Jarzębina

 

Jarzębina to drzewo lub krzew o rzadkiej koronie oraz jasnej i gładkiej korze, które osiąga wysokość do 20 metrów. Występuje w Europie, południowo-zachodniej Azji oraz na Kukazie i Syberii Zachodniej.

Owoce jarzębiny, które są małe (do 3 cm średnicy) i miękkie, dojrzewają pod koniec sierpnia oraz we wrześniu. Niedojrzałe owoce jarzębiny mają kolor pomarańczowy, zaś w pełni dojrzałe stają się szkarłatnoczerwone.

Głównie wykorzystuje się owoce jarzębiny, rzadziej kwiaty, liście, łodygi i korę. Z owoców jarzębiny zwykle przyrządza się nalewkę, soki, konfitury, przeciery, galaretki, marmolady oraz dżem.

W tradycyjnej medycynie ludowej owoce jarzębiny są wykorzystywane w leczeniu cukrzycy, kamicy nerkowej, dny moczanowej, nieżytu żołądka, zespołu jelita drażliwego (IBS), schorzeń wątroby i woreczka żółciowego oraz chorób reumatycznych. 

Jarzębina - wartości odżywcze

Jarzębina jest źrodłem witaminy C, E i K oraz beta-karotenu, czyli prowitaminy A. Zawiera ona również składniki mineralne, takie jak potas, fosfor, wapń, cynk, magnez, żelazo, miedź i mangan .

Witamina C ma udokumentowane działanie:

• neutralizujące reaktywne formy tlenu,
• hamujące utlenianie lipidów, białek, węglowodanów i kwasów nukleinowych,
• zwiększające przyswajanie żelaza niehemowego,
• nasilające syntezę kolagenu,
• skracające czas trwania infekcji górnych dróg oddechowych (zwłaszcza przeziębienia).

 

Witamina E odpowiada za:

• ochronę organizmu przed niekorzystnym działaniem wolnych rodników,
• prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego,
• utrzymanie skóry w dobrej kondycji,
• poprawę jakości męskiego nasienia,
• zmniejszenie ryzyka rozwoju raka płuc i piersi oraz zaćmy.

 

Beta-karoten ma udowodnione działanie:

• przeciwutleniające,
• przeciwrodnikowe,
• zmniejszające ryzyko rozwoju choroby niedokrwiennej serca i udaru mózgu, 
• zapobiegające uszkodzeniom skóry powstałym w wyniku promieniowania UV,
• zwiększające gęstość mineralną kości.

Jarzębina jest źródłem antyoksydantów

Jarzębina zawiera wiele bioaktywnych związków o właściwościach antyoksydacyjnych, takich jak: beta-karoten, kwercetyna, izokwercetyna, kemferol, rutyna, izoramnetyna, jaceozydyna, antocyjany, kwas galusowy, kwas elagowy, kwas kawowy oraz witaminę C .

Ze względu na obecność wielu różnych antyoksydantów, regularne spożywanie przetworów z jarzębiny (w tym zagęszczczonych soków owocowych i preparatów zawierających ekstrakty z różnych części rośliny) może chronić komórki organizmu przed szkodliwym działaniem reaktywnych form tlenu.

Wiele cennych dla zdrowia człowieka bioaktywnych związków znajduje się zarówno w owocach jarzębiny, jak również w kwiatach i liściach.

Jarzębina - właściwości

Jarzębina posiada właściwości antyoksydacyjne

Jarzębina ze względu na zawartość karotenoidów, polifenoli, kwasów fenolowych, witaminy C oraz cynku ma dobrze udokumentowane właściwości antyoksydacyjne. Przeciwutleniacze naturalnie obecne w jarzębinie wychwytują i neutralizują wolne rodniki tlenowe, dzięki czemu mogą zmniejszać ryzyko rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych, w tym cukrzycy i miażdżycy naczyń krwionośnych.

Chroniczny stres oksydacyjny jest ważnym czynnikiem wpływającym na powstawanie wielu schorzeń przewlekłych, takich jak choroby sercowo-naczyniowe, neurodegeneracyjne, nowotworowe, cukrzyca typu 2 oraz choroby narządu wzroku.

Jarzębina może obniżać poposiłkowe stężenie glukozy 

Zawartość kwasu chlorogenowego w jarzębinie (zwłaszcza słodkiej) sięga nawet 200 mg/100 g, co jest porównywalne z ziarnami kawy odmiany Arabica, które są najbogatszym źródłem tego kwasu fenolowego. Wysokie spożycie kwasu chlorogenowego zostało powiązane ze zmniejszonym ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 2. Wynika to z faktu, iż kwas chlorogenowy hydrolizuje do kwasu kawowego, który zmniejsza wchłanianie glukozy w jelitach oraz hamuje aktywność enzymu translokazy glukozo-6-fosforanowej, zmniejszając w ten sposób produkcję glukozy w wątrobie. Związki te wykazywały również najsilniejsze działanie hamujące tworzenie końcowych produktów zaawansowanej glikacji (AGEs), które sprzyjają rozwojowi stresu oksydacyjnego i stanu zapalnego .

W badaniach in vitro wykazano, iż owoce jarzębiny hamowały α-glukozydazę (tj. enzym rozkładający węglowodany złożone) i były równie skuteczne jak farmakologiczny inhibitor α-glukozydazy (akarboza) w utrzymaniu kontroli glikemii poposiłkowej w cukrzycy typu 2. Wskazuje się, że ekstrakt z owoców jarzębiny hamuje α-amylazę i α-glukozydazę, dlatego może wykazywać działanie przeciwhiperglikemiczne oraz ograniczać ryzyko rozwoju przewlekłych
powikłań cukrzycy.

 Jarzębina może chronić przed rozwojem raka płuc

Jarzębina ma działanie przeciwnowotworowe ze względu na wysoką zawartość antyoksydantów, w szczególności witaminy C, polifenoli, karotenoidów i kwasów fenolowych. Dowody na takie właściwości pochodzą głównie z badań in vitro oraz na zwierzęcych modelach doświadczalnych, w których stwierdzono, że ekstrakt z owoców jarzębiny bogaty w antocyjany hamuje rozwój raka płuc typu Lewisa. Zaobserwowano, że ekstrakt z owoców jarzębiny ogranicza namnażanie się komórek nowotworowych oraz inicjuje proces zaprogramowanej śmierci komórki (apoptozy).

Jarzębina - przeciwwskazania

Spożywanie przetworów z jarzębiny (np. zagęszczonych soków owocowych i preparatów zawierających ekstrakty z różnych części rośliny) jest bezpieczne dla zdrowia człowieka, jednak należy zwrócić uwagę na obecność dwóch toksycznych składników: 

• kwasu parasorbowego, który stwierdzono w owocach i nasionach jarzębiny. Związek ten podrażnia błonę śluzową żołądka, a spożywany w większych ilościach może powodować niestrawność i uszkodzenie nerek u ludzi. Jednak obróbka cieplna oraz zamrażanie przekształca kwas parasorbowy w nietoksyczny kwas sorbowy. Kwas parasorbowy jest wrażliwy na zmiany temperatury i rozpada się na bezpieczne związki, jeśli owoce jarzębiny są zbierane po pierwszych przymrozkach.
• prunazyny, czyli cyjanogennego glikozydu, który pochodzi z aminokwasu fenyloalaniny. Cyjanowodór z nasion jarzębiny, gdy tworzy się na poziomie przekraczającym 2–3 mg/l, może spowodować niewydolność oddechową, a nawet śmierć. Dlatego podczas przetwarzania wytłoków z jarzębiny niezbędne jest oddzielenie nasion.