Szczypiorek

Szczypiorek wywodzi się z rejonów o klimacie umiarkowanym, głównie w obrębie Azji, Europy oraz Ameryki Północnej . Na tych kontynentach występuje do dziś dnia nie tylko jako roślina uprawna, ale także jako dziko rosnąca. Dodatkowo, na wielu innych obszarach jest uprawiana jako warzywo.

W Europie szczypiorek był stosowany głównie w charakterze przyprawy już od czasów wczesnego średniowiecza. Ze względu na liczne właściwości prozdrowotne, dawniej używano go także jako rośliny leczniczej. Obecnie stosuje się go głównie jako dodatek do potraw. Spożywane są przede wszystkim głąbiki oraz liście szczypiorku .

Szczypiorek nie powinien być mylony z cebulą szczypiorową, zwaną też dymką. Są to odmienne gatunki roślin, które w dodatku różnią się nie tylko wyglądem, ale i smakiem oraz zastosowaniem kulinarnym. Szczypiorek jest bardziej delikatny i kruchy, i najlepiej sprawdzi się spożywany na surowo lub po bardzo krótkiej obróbce termicznej.

Szczypiorek - wartości odżywcze

Szczypiorek w znacznej części składa się z wody (90,6%), czemu zawdzięcza swoją niską kaloryczność (30 kcal/100 g produktu). Jest on jednak używany głównie jako przyprawa, w niewielkich ilościach, zatem dostarczane ilości makro- i mikroskładników w porcji są znikome.

Wartości odżywcze w przeliczeniu na porcję szczypiorku (ok. 5 g posiekanych liści = 1 łyżka):

• Kalorie - 1,5 kcal
• Białko - 0,16 g
• Tłuszcz - 0,04 g
• Węglowodany - 0,22 g
  • Cukry proste - 0,09 g
  • Błonnik pokarmowy - 0,13 g .

Indeks glikemiczny szczypiorku wynosi 45 (IG = 45). Ładunek glikemiczny także jest niski i wynosi 0,1 (ŁG = 0,1) . 

Szczypiorek - witaminy i składniki mineralne

Szczypiorek jest bogaty w witaminy i składniki mineralne, szczególnie w witaminy: K, C, kwas foliowy i witaminę A, a także w mangan i miedź. Ze względu na niewielki rozmiar standardowej porcji szczypiorku, nie pokrywa ona zapotrzebowania na witaminy i składniki mineralne w zbyt znaczących ilościach. Wyróżnia się tu jednak witamina K.

Porcja szczypiorku pokrywa zapotrzebowanie na witaminę K w 14,2%

Standardowa porcja szczypiorku (1 łyżka posiekanych liści = 5 g) zawiera 10,65 μg witaminy K, co pozwala pokryć dobowe zapotrzebowanie na nią w 14,2%. 

Witamina K w organizmie odpowiada za:

• prawidłowy przebieg procesów krzepnięcia krwi,
• właściwe wykorzystanie wapnia i wbudowywanie go w kości,
• zapobieganie procesom wapnienia naczyń krwionośnych,
• zmniejszanie ryzyka rozwoju chorób stawów.

Zawartość witamin w porcji szczypiorku (ok. 5 g posiekanych liści):

• Witamina K - 10,65 µg (14,2% RWS),
• Witamina C - 2,91 mg (3,6% RWS),
• Kwas foliowy - 5,25 µg (2,6% RWS),
• Witamina A - 10,9 µg (1,4% RWS),
• Witamina B6 - 0,01 mg (0,5% RWS),
• Witamina B2 - 0,01 mg (0,4% RWS),
• Witamina B1 - 0,004 mg (0,4% RWS),
• Witamina B5 - 0,02 mg (0,3% RWS),
• Witamina B3 - 0,03 mg (0,2% RWS),
• Witamina E - 0,01 mg (0,1% RWS).

Zawartość składników mineralnych w porcji szczypiorku (ok. 5 g posiekanych liści):

• Mangan - 0,02 mg (0,9% RWS),
• Miedź - 0,01 mg (0,8% RWS),
• Potas - 14,8 mg (0,7% RWS),
• Wapń - 4,6 mg (0,6% RWS),
• Magnez - 2,1 mg (0,6% RWS),
• Żelazo - 0,08 mg (0,6% RWS),
• Fosfor - 2,9 mg (0,4% RWS),
• Cynk - 0,03 mg (0,3% RWS),
• Selen - 0,05 µg (0,1% RWS).

Szczypiorek - składniki aktywne

Szczypiorek stanowi dobre źródło polifenoli

Są to głównie: kwasy fenolowe, flawonoidy, ale także antocyjany. Badając skład chemiczny ekstraktów ze szczypiorku, naukowcy wykryli największe ilości kwasu kumarowego i kwasu ferulowego, a także kemferol oraz kwercetynę .

Szczypiorek zawiera rozmaite sterole roślinne

Fitosterole, zwane inaczej sterolami roślinnymi to substancje o budowie chemicznej zbliżonej do cholesterolu. Spożywane w odpowiednich ilościach, umożliwiają zmniejszenie wchłaniania cholesterolu z pożywienia, a pośrednio - zmniejszenie ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Jak udowodniły badania, szczypiorek zawiera oba najważniejsze fitosterole, czyli sitosterol i kampesterol .

Szczypiorek jest bogaty w związki siarkowe

Szczypiorek, tak jak wiele innych roślin z rodziny czosnkowatych jest kojarzony z wysokią zawartością olejków eterycznych, bogatych w związki siarkowe, którym zawdzięcza swój charakterystyczny aromat. Podobnie jak sam czosnek, szczypiorek zawiera znaczne ilości allicyny, czyli związku fitochemicznego o wielu pozytywnych właściwościach .

Szczypiorek - właściwości

Szczypiorek ma właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne

Stres oksydacyjny to brak równowagi pomiędzy ilością wolnych rodników a aktywnością związków neutralizujących w organizmie. Jest on jedną z przyczyn rozwoju chorób niezakaźnych i stanów zapalnych. Jego odpowiednikiem w przypadku związków azotowych jest stres nitrozacyjny. Naukowcy zbadali skuteczność szczypiorku w zwalczaniu wolnych rodników i wygaszaniu zapalenia.

Jak się okazało, ekstrakt z liści szczypiorku wykazuje się silnym działaniem antyoksydacyjnym. Prawdopodobnie jest to zasługa obecności enzymów przeciwutleniających: katalaz, peroksydazy glutationowej oraz dysmutazy ponadtlenkowej. Oprócz enzymów, znaczącą rolę w zwalczaniu wolnych rodników mogą odgrywać także związki siarkowe oraz fenolowe .

Między innymi poprzez redukcję ilości wolnych rodników, szczypiorek miał także potencjał do wygaszania stanów zapalnych, zarówno w testach in vitro, jak i in vivo na zwierzętach laboratoryjnych. Prawdopodobnie było to związane z zahamowaniem fagocytozy (jednego z głównych procesów ostrej fazy stanu zapalnego) wskutek załagodzenia stresu oksydacyjnego i nitrozacyjnego .

Szczypiorek wykazuje zdolności do zwalczania bakterii oraz grzybów

Naukowcy zbadali wpływ szczypiorku, a w szczególności obecnych w nim olejków eterycznych na żywotność drobnoustrojów. Jak się okazało, szczypiorek znacznie hamował wzrost bakterii zarówno Gram+ (np. Staphylococcus aureus), jak i Gram- (np. Campylobacter jejuni), a także bakterii chorobotwórczych przenoszonych poprzez żywność (np. Bacillus cereus) .

Ponadto, esktrakt z liści szczypiorku hamował także wzrost patogennych grzybów, takich jak Aspergillus niger, czy też Fusarium oxysporum . Są to gatunki, które mogą wywoływać choroby u roślin i zwierząt, ale również u człowieka. Wyniki powyższych badań są obiecującą perspektywą w kontekście poszukiwania niefarmakologicznych metod zwalczania patogenów. Wymagają jednak potwierdzenia w kolejnych eksperymentach.

Szczypiorek może hamować tworzenie się kamieni nerkowych

Od jakiegoś czasu coraz szerzej mówi się o pozytywnym wpływie szczypiorku na leczenie oraz zapobieganie kamicy nerkowej. Jak dowodzą badania, ekstrakt z liści szczypiorku umożliwia rozpuszczenie nerkowych kamieni wapniowych. Jest to związane z zawartością flawonoidów oraz wysoką zawartością potasu w wyciągu. Wspomniane związki reagują z wapniem, tworząc rozpuszczalne w wodzie i łatwe do wydalenia kompleksy .

Szczypiorek może przyczyniać się do zmniejszenia ryzyka rozwoju raka

Jak wykazały badania przeprowadzone na zwierzętach laboratoryjnych, ekstrakty z liści szczypiorku powodowały zahamowanie wzrostu komórek nowotworowych . Ponadto, w dwóch badaniach przeprowadzonych na populacji chińskiej udowodniono, że zwiększone spożycie warzyw czosnkowatych zmniejszały ryzyko zachorowania na raka prostaty, żołądka i przełyku. Było to związane z obecnością związków siarkowych, które hamowały m.in. mutacje komórek, ich namnażanie się i wzrost guza .

Warto jednak zaznaczyć, że powyższe badania dotyczyły wszystkich warzyw z rodzaju Allium, a nie tylko samego szczypiorku. Jest to zatem obiecująca perspektywa, ale konieczne są dalsze badania.

Szczypiorek - przeciwwskazania

Szczypiorek w nadmiernych ilościach jest niewskazany osobom, które mają:

• alergię - ponieważ kontakt z alergenem może doprowadzić do silnej reakcji organizmu, a nawet do wstrząsu anafilaktycznego,
• chorobę wrzodową - szczypiorek jest warzywem nasilającym wydzielanie soku żołądkowego, który powoduje podrażnienie wrzodów i dolegliwości bólowe,
• refluks - zwiększone wydzielanie soku żołądkowego będzie się wiązało z nasilonymi objawami refluksu,
• stany zapalne trzustki i pęcherzyka żółciowego - szczypiorek jako warzywo ciężkostrawne będzie nadwyrężał organy biorące udział w trawieniu pokarmu, co nasili objawy choroby,
• nadkrzepliwość - ze względu na znaczną zawartość witaminy K, nadmiar szczypiorku w diecie może przyczyniać się do zwiększenia krzepliwości krwi.