku przez okres 6 - 12 miesięcy.