Insulinooporność

---

W pigułce

• Insulinooporność jest zaburzeniem homeostazy węglowodanów, które polega na obniżonej wrażliwości tkanek organizmu na insulinę.
• Za rozwój insulinooporności odpowiadają najczęściej czynniki związane ze stylem życia, takie jak brak lub niska aktywność fizyczna, wysokoenergetyczna i wysokoprzetworzona dieta czy nadmierna masa ciała.
• Do najczęstszych objawów insulinooporności należą przewlekłe zmęczenie, męczliwość i senność poposiłkowa, zwiększone pragnienie i częste oddawanie moczu, obniżony nastrój, rogowacenie ciemne oraz problemy ze zrzuceniem nadmiernej masy ciała.
• Do rozpoznania insulinooporności najpowszechniej wykonuje się oznaczenia glukozy i insuliny na czczo, na podstawie których wylicza się wskaźniki HOMA-IR czy QUICKI. W diagnostyce stosuje się również test OGTT z jednoczesnym pomiarem stężeń insuliny.
• Leczenie insulinooporności opiera się na metodach niefarmakologicznych, czyli na zmianie stylu życia. W zaawansowanym stadium choroby włączana jest terapia metforminą.
• W leczeniu insulinooporności kluczowe są odpowiednio skomponowana dieta oraz regularna aktywność fizyczna. 
• Choroby współistniejące z insulinoopornością to najczęściej otyłość, PCOS, nadciśnienie tętnicze i choroby sercowo-naczyniowe, NAFLD i trądzik.
• Nieleczona insulinooporność może doprowadzić do nieprawidłowej tolerancji glukozy, a w dalszym etapie do rozwoju cukrzycy typu 2.

---

Co to jest insulinooporność?

Insulinooporność jest to zaburzenie, podczas którego komórki mięśniowe, tłuszczowe i wątrobowe nie reagują na insulinę w sposób prawidłowy, w związku z czym nie są w stanie efektywnie pobierać i wykorzystywać glukozy . Stan ten ma miejsce mimo prawidłowego lub podwyższonego stężenia insuliny we krwi. Trwa do czasu aż trzustka jest w stanie wytwarzać wystarczającą do utrzymania prawidłowego stężenia glukozy we krwi ilość insuliny . W momencie, gdy trzustka staje się niewydolna, rozwija się stan przedcukrzycowy, a w późniejszym czasie (w przypadku niezastosowania zmiany stylu życia i odżywiania czy farmakoterapii) cukrzyca typu 2 .

Jakie są rodzaje insulinooporności?

Inulinooporność, ze względu na mechanizm, który do niej doprowadza, dzieli się na : 

1. Przedreceptorową. Wiąże się z uwarunkowaną genetycznie nieprawidłową budową insuliny lub z obecnością przeciwciał, które wiążą cząsteczki insuliny lub powodują jej nasilony rozpad.

2. Receptorową. Jest związana z obniżoną liczbą receptorów insulinowych albo z ich defektami strukturalnymi lub funkcjonalnymi, co wiąże się ze zmniejszeniem ich powinnowactwa do insuliny.

3. Postreceptorową. Wiąże się z zaburzonymi procesami sygnalizacji, które dostarczają komórce informacji o przyłączeniu insuliny do receptora lub z upośledzoną funkcją transporterów glukozy.

Co to jest glukoza?

Glukoza jest to cukier prosty, który stanowi podstawowe źródło energii dla organizmu człowieka. Dzięki niej możliwe jest prawidłowe funkcjonowanie narządów i układów narządów. Organizm czerpie glukozę ze źródeł egzogennych, czyli z węglowodanów dostarczonych z żywnością oraz endogennych, czyli procesów metabolicznych zachodzących wewnątrz komórek, takich jak glikogenoliza czy glukoneogeneza .

Stężenie glukozy we krwi jako parametr diagnostyczny ocenia funkcjonowanie gospodarki węglowodanowej. Stanowi podstawę w rozpoznawaniu i monitorowaniu leczenia cukrzycy oraz insulinooporności .

Co to jest hiperglikemia? 

Hiperglikemia jest to stan podwyższonego stężenia glukozy we krwi .

Co to jest insulina? 

Insulina jest to hormon peptydowy wytwarzany przez trzustkę, który wiąże receptory związane z błoną komórkową w komórkach docelowych (mięśniowych, tłuszczowych czy wątrobowych), aranżując odpowiedź anaboliczną na dostępność składników odżywczych . Dzięki niej spożyta wraz z żywnością glukoza jest rozdysponowywana do tkanek i tam wykorzystywana, w efekcie czego zmniejsza się jej stężenie we krwi.

Jaka jest rola insuliny?

Głównym zadaniem insuliny w organizmie człowieka jest obniżanie stężenia glukozy we krwi . Dzieje się to głównie za sprawą :

• Transportu glukozy do komórek mięśniowych, tłuszczowych oraz wątrobowych,
• Wykorzystywania i magazynowania glukozy w tkankach poprzez aktywację glikolizy i glikogenogenezy oraz hamowanie glukoneogenezy, glikogenolizy i lipolizy.

Insulina pełni w organizmie człowieka również wiele innych nieocenionych funkcji. Należą do nich między innymi :

• Zwiększanie wykorzystywania i magazynowania aminokwasów poprzez zmniejszanie proteolizy, zwiększanie wchłaniania aminokwasów oraz stymulację syntezy białek mięśniowych, 
• Pobudzanie lipogenezy i hamowanie lipolizy, dzięki czemu doprowadza do magazynowania wolnych kwasów tłuszczowych w postaci triacylogliceroli w tkance tłuszczowej, 
• Rozluźnianie mięści tętnic i tym samym zwiększanie przepływu krwi w naczyniach krwionośnych, 
• Oraz wiele innych.

Co to jest hiperinsulinemia? 

Hiperinsulinemia jest to stan podwyższonego stężenia insuliny we krwi. W insulinooporności rozwija się w efekcie kompensacyjnego wydzielania insuliny . Podwyższone stężenie insuliny może zostać wykryte podczas oznaczeń na czczo lub podczas wykonywania testu OGTT.

Jaka jest różnica pomiędzy stanem przedcukrzycowym a insulinoopornością?

Nadmierne wydzielanie insuliny przez komórki ß-trzustki w insulinooporności jest efektem próby kompensacji oporności tkanek na ten hormon . Dopóki mechanizm ten jest wydolny, stężenie glukozy we krwi utrzymuje się na prawidłowym poziomie . Stan przedcukrzycowy następuje, gdy organizm traci zdolność do optymalnej produkcji insuliny, w efekcie czego następuje hiperglikemia - nieprawidłowa glikemia na czczo i/lub nieprawidłowa tolerancja glukozy .

Czy insulinooporność prowadzi do cukrzycy typu 2?

Późno rozpoznana lub bagatelizowana insulinooporność może doprowadzić do cukrzycy typu 2 . Zanim to nastąpi, w wyniku kompensacyjnej nadmiernej sekrecji insuliny, rozwija się stan przedcukrzycowy. Wiąże się on z nieprawidłowym stężeniem glukozy i przybiera charakter:

• Nieprawidłowej glikemii na czczo, którą stwierdza się, gdy stężenie glukozy we krwi mieści się w przedziale 100-125 mg/dL (5,6– 6,9 mmol/L),
• Nieprawidłowej tolerancji glukozy, która rozpoznawana jest, gdy stężenie glukozy w 120. minucie OGTT mieści się w zakresie 140–199 mg/dL (7,8–11 mmol/L).

Oba powyżej wymienione zaburzenia mogą w konsekwencji doprowadzić do cukrzycy typu 2 .

Przyczyny insulinooporności

Wśród przyczyn insulinooporności wymienia się zarówno czynniki modyfikowalne jak i niemodyfikowalne. Rzadko kiedy bywa jednak tak, że czynniki te następują pojedynczo - zwykle wzajemnie ze sobą współwystępują . W związku z tym insulinooporność określa się jako zaburzenie wieloczynnikowe .

Modyfikowalne czynniki ryzyka insulinooporności

Modyfikowalne czynniki ryzyka insulinooporności to takie, na które mamy wpływ i możemy zmodyfikować je odpowiednią zmianą stylu życia.

Należą do nich :

• Brak lub niska aktywność fizyczna,
• Nadmierna masa ciała, zwłaszcza nadmierne otłuszczenie w obrębie brzucha (otyłość brzuszna),
• Zachodni model żywienia i dieta wysokokaloryczna,
• Niedobór snu,
• Ogólnoustrojowy stan zapalny,
• Stres oksydacyjny,
• Stres psychologiczny,
• Niedobory pokarmowe,
• Palenie tytoniu,
• Zwiększone stężenie żelaza we krwi.

Niemodyfikowalne czynniki ryzyka insulinooporności

Na niemodyfikowalne czynniki ryzyka insulinooporności nie mamy wpływu.

Wśród nich wymienia się :

• Czynniki genetyczne,
• Płeć męską,
• Okres andropauzy u mężczyzn,
• Okres po menopauzie u kobiet,
• Ciążę,
• Niską lub wysoką masę urodzeniową,
• Starszy wiek,
• Zanieczyszczenie środowiska.  

Objawy insulinooporności

Insulinooporność może przebiegać bezobjawowo (subklinicznie), choć najczęściej ujawnia się klinicznie jako objaw lub zespół objawów. Objawy IO są niespecyficzne, jednak już połączenie kilku z nich może stanowić sygnał alarmowy . Jeżeli znajdujesz się w grupie ryzyka insulinooporności przeczytaj, jakie są jej objawy.

Należą do nich: 

• Otyłość brzuszna - diagnozowana jest, gdy obwód talii wynosi >80 cm u kobiet i >94 cm u mężczyzn lub za pośrednictwem wskaźnika WHtR (ang. Waist to Heith Ratio), który określa stosunek obwodu talii do wzrostu ,
• Przewlekłe zmęczenie, męczliwość i senność (zwłaszcza po posiłkach) , 
• Zwiększone pragnienie (polidypsja) i częste oddawanie moczu (poliuria), 
• Obniżona odporność i częste infekcje, 
• Rogowacenie ciemne (Acanthosis nigricans), głównie pach, pachwin i karku, związane z nadmiernym stężeniem insulinopodobnego czynnika wzrostu-1 (ang. Insulin-Like Growth Factor-1, IGF-1) ,
• Rogowacenie okołomieszkowe (Keratosis pilaris), charakteryzujące się keratynowymi czopami w ujściach mieszków włosowych i rumieniem okołomieszkowym na powierzchniach prostowników ramion, ud i pośladków ,
• Obniżony nastrój i "mgła" umysłowa  ,
• Problemy z pamięcią i koncentracją ,
• Bóle głowy , 
• Obniżona tolerancja na zimno i częste uczucie zimna ,
• Nadmierna masa ciała i problemy z pozbyciem się kilogramów , 
• Apetyt na słodycze i tak zwany "wilczy głód" .

Insulinooporność - jakie badania wykonać?

Diagnostyka insulinooporności opiera się na dwóch parametrach - stężeniu glukozy i insuliny we krwi. Pomiary należy wykonać w tym samym czasie i porównać je ze sobą. Wykazanie zbyt wysokiej sekrecji insuliny w stosunku do glikemii umożliwia rozpoznanie insulinooporności.

Metoda klamry metabolicznej

Złotym standardem diagnostycznym insulinooporności jest klamra metaboliczna (hiperinsulinemiczna-euglikemiczna) . Metoda ta polega na pomiarze ilości glukozy we krwi potrzebnej do utrzymania stałej glikemii, przy jednoczesnym podawaniu pacjentowi insuliny dożylnie ze stałą szybkością przez 120 minut tak, by utrzymać jej stężenie we krwi wynoszące około 100 µj/mL, czyli powyżej prawidłowego stężenia na czczo. W tym samym czasie pacjent otrzymuje dożylny wlew glukozy ze zmienną szybkością oraz wykonywane są oznaczenia glikemii w odstępach pięciominutowych w celu utrzymania prawidłowego stężenia glukozy we krwi.

W momencie osiągnięcia stałego stężenia insuliny, wytwarzanie insuliny przez komórki ß-trzustki jest wstrzymane, natomiast zużycie glukozy w tkance mięśniowej i tłuszczowej - zwiększone, a jej wytwarzanie w wątrobie - zahamowane. W stanie równowagi, tempo wlewu glukozy jest równe szybkości jej wychwytu przez tkanki, co odzwierciedla wrażliwość tkanek na insulinę . Im niższe jest wykorzystanie glukozy przez tkanki, tym wyższa jest ich insulinooporność. Przyjmuje się, że insulinooporność należy rozpoznać przy wartości poniżej 4,7–4,9 mg/min/kg. 

Warto jednak zaznaczyć, że klamra metaboliczna zazwyczaj stosowana jest do celów naukowych i jest niedostępna dla pacjentów w laboratoriach diagnostycznych z uwagi na jej wysoką cenę i skomplikowaną metodę wykonania. Istotny jest również fakt, że pozostałe metody diagnostyczne insulinooporności zostały stworzone w oparciu o wyniki uzyskiwane metodą klamry metabolicznej.

Doustny test obciążenia glukozą (OGTT) z jednoczesnym oznaczeniem insuliny

Doustny test obciążenia glukozą (ang. Oral Glucose Tolerance Test, OGTT) należy do najczęstszych metod diagnostycznych cukrzycy typu 2 . Polega na pobraniu próbki krwi na czczo (po minimum 8 godzinach od ostatniego posiłku) w celu oznaczenia stężenia glukozy we krwi. Następnie pacjent wypija 75 g glukozy rozpuszczonej w 300 ml wody. Po upływie 60 oraz 120 minut ponowie pobiera się próbkę krwi celem oznaczenia stężenia glukozy. Dwugodzinny okres pomiędzy wypiciem roztworu glukozy a pobraniem trzeciej próbki krwi pacjent powinien spędzić w laboratorium w spoczynku .

Test OGTT jest również skutecznym sposobem na rozpoznanie insulinooporności przy jednoczesnym oznaczaniu stężenia insuliny na czczo oraz w 60 i 120 minucie od wypicia roztworu glukozy. Dzięki temu możliwa jest ocena wrażliwości tkanek na insulinę . Niestety nie ma powszechnie uznanych norm laboratoryjnych, które wskazywałyby właściwe wartości stężeń insuliny po godzinie i po dwóch godzinach trwania testu.

Niektórzy badacze podają jako punkty odcięcia, na których można opierać rozpoznanie IO, następujące wartości :

• Insulinemia na czczo > 15 mIU/L,
• Insulinemia w 120. minucie testu > 75 mIU/L, 
• Insulinemia w  jakimkolwiek punkcie testu > 150 mIU/L. 

Najczęściej jednak metoda rozpoznania IO opiera się w tym przypadku na wzorach matematycznych analizujących stężenie glukozy i insuliny podczas wykonywania testu, na przykład Matsudy, DeFronzo czy Belfiore.

Badanie stężenia glukozy i insuliny na czczo

Oznaczenie stężenia glukozy i insuliny na czczo nie jest metodą diagnostyczną insulinooporności samą w sobie. Do rozpoznania IO konieczne jest zastosowanie wskaźników HOMA-IR, QUICKI lub innych, do których konieczne jest wykonanie wyżej wymienionych badań .

Oznaczenie samej insuliny na czczo również może mieć wartość diagnostyczną. Hiperinsulinemia na czczo jest silnie związana z IO, zwłaszcza u pacjentów z normoglikemią .

Wskaźnik HOMA-IR

HOMA-IR (ang. Homeostatic Model Assesment) jest najbardziej powszechną i nałatwiejszą metodą rozpoznawania insulinooporności . Wskaźnik ocenia proporcję pomiędzy stężeniem glukozy i insuliny na czczo oznaczonych w tym samym czasie.

Wskaźnik HOMA-IR oblicza się według poniższego wzoru.

HOMA-IR = (insulinemia w µIU/ml × glikemia w mmol/l)/22,5

lub

HOMA-IR = (insulinemia w µIU/ml × glikemia w mg/dl)/405.

U dzieci i młodzieży, ze względu na obserwowaną w okresie dorastania fizjologiczną insulinooporność, interpretacja HOMA-IR jest inna. U dzieci o IO świadczy HOMA-IR>2,67 u chłopców oraz HOMA-IR>2,22 u dziewcząt przed okresem pokwitania oraz odpowiednio HOMA-IR>5,22 i HOMA-IR>3,82 w czasie pokwitania.

Wskaźnik QUICKI

QUICKI (ang. Quantitative Insulin Sensitivity Check Index) również jest wskaźnikiem, który obrazuje wrażliwość tkanek na insulinę i jest stosowany w diagnostyce IO  . 

Wskaźnik QUICKI oblicza się według poniższego wzoru.

QUICKI = 1/(log stężenie insuliny na czczo w µIU/ml × log stężenie glukozy na czczo w mg/dl).

Im niższa jest wartość tego wskaźnika, tym bardziej zaawansowana IO.

Oznaczenie stężenia peptydu C

Peptyd C powstaje w komórkach ß-trzustki w wyniku przekształcenia proinsuliny w insulinę . Jest nieaktywny metabolicznie, a jego stężenie zwiększa się kilkukrotnie po podaniu glukozy. Jego wartość odzwierciedla czynność wydzielniczą komórek β trzustki i wykorzystywana jest w diagnostyce insulinooporności - im wyższe stężenie peptydu C, tym większe prawdopodobieństwo IO. Zwiększone stężenie insuliny i/lub peptydu C na czczo jest jedynie pośrednim wskaźnikiem insulinooporności. U osób z insulinoopornością i kompensacyjnym wydzielaniem insuliny jest to zjawisko przejściowe. W miarę wyczerpywania rezerw wydzielniczych komórek β trzustki, stężenie insuliny i/lub peptydu C na czczo przestaje odzwierciedlać wrażliwość tkanek na insulinę .

Leczenie insulinooporności

Leczenie insulinooporności polega w głównej mierze na zmianie trybu życia. Farmakoterapia jest metodą wspomagającą leczenie i wdrażana jest w zaawansowanym stadium zaburzeń metabolicznych.

Niefarmakologiczne leczenie insulinooporności

Leczenie niefarmakologiczne stanowi podstawę terapii insulinooporności. Składają się na nie odpowiednia dieta oraz regularna aktywność fizyczna. W przypadku nadmiernej masy ciała (nadwagi lub otyłości), konieczna jest redukcja masy ciała poprzez wdrożenie diety redukcyjnej .

Zmiana stylu życia w insulinooporności, polegająca na włączeniu odpowiedniej diety oraz regularnej aktywności fizycznej, wykazała zdecydowanie większe prawdopodobieństwo remisji zespołu metabolicznego, w tym IO, w porównaniu z interwencjami farmakologicznymi . Jednocześnie warto wspomnieć, że zmiana stylu życia wiąże się ze zmniejszeniem lub nawet całkowitą eliminacją zapotrzebowania na leki przeciwcukrzycowe .

Farmakologiczne leczenie insulinooporności

Najpopularniejsze leki o udowodnionym wpływie na zmniejszenie insulinooporności to pochodne biguanidu, których przedstawicielem jest metformina . 

Mechanizm działania metforminy jest dość złożony. Komórki docelowe dla metforminy to hepatocyty (komórki wątroby) oraz komórki mięśni i tkanki tłuszczowej. Działanie metforminy nie polega na zwiększaniu wydzielania insuliny przez komórki ß wysp trzustkowych.

Metformina :

• Zmniejsza produkcję glukozy w wątrobie, hamując glukoneogenezę i glikogenolizę,
• Pobudza zależny od insuliny wychwyt glukozy w mięśniach i tkance tłuszczowej, między innymi za pośrednictwem zwiększenia aktywności transporterów glukozy (GLUT), tym samym poprawiając wrażliwość tkanek na inuslinę, 
• Hamuje lipolizę w adipocytach, 
• Pobudza proces ß-oksydacji kwasów tłuszczowych, 
• Hamuje opróżnianie żołądka, tym samym wydłużając uczucie sytości po posiłku, 
• Zmniejsza wchłanianie glukozy w jelitach, 
• Zmniejsza masę ciała, zwłaszcza trzewną tkankę tłuszczową, 
• Normalizuje gospodarkę lipidową, 
• Działa przeciwzakrzepowo i kardioprotekcyjnie oraz optymalizuje wartości ciśnienia tętniczego, 
• Zmniejsza stężenie markerów stanu zapalnego we krwi.

Dieta w insulinooporności

Postępowanie dietetyczne w insulinooporności powinno być nastawione na dążenie do utrzymania prawidłowych stężeń glukozy i insuliny we krwi, zwiększenie wrażliwości tkanek na insulinę, a także jeśli jest taka konieczność - redukcję masy ciała.

Dieta redukcyjna w IO

U pacjentów z nadmierną masą ciała (nadwagą lub otyłością) podstawę dietoterapii stanowi dieta redukcyjna. Zmniejszenie masy ciała i tym samym zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie, przyczynia się do poprawy wrażliwości tkanek na insulinę . Każdy utracony kilogram powoduje zmniejszenine hemoglobiny glikowanej (HbA1c) średnio o 0,1% u osób otyłych i z nadwagą . Dieta niskokaloryczna powinna być skomponowana tak, by dostarczała około 300-750 kcal poniżej zapotrzebowania energetycznego pacjenta. Zdrowa redukcja zakłada zmniejszenie masy ciała o 0,5-1 kg na tydzień .

Dieta o niskim IG

Dieta o niskim indeksie glikiemicznym zakłada spożywanie produktów o niskim IG (IG<55) . W praktyce jednak, dozwolone jest spożywanie pokarmów o średnim (IG 56-69) i wysokim IG (IG>70) w połączeniu ze źródłami białka, tłuszczu oraz błonnika pokarmowego. Na tej podstawie wyliczany jest ładunek glikemiczny posiłku, który ma zdecydowanie większą wartość i praktyczne zastosowanie .

Dieta o niskim IG/ŁG przyczynia się do normalizacji glikemii u pacjentów z insulinoopornością i cukrzycą typu 2 . 

Dieta zgodna z zasadami zdrowego odżywiania 

Dieta dla insulinoopornych powinna być zgodna z zasadami prawidłowego żywienia . Bardzo istotna jest wartość odżywcza diety oraz zbilansowanie jej pod kątem białka, tłuszczu, węglowodanów, błonnika pokarmowego oraz witamin i składników mineralnych . 

Źródłem węglowodanów powinny być węglowodany złożone i stanowić 45-60% energii dostarczanej wraz z dietą. Tłuszcze powinny pochodzić ze źródeł roślinnych i stanowić 25-40% wartości energetycznej diety, z czego mniej niż 10% powinny stanowić tłuszcze nasycone. 15-20% energii ogółem powinny stanowić źródła pełnowartościowego białka . Wszystkie powyższe zasady poprawiają insulinowrażliwość, przyczyniają się do zwiększenia uczucia sytości poposiłkowej oraz ułatwiają redukcję i utrzymanie masy ciała.

Aktywność fizyczna w insulinooporności

Regularny wysiłek fizyczny obok odpowiedniej diety stanowi podstawę leczenia insulinooporności . Aktywność fizyczna zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę, poprawia parametry metaboliczne, przyczynia się do zmniejszenia masy ciała, zmniejsza ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych i nadciśnienia tętniczego, a także poprawia sprawność fizyczną i samopoczucie .

Zwłaszcza ćwiczenia o charakterze tlenowym (aerobowym) przyczyniają się do redukcji masy ciała, poprawy wrażliwości tkanek na insulinę oraz kontroli glikemii i profilu lipidowego w IO . Dodatkowo powodują one zmniejszenie tkanki tłuszczowej, w tym trzewnej tkanki tłuszczowej i tłuszczu ektopowego wokół serca i wątroby. Ćwiczenia aerobowe o umiarkowanej lub wysokiej intensywności warto wykonywać przez 30–60 minut przez większość dni w tygodniu. Zaleca się szybki marsz, nordic walking, bieganie, fitness, taniec, jogę, pilates, pływanie czy jazdę na rowerze .

Trening oporowy (siłowy) może sprzyjać redukcji tkanki tłuszczowej i zwiększeniu masy mięśniowej, czyli beztłuszczowej masy ciała. Dodatkowo zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę, ponieważ wzrost masy mięśniowej sprzyja większemu wykorzystaniu glukozy .

Co ciekawe, wykazano, że połączenie treningu aerobowego i oporowego przekłada się na prawie 20% lepszy efekt niż każdy z tych schematów osobno .

Aktywność fizyczna przynosząca realne i długofalowe korzyści to minimum 150 minut ruchu tygodniowo . Optymalnie natomiast to 200-300 minut ruchu tygodniowo . Ważne jest, by wysiłek fizyczny był podejmowany co 2-3 dni, a najlepiej codziennie, i doprowadzał do zadyszki oraz zmęczenia . 

Choroby współistniejące z insulinoopornością

Insulinooporność współwystępuje z licznymi jednostkami chorobowymi, które są przyczynami lub efektami niskiej wrażliwości tkanek na insulinę. Ich wspólnym mianownikiem są zaburzenia metabolizmu glukozy i/lub lipidów .

1. Otyłość. Odpowiedź na pytanie "Co jest pierwsze - otyłość czy insulinooporność?" jest trudna, ponieważ bardzo często jedno i drugie rozwija się w tym samym czasie lub wynika z siebie nawzajem. Mimo że otyłość nie zawsze wiąże się z insulinoopornością, zdecydowanie większość osób z insulinoopornością jest otyła lub ma nadwagę . Otyłość jest zatem podstawowym czynnikiem ryzyka wystąpienia i rozwoju insulinooporności . Przyczyny zaburzeń gospodarki węglowodanowej wywołanych otyłością to między innymi dysfunkcje tkanki tłuszczowej, stres oksydacyjny, przewlekły ogólnoustrojowy stan zapalny .

2. Zespół policystycznych jajników (PCOS). Około 75% kobiet z PCOS ma również insulinooporność . Insulinooporność i związana z nią hiperinsulinemia mogą indukować zarówno endokrynologiczne jak i reprodukcyjne cechy PCOS. Z kolei związany z PCOS nadmiar androgenów może upośledzać działanie insuliny, prowadząc do insulinooporności. Wspólną cechą, przyczyną oraz elementem błędnego koła rozwoju obydwu schorzeń jest nadmierna masa ciała .

3. Nadciśnienie tętnicze i choroby sercowo-naczyniowe. Insulinooporność i hiperinsulinemia są istotnymi czynnikami, które przyczyniają się do podwyższonego ciśnienia tętniczego krwi, zwłaszcza związanego z otyłością i zespołem metabolicznym . Rozwój IO, w szczególności w połączeniu z hiperlipidemią, stresem oksydacyjnym i przewlekłym stanem zapalnym, prowadzi do zapoczątkowania lub przyspieszenia procesów aterogenezy, rozwoju miażdżycy i w konsekwencji powikłań sercowo-naczyniowych . W stanie oporności tkanek na insulinę, hormon ten sprzyja skurczowi, zwężeniu i usztywnieniu naczyń krwionośnych . Insulinooporność może również zmienić ogólnoustrojowy metabolizm lipidów, co prowadzi do rozwoju dyslipidemii i triady lipidowej, na którą składa się wysokie stężenie triglicerydów w osoczu, niskie stężenie lipoprotein o dużej gęstości (HDL) oraz wysokie stężenie lipoprotein o małej gęstości (LDL). Triada ta, wraz z dysfunkcją śródbłonka, przyczynia się do powstawania blaszek miażdżycowych oraz zwiększonego ryzyka powikłań kardiometabolicznych .

4. Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD). Insulinooporność i związany z nią stan zapalny sprzyjają rozwojowi NAFLD i innych zaburzeń metabolicznych, których podłożem jest lipotoksyczność . Insulinooporność jest uznawana za najbardziej znaczący czynnik ryzyka NAFLD . Mechanizm rozwoju NAFLD w IO polega na gromadzeniu się wolnych kwasów tłuszczowych w komórkach wątroby, w efekcie czego dochodzi do lipotoksyczności, stanu zapalnego i zwłóknienia .

5. Trądzik pospolity. Insulinooporność i towarzysząca jej hiperinsulinemia prowadzą do zwiększonego wydzielania androgenów. Konsekwencją hiperandrogenizmu jest z kolei trądzik pospolity . Ponadto IO i hiperinsulinemia sprzyjają uwalnianiu hormonu luteinizującego (LH) przez przysadkę mózgową, zwiększonej produkcji testosteronu i hamowaniu syntezy SHBG (ang. Sex Hormone Binding Globulin), co w efekcie prowadzi do wysokiego stężenia wolnego testosteronu i zwiększonego ryzyka rozwoju trądziku . Hiperinsulinemia jest także związana z podwyższonym stężeniem IGF-1, który z kolei może zwiększać stężenie dihydrotestosteronu i siarczanu dehydroepiandrosteronu w surowicy, co skutkuje wzrostem proliferacji komóek łojowych i nadmierną produkcją sebum . Podwyższone stężenie insuliny sprzyja również rozwojowi stanu zapalnego, za sprawą którego może dochodzić do kolonizacji przewodu wewnątrzmieszkowego skóry przez bakterię Cutibacterium acnes i rozwój trądziku pospolitego . Co ciekawe, u pacjentów zmagających się z IO wykryto zwiększoną aktywność mTORC1, która jest związana ze stanem zapalnym oraz występowaniem trądziku .