Czarnuszka

Nasiona czarnuszki były od wieków stosowane na całym świecie w leczeniu wielu chorób i dolegliwości, m.in. zaburzeń dróg oddechowych, bólu pleców i głowy, cukrzycy, stanów zapalnych, nadciśnienia, a także problemów z przewodem pokarmowym. Olejek z czarnuszki nakładany miejscowo łagodził objawy egzemy czy obrzęku stawów.

Czarnuszka posiada szczególnie bogatą historię zastosowania jako żywność i lekarstwo w kulturze indyjskiej i arabskiej. Roślina ta została określona przez starożytnych zielarzy jako "zioło z nieba". Z kolei wśród muzułmanów - idąc za opisem proroka Mahometa - stanowi cudowne lekarstwo na "każdą chorobę za wyjątkiem śmierci"  .

Czarnuszka - wartości odżywcze

Nasiona czarnuszki zawierają dużo białka, błonnika pokarmowego oraz składników mineralnych (szczególnie wapnia, żelaza, cynku, miedzi i magnezu) i witamin (tiaminy, kwasu foliowego) . Zawartość poszczególnych składników odżywczych może różni się w zależności od stopnia dojrzałości zebranej rośliny, warunków uprawy oraz sposobu zbioru .

Wśród 26 - 34% zawartości tłuszczu dominują kwas linolowy (64,6%), kwas palmitynowy (20,4%) oraz kwas oleinowy (20%). Olej z nasion czarnuszki składa się z 0,4 - 2,5% olejku eterycznego, zasobnego w ok. 40 różnych związków bioaktywnych .

Czarnuszka zawiera wiele różnych związków bioaktywnych

• tymochinon (TQ), który jest głównym składnikiem olejku eterycznego czarnuszki i prawdopodobnie odpowiada za większość jej właściwości terapeutycznych,
• sterole roślinne (β-sitosterol, kampesterol, stigmasterol i 5-awenasterol), wykazujące korzystny wpływ na profil lipidowy,
• tokoferole, wspierające organizm w walce z wolnymi rodnikami i stresem oksydacyjnym,
• alkaloidy, które wpływają na metabolizm lipidów w organizmie,
• polifenole i związki fenolowe, zapobiegające uszkodzeniom oksydacyjnym komórek oraz chroniące przed chorobami przewlekłymi (np. chorobami serca i nowotworami),
• saponiny, wykazujące potencjał przeciwnowotworowy .

Czarnuszka - właściwości

1. Nasiona czarnuszki obniżają ciśnienie krwi

Metaanaliza z 2016 roku, uwzględniająca 11 randomizowanych badań klinicznych, sugeruje, że krótkotrwała suplementacja preparatów z czarnuszki może obniżać ciśnienie rozkurczowe i skurczowe krwi . Do podobnych wniosków doszli autorzy przeglądu badań z 2021 roku. Ustalono, że czarnuszka posiada potencjalne działanie przeciwnadciśnieniowe .

2. Czarnuszka zmniejsza poziom glukozy

Przegląd badań z 2022 roku wykazał, że suplementacja czarnuszką może skutecznie poprawić profil kardiometaboliczny u osób ze stanem przedcukrzycowym i cukrzycą typu 2. Odnotowano, że podaż preparatów z czarnuszki wpływa na obniżenie poziomu glukozy na czczo, a także hemoglobiny glikowanej (HBA1c) - wskaźnika informującego o długoterminowym leczeniu cukrzycy .

Do identycznych wniosków doszli autorzy przeglądu z 2020 roku, który uwzględniał 50 badań oceniających efekty stosowania suplementów z czarnuszki na parametry kontroli glikemii, profil lipidowy i biomarkery stanu zapalnego . Inna metaanaliza także potwierdza znaczącą poprawę w zakresie parametrów laboratoryjnych glikemii oraz kontroli cukrzycy na skutek zastosowania suplementów z czarnuszki .

3. Czarnuszka wpływa korzystnie na profil lipidowy

Przytoczona wcześniej metaanaliza, oceniająca efekty zażycia czarnuszki u osób ze stanem przedcukrzycowym lub cukrzycą typu 2, wykazała, że stosowanie suplementów z czarnuszki wiąże się z obniżeniem poziomu cholesterolu całkowitego oraz poziomu cholesterolu LDL (tzw. "zły" cholesterol). Zastosowanie czarnuszki u osób, które miały niski wyjściowy poziom cholesterolu HDL ("dobry" cholesterol) prowadziło do wzrostu tego parametru .

Na podstawie przeglądu badań, obejmującego 17 wysokiej jakości badań klinicznych, stwierdzono istotny związek pomiędzy suplementacją czarnuszką a obniżeniem stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL oraz poziomu triglicerydów we krwi. Ponadto zauważono, że wzrost stężenia cholesterolu HDL był obecny tylko w przypadku suplementów w proszku, a nie w oleju .

4. Czarnuszka zmniejsza stany zapalne

W badaniu klinicznym z udziałem 43 kobiet cierpiących na reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), odnotowano wyraźny spadek markerów stanu zapalnego na skutek przyjmowania 1 g oleju z czarnuszki przez okres 2 miesięcy. Jednocześnie osoby te zgłaszały zmniejszenie obrzęku stawów w porównaniu do grupy, przyjmującej placebo . Również 8 - tygodniowa suplementacja 500 mg oleju z czarnuszki prowadziła do złagodzenia stanu zapalnego i zmniejszenia stresu oksydacyjnego u pacjentów z RZS .

Do zmniejszenia stanu zapalnego na skutek suplementacji olejem z czarnuszki doszło u chorych na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP). Jednocześnie zaobserwowano poprawę funkcji płuc w porównaniu do grupy kontrolnej, przyjmującej wyłącznie standardowe leki .

Właściwości te potwierdza także przegląd badań z 2021 roku, zgodnie z którym ustalono, że spożycie nasion i oleju z czarnuszki koreluje ze zmniejszeniem reakcji zapalnej i markerów stresu oksydacyjnego w organizmie . Naukowcy uważają, że kluczowe znaczenie w tym przypadku ma tymochinon .

5. Czarnuszka wspomaga utratę masy ciała

Biorąc pod uwagę wyniki badania z udziałem osób z nadwagą lub otyłością, można stwierdzić, że stosowanie preparatów z czarnuszki może sprzyjać utracie masy ciała. Suplementacja 2000 mg oleju z nasion czarnuszki korelowała z poprawą parametrów antropometrycznych oraz znaczącym zmniejszeniem apetytu .

Efekt ten potwierdzają także wyniki przeglądu badań z 2022 roku. Stwierdzono, że długotrwała podaż czarnuszki może prowadzić do obniżenia masy ciała i innych wskaźników antropometrycznych. Ustalono, że w tym przypadku wyższą skuteczność posiadają suplementy bazujące na oleju z czarnuszki w porównaniu do preparatów z proszkiem. Korzyści te mogą wynikać z wyższej zawartości kwasów tłuszczowych i tymochinonu .

6. Czarnuszka wspiera pracę mózgu

Przeprowadzone do tej pory badania wskazują na neuroprotekcyjne właściwości czarnuszki. W warunkach eksperymentalnych ustalono, że tymochinon (TQ) może chronić komórki nerwowe mózgu przed uszkodzeniami chemicznymi. W badaniach na zwierzętach wykazano, że czarnuszka i TQ posiadają obiecujący potencjał w terapii szeregu schorzeń neurologicznych, w tym choroby Alzheimera, choroby Parkinsona, lęku, depresji, czy schizofrenii .

W badaniu z udziałem ludzi zaobserwowano, że 9 - tygodniowa podaż 500 mg ekstraktu z czarnuszki daje korzystny efekt w postaci poprawy pamięci, uwagi oraz funkcji poznawczych w stosunku do osób przyjmujących placebo .

7. Czarnuszka może wspierać terapię depresji

Zgodnie z wynikami badania, obejmującego 52 mężczyzn z leczonymi ciężkimi zaburzeniami depresyjnymi, dodatkowa suplementacja czarnuszki może wspomóc terapię tej choroby. Podaż 1000 mg ekstraktu olejowego z nasion czarnuszki spowodwała wyraźne obniżenie wskaźnika depresji w porównaniu do grupy z placebo .

8. Czarnuszka posiada działanie przeciwnowotworowe

Biorąc pod uwagę badania na zwierzętach i modelach komórkowych, uznaje się, że składniki aktywne czarnuszki zapobiegają nowotworom oraz hamują ich rozwój. Na szczególną uwagę w tym zakresie zasługuje tymochinon, którego potencjał przeciwnowotworowy wykazano m.in. dla raka piersi, pęcherza moczowego, trzustki, jelita grubego, prostaty i płuc .

W celu potwierdzenia skuteczności czarnuszki w leczeniu i profilaktyce chorób nowotworowych konieczne jest przeprowadzenie większej ilości badań, w tym tych z udziałem ludzi.

9. Czarnuszka wspomaga leczenie astmy

Mały przegląd badań z 2020 roku wykazał, że suplementacja czarnuszki może redukować objawy astmy oraz wykazywać działanie przeciwzapalne u chorych .

10. Czarnuszka walczy z drobnoustrojami

Zaobserwowano, że zarówno ekstrakty z czarnuszki jak i sam TQ skutecznie walczą z większością grzybów chorobotwórczych, bakteriami (m.in. prątkami gruźlicy), oraz niektórymi wirusami (np. wirusem zapalenia wątroby typu C, grypą, HIV, wirusem Zika, )   .

Co ciekawe, niektóre badania z udziałem ludzi wskazują na korzystny wpływ tymochinonu z czarnuszki na leczenie SARS-CoV-2. Podaż preparatu z TQ przyczyniła się do szybszego zmniejszenia natężenia objawów choroby . Niemniej jednak temat ten wymaga dalszych badań, ponieważ niektóre prace nie potwierdzają takiego efektu .

Czarnuszka - przeciwwskazania

Czarnuszka spożywana w umiarkowanych ilościach jest produktem bezpiecznym .

Na podstawie badań na zwierzętach ustalono, że dawki 2 - 3 g tymochinonu na kg masy ciała prowadzą do wystąpienia niewydolności wielonarządowej i trudności w oddychaniu. Podane ilości dotyczą samego tymochinonu, a przede wszystkim są one trudne do spożycia przez człowieka . 

Jako, że odnotowano przypadki kontaktowego zapalenia skóry po miejscowym zastosowaniu oleju z czarnuszki, zaleca się wcześniejsze nałożenie niewielkiej jego ilości w celu wykluczenia ewentualnej reakcji alergicznej .

Na nadmierne ilości preparatów z czarnuszki powinny uważać kobiety w ciąży, ponieważ w badaniach na zwierzętach wykazano, że olejek eteryczny z nasion czarnuszki hamuje skurcze macicy .

Jak jeść czarnuszkę?

Nasiona czarnuszki mogą stanowić cenne urozmaicenie codziennej diety. Z uwagi na lekko pikantny smak, sprawdzą się przede wszystkim jako:

• posypka do kanapek i sałatek,
• składnik past kanapkowych czy marynat do mięs,
• zamiennik pieprzu (w postaci zmielonej).

Na rynku dostępny jest także olej z czarnuszki, który można spożywać na zimno w ilości 1 - 2 łyżeczek na dzień.