Kwas benzoesowy (E210)

Co to jest kwas benzoesowy?

Kwas benzoesowy to najprostszy aromatyczny kwas karboksylowy o wzorze sumarycznym C₆H₅COOH.

Związek ten występuje naturalnie w tkankach roślinnych, szczególnie owocach malin, borówek, żurawiny, a także cynamonie, anyżu, goździkach, grzybach i korze czereśni . Kwas benzoesowy może być także obecny w produktach mlecznych jako efekt działania bakterii kwasu mlekowego. Wytwarzany jest także w ustroju, gdy bakterie jelitowe przetwarzają polifenole ze spożywanych owoców .

Do celów przemysłowych otrzymywany jest na drodze syntezy chemicznej, głównie w wyniku utleniania toluenu .

Kwas benzoesowy- właściwości i działanie

Kwas benzoesowy jest białą, krystaliczną substancją stałą. Słabo rozpuszcza się w wodzie, natomiast dobrze w alkoholu .

Kwas benzoesowy jest konserwantem

Kwas benzoesowy wykazuje działanie bakteriobójcze i zapobiega rozwojowi pleśni oraz drożdży, dzięki czemu przedłuża trwałość produktów spożywczych . Jest stosowany w ograniczonym zakresie, ponieważ dodatek większych ilości kwasu benzoesowego nadaje produktom kwaskowy posmak. Zdecydowanie częściej wykorzystuje się jego sole (benzoesan sodu (E211), benzoesan potasu (E212) i benzoesan wapnia (E213)), które są dobrze rozpuszczalne w wodzie.

Kwas benzoesowy może wpływać korzystnie na jelita

W badaniach na zwierzętach wykazano, że kwas benzoesowy może działać korzystnie na pracę jelit, w tym na trawienie, wchłanianie składników odżywczych i wzmacnianie bariery jelitowej. Naukowcy zaobserwowali, że kwas benzoesowy może m.in. regulować aktywność enzymów oraz wpływać na mikroflorę jelitową .

Kwas benzoesowy - szkodliwość

Kwas benzoesowy posiada status GRAS, co oznacza, że jest substancją bezpieczną, o niskiej toksyczności. Wykazano, że stosowanie kwasu benzoesowego, a także jego soli, nie ma działania rakotwórczego i genotoksycznego

Panel ekspertów FAO/WHO ds. Dodatków do Żywności (JECFA) ustalił dzienny bezpieczny poziom spożycia (ADI) dla kwasu benzoesowego na 5 mg/kg masy ciała/ dzień .

Kwas benzoesowy może dawać skutki uboczne

Kwas benzoesowy jest szybko metabolizowany w organizmie i całkowicie wydalany z moczem w postaci kwasu hipurowego. Mimo to, spożycie większych jego ilości może u osób wrażliwych wiązać się wystąpieniem skutków ubocznych:

• pokrzywki,
• astmy,
• nieżytu nosa,
• kwasicy metabolicznej,
• drgawek,
• bólu brzucha.

Benzoesany mogą powodować nadpobudliwość u dzieci

Grupą najbardziej narażoną na przekroczenie ustalonego ADI dla kwasu benzoesowego są małe dzieci, pijące regularnie soki i napoje owocowe. Naukowcy zaobserwowali, że obecność sztucznych barwników i konserwantów benzoesowych w diecie małych dzieci może wiązać się ze zwiększoną nadpobudliwością .

Kwas benzoesowy a powstawanie rakotwórczego benzenu

Sam kwas benzoesowy nie jest substancją rakotwórczą. Jednak zastosowanie konserwantów - kwasu benzoesowego i jego soli - stwarza ryzyko wytworzenia w produktach spożywczych benzenu, który to został sklasyfikowany przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC) jako substancja rakotwórcza dla ludzi (grupa 1).

Znaczące ilości benzenu mogą powstawać przede wszystkim w napojach o kwaśnym pH, zawierających zarówno kwas benzoesowy lub jego sole, a także kwas askorbinowy (witaminę C). Dochodzi do tego w wyniku reakcji chemicznych (dekarboksylacji kwasu benzoesowego) z udziałem jonów metali przejściowych (miedź, żelazo) obecnych w wodzie stosowanej do produkcji napojów .

Zgodnie z danymi naukowymi pochodzącymi z Polski, w napojach konserwowanych benzoesanem i zawierających jednocześnie kwas askorbinowy lub sok owocowy, będący naturalnym źródłem witaminy C, występuje benzen. W większości napojów ilość benzenu była śladowa, jednak w 18% próbek został przekroczony maksymalny dopuszczalny poziom zanieczyszczenia dla wody pitnej (> 1 µg/dm3) .

Jednocześnie wykazano, że napoje konserwowane benzoesanem cechują się znacząco niższym stężeniem benzenu niż napoje pasteryzowane. Obecność minimalnych ilości benzenu w sokach i napojach pasteryzowanych jest związana z naturalnymi procesami zachodzącymi w owocach, stanowiących źródło kwasu benzoesowego .

W związku z potencjalnym ryzykiem narażenia na benzen przyjęto odpowiednie regulacje prawne, mające na celu ograniczenie ilości tej substancji w napojach bezalkoholowych. Według opinii FAO/WHO śladowe ilości benzenu zawarte w napojach nie stanowią zagrożenia dla zdrowia człowieka, zaś podstawowym źródłem tej substancji są zanieczyszczenia powietrza .

Kwas benzoesowy - zastosowanie

Kwas benzoesowy posiada zastosowanie w różnych gałęziach przemysłu:

• jako konserwant (E210) w żywności i napojach,
• w dermatologii jako środek antyseptyczny i antygrzybiczy,
• do konserwowania leków i kosmetyków,
• do suszenia tytoniu,
• w syntezie organicznej wielu związków (m.in. benzoesanów, fenolu, związków benzoilu, barwników) .

W jakich produktach znajduje się kwas benzoesowy?

Kwas benzoesowy jest stosowany w produktach o kwaśnym i słabo kwaśnym odczynie (pH<5), m.in:

• dżemach, marmoladach i galaretkach,
• kandyzowanych owocach,
• sokach i napojach owocowych,
• bezmlecznych dipach i sosach,
• lodach,
• ciastach (głównie z jabłkami),
• gumach do żucia,
• płynnej masie z jaj,
• zupach i bulionach,
• preparatach z wodorostów morskich,
• pakowanych sałatkach warzywnych i owocowych,
• przetworach mięsnych (np. pasztetach, suszonych produktach mięsnych),
• owocach morza i rybach,
• oliwkach i produktach na bazie oliwek,
• burakach ćwikłowych gotowanych,
• piwie bezalkoholowym,
• napojach o niskiej zawartości alkoholu (<15%) .