Dynia

Najpopularniejsze odmiany dyni to: zwyczajna (Cucurbita pepo L.), olbrzymia (Cucurbita maxima), piżmowa (Cucurbita moschata), makaronowa (Cucurbita pepo var. giraumontia) i hokkaido.

W Europie dynia pojawiła się w XV wieku za sprawą Krzysztofa Kolumba. Po odkryciu wartości dyni, w XVI wieku rozpoczęto jej uprawę w prawie wszystkich krajach Europy. Aktualnie dynia uprawiana jest na całym świecie.

Właściwości zdrowotne wykazują różne części dyni: miąższ, pestki oraz olej z pestek dyni.

Dynia - wartości odżywcze

Ugotowana dynia (245 g) zawiera 94% wody, 4,9% węglowodanów i zaledwie 0,1% tłuszczu.

Wartości odżywcze w przeliczeniu na 1 szklankę dyni (245 g): 

• Kalorie - 49 kcal
• Białko - 1,8 g
• Tłuszcz - 0,2 g
• Węglowodany - 12 g
• Cukry proste - 5,1 g
• Błonnik pokarmowy - 2,7 g 

Dynia jest niskokaloryczna i ma średni indeks glikemiczny (IG)

Dynia jest warzywem o niskiej kaloryczności. Ugotowana zawiera zaledwie 20 kcal w 100 g.

Indeks glikemiczny gotowanej dyni jest średni i wynosi 64 (IG=64). Mimo wyższego indeksu glikemicznego dynia charakteryzuje się niskim ładunkiem glikemicznym, który wynosi 5 (ŁG=5) .

Dynia - witaminy i składniki mineralne

Im dynia ma intensywniejszy odcień tym więcej jest w niej witamin, przeciwutleniaczy i składników mineralnych.

Dynia jest bogatym źródłem witaminy A

Z jednej szklanki ugotowanej dyni (245 g) otrzymamy 706 µg witaminy A co stanowi 88,2% zalecanego dziennego spożycia .

Witamina A została określona jako składnik korzystnie wpływający na wzrok przez Europejską Agencję Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). Niedobór tej witaminy wpływa na wypadanie włosów i uszkodzenia błon śluzowych w organizmie .

Witamina A przyczynia się również do:

• utrzymania prawidłowego metabolizmu żelaza
• prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego
• zachowania zdrowej skóry
• utrzymania prawidłowego stanu błon śluzowych 

Zawartość witamin w szklance ugotowanej dyni (245 g):

• Witamina A - 706 µg (88,2% RWS)
• Witamina E - 1,96 mg (16,3% RWS)
• Witamina C - 11,5 mg (14,4% RWS)
• Ryboflawina - 0,191 mg (13,6% RWS)
• Kwas foliowy - 22 µg (11% RWS)
• Kwas pantotenowy - 0,492 mg (8,2% RWS)
• Witamina B6 - 0,108 mg (7,7% RWS)
• Tiamina - 0,076 mg (6,9% RWS)
• Niacyna - 1,01 mg (6,3% RWS)
• Witamina K - 1,96 µg (2,6% RWS) 

Dynia jest bardzo dobrym źródłem potasu

Szklanka ugotowanej dyni (245 g) dostarcza 564 mg potasu czyli 28,2% dziennego zalecanego spożycia. Szklanka ugotowanej dyni zawiera więcej potasu niż jeden duży banan (150 g), który ma 489 mg potasu czyli 24,5% dziennego zalecanego spożycia . 

• Potas korzystnie wpływa na utrzymanie prawidłowego ciśnienia krwi u dorosłych. Analogicznie zmniejsza ryzyko wieńcowej choroby serca i udaru mózgu . Zauważono, że grupa spożywająca 90-120 mmol/dzień potasu miało najmniejsze ryzyko wystąpienia udaru mózgu . Natomiast udział potasu w obniżeniu skurczowego i rozkurczowego ciśnienia krwi został potwierdzony na podstawie 22 randomizowanych, kontrolowanych badań z udziałem osób dorosłych. Przeprowadzone badania wykazały, że suplementacja potasem obniżyła skurczowe ciśnienie krwi o 11,2 mmHg i rozkurczowe o 5,0 mmHg. Przyjmowanie potasu w ilości 3500-4700 mg/dzień wpłynęło najkorzystniej na zmniejszenie ciśnienia krwi. Wynikiemi tej grupy badanych było odpowiednio 7,16 mmHg  i 4,01 mmHg. Wpływ potasu na obniżenie ciśnienia krwi bardziej zauważalny jest u osób z nadciśnieniem . 
• Potas ma korzystny wpływ na gospodarkę wodno-elektrolitową. Uczestniczy w regulacji ciśnienia osmotycznego komórek. Istotną funkcją potasu jest też aktywacja wielu enzymów w płynach ustrojowych i udział w metabolizmie składników odżywczych tj. węglowodanów i białek . 
• Badania obserwacyjne wykazały, że wysokie spożycie potasu może być związane ze zmniejszeniem nawrotów kamieni nerkowych. Zauważono, że u zdrowych dorosłych osób potas zmniejsza wydalanie wapnia. W ten sposób potas może wpływać na obniżenie ryzyka tworzenia się kamieni nerkowych .
• Potas wpływa też na prawidłowe funkcjonowanie mięśni i układ nerwowy . Wyższe spożycie potasu w diecie może zmniejszać prawdopodobieństwo niskiej masy mięśniowej ale wpływać pozytywnie na funkcję mięśni. Badana grupa mężczyzn wykazała 29% niższe prawdopodobieństwo niskiej masy mięśniowej .

Zawartość składników mineralnych w szklance ugotowanej dyni (245 g):

• Potas - 564 mg (28,2% RWS)
• Miedź - 0,223 mg (22,3% RWS)
• Mangan - 0,218 mg (10,9% RWS)
• Fosfor - 73,5 mg (10,5% RWS)
• Żelazo - 1,4 mg (10% RWS)
• Magnez - 22 mg (5,9% RWS)
• Cynk - 0,564 mg (5,6% RWS)
• Wapń - 36,8 mg (4,6% RWS)

Dynia - składniki aktywne

Dynia jest bogata w karotenoidy bo zaledwie 100 g dyni zawiera ich aż 8000 µg. Głównymi karotenoidami w dyni są:

• Beta-karoten - prekursor witaminy A. Ma korzystne działanie na zmniejszenie uszkodzenia skóry spowodowane słońcem. Ma najwyższą aktywność biologiczną w dyni w porównaniu z innymi formami tego związku. Zawartość beta-karotenu w miąższu dyni (5,8 mg na 100g) jest kilkakrotnie wyższy niż dzienne zapotrzebowanie na ten składnik . Beta-karoten chroni przed zwyrodnieniem ślinianki, gruczoły łzowe oraz nabłonek wyścielający błony śluzowe przewodu pokarmowego. Zapobiega tworzeniu się złogów piasku i kamieni. Beta-karoten ma korzystny wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego . Jest on związkiem o właściwościach silnie przeciwutleniających, co związane jest z hamowaniem szkodliwych wolnych rodników. Ma to pozytywny wpływ na nowotwory, cukrzycę typu 2 oraz chorobę Alzheimera i Parkinsona .

• Luteina i zeaksantyna - są odpowiedzialne za widzenie centralne i ostrość wzroku. Pochłaniają promieniowanie UVA i UVB, które są szkodliwe dla oka . Dynia zawiera 1010 µg luteiny i zeaksantyny . Dynia uważana jest za cenne źródło luteiny, ponieważ stanowi 47,2% ogólnej zawartości karotenoidów w dyni olbrzymiej (Cucurbita maxima) .

Dynia zawiera jeszcze: alfa-karoten, polisacharydy, kwas para-aminobenzoesowy, tokoferole, sterole, proteiny i peptydy .

Dynia - właściwości

Dynia reguluje ciśnienie krwi, zapobiega miażdżycy i chorobom serca

Na obniżenie ciśnienia krwi i prawidłową pracę serca wpływa wysoka zawartość potasu oraz obecność magnezu i kwasu foliowego znajdująca się w miąższu dyni .

Dynia zawiera też beta-karoten, który zmniejsza poziom tzw. złego cholesterolu (cholesterol LDL). Cholesterol w nadmiarze przyczynia się do chorób układu krążenia, w tym nadciśnienia. Uregulowany zapobiega miażdżycy, zawałowi serca, a nawet udarowi mózgu . 

Dynia ma działanie antyoksydacyjne

Dynia zawiera przeciwutleniacze tj. alfa-karoten, beta-karoten i beta-kryptoksantynę, które neutralizują wolne rodniki. Wiąże się to z powstrzymywaniem ich aktywności przed uszkodzeniem komórek .

Dynia może mieć działanie przeciwnowotworowe

Karotenoidy zawarte w dyni chronią przed działaniem komórek rakowych. Zawartość karotenoidów tj. alfa-karoten, beta-karoten, beta-kryptoksantyna, luteina oraz zeaksantyna w dyni, może zmniejszyć ryzyko raka prostaty .

Dynia ma działanie immunologiczne

W miąższu dyni znajdują się m.in. karotenoidy i tokoferole, które wzmacniają odporność . Beta-karoten może mieć działanie wzmacniające odporność poprzez wytwarzanie cytokin Th1 za sprawą aktywacji splenocytów i makrofagów .

Dynia ma działanie przeciwzapalne

Dynia w żywieniu jest uznana za dobre źródło substancji przeciwzapalnych, które mogą być pomocne m.in. w zapaleniu stawów. Działanie przeciwzapalne dyni jest porównywalne z indometacyną czyli lekiem przeciwzapalnym .

Wykonano test cytokinowy IL-8 aby sprawdzić czy dynia (Cucurbita pepo) ma działanie przeciwzapalne. Wynikiem było znaczne zmniejszenie żywotności komórek raka okrężnicy (HT-29 i HCT-15). Dynia to potencjalny produkt hamujący zapalne cytokiny. Wykazano, że może zmniejszyć wydzielanie interleukiny 8 (IL-8) co wskazało na zdolność przeciwzapalną dyni .

Dynia ma działanie antybakteryjne

Zauważono, że wysięki z łyka owoców dyni wykazują działanie przeciwgrzybicze poprzez hamowanie patogennych proteaz grzybowych . 

W krajach rozwijających się zalecane jest spożywanie dyni ze względu na właściwości ochronne przed chorobami zakaźnymi .

Dynia może korzystnie wpływać na wzrok, skórę i błonę śluzową

Europejska Agencja Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) uznała witaminę A za niezbędną do prawidłowego widzenia . Luteina i witamina A zmniejsza ryzyko rozwoju problemów z zaburzeniem wzroku po zmroku tzw. "kurzej ślepoty" .

Zawartość luteiny i zeaksantyny dodatkowo może wpływać na poprawę ogólnej kondycji oczu. Luteina i zeaksantyna są głównymi karotenoidami plamki żółtej w oku. Luteina znajduje się na obwodzie plamki żółtej, a zeaksantyna znajduje się w jej centrum . Badania wykazały, że w plamce żółtej u pacjentów chorych na AMD znajduje się o 30% mniej luteiny i zeaksantyny niż u osób zdrowych. Wykazano, że regularne spożywanie w diecie 4 mg/dobę luteiny wpłynęło korzystnie na ostrość widzenia wśród pacjentów ze zwyrodnieniem plamki żółtej (AMD) .

Witamina A wpływa korzystnie na skórę oraz błony śluzowe m.in. w nosie, płucach, jelitach i żeńskich narządach rodnych .

Dynia ma działanie odkwaszające

Dynia jest warzywem alkalicznym bo jego pH to 4,99-5,50 . Regularne spożywanie dyni może przyczynić się do zmniejszenia zakwaszenia organizmu i przywrócenia równowagi kwasowo-zasadowej. Obliczenie wskaźnika PRAL (ang. Potential Renal Acid Load) pozwala określić potencjalną zdolność obciążenia nerek kwasem przez produkt żywieniowy . Ujemny wynik wskazuje, że produkt jest zasadowy, a dodatni wskaźnik na charakter kwasowy produktu. Dla surowej dyni wskaźnik PRAL wynosi -5,607 . Oznacza to, że ma działanie średnio odkwaszające.

Dynia ma właściwości obniżające cholesterol

 Beta-karoten zawarty w dyni obniża cholesterol całkowity i cholesterol LDL. Ma to związek z hamowaniem wchłaniania cholesterolu ze spożywanego pokarmu. Badania wykazały, że osoby spożywające pestki dyni miały niższy profil lipidowy . Inne 28-dniowe badanie na szczurach rozszerzono o miąższ i skórkę dyni w postaci proszku. Wykazano, że każde z nich wpłynęło na zmniejszenie cholesterolu całkowitego (TC) i cholesterolu LDL. Wyniki te wskazały, że dynia ma duży potencjał do wykorzystania w diecie człowieka w celu radzenia sobie z hipercholesterolemią .

Dynia może mieć działanie przeciwcukrzycowe

Fenolowe związki fitochemiczne z dyni mają działanie przeciwcukrzycowe pod względem hamowania b-glukozydazy i a-amylazy . Zbadano miąższ dyni, z którego wyizolowano polisacharyd związany z białkiem. W celu ocenienia aktywności hipoglikemicznej czyli wpływu dyni na poziom cukru we krwi. Stwierdzono, że poziom glukozu we krwi zmniejszył się, ale też zwiększył się poziom insuliny. Uznano, że dynia może być potencjalnym produktem żywieniowym stosowanym w diecie cukrzycowej .

Dynia przeciwwskazania

Dynia ma niewielkie działanie moczopędne. Może to mieć wpływ na stężenie litu w osoczu. Dlatego należy uważać przy przyjmowaniu leków z litem. W związku z działaniem moczopędnym uważać mogą osoby z nadreaktywnością pęcherza moczowego (OAB).

Dynia jest uniwersalnym, łatwostrawnym i sycącym warzywem. Zaleca się ją w żywieniu osób starszych, kobiet w ciąży (szczególnie przy mdłościach) i dzieci. Dynia zalecana jest też podczas biegunki .