Czarny bez

Czarny bez wywodzi się z rejonów południowej Europy, z obszarów mających dostęp do Morza Śródziemnego, sięgając od Azorów aż do zachodniego Iranu. Obecnie rośnie dziko na terenie zachodniej i centralnej Europy, zachodniej i centralnej Azji, a także w części północnej Afryki .

Prawie wszystkie części czarnego bzu były używane w medycynie ludowej do leczenia rozmaitych chorób i dolegliwości. Aktualnie najczęściej wykorzystywane są kwiaty oraz owoce. Wytwarza się z nich produkty żywnościowe, lecznicze oraz kosmetyki. 

Co ciekawe jednak, surowe i niedojrzałe owoce czarnego bzu są trujące dla człowieka, ponieważ zawierają glikozyd cyjanogenny - sambunigrynę. Dlatego należy je spożywać jedynie po obróbce termicznej, która neutralizuje ten związek. Sambunigryny nie zawierają natomiast kwiaty czarnego bzu, przez co nadają się do spożycia na surowo, np. jako dodatek do sałatek .

Czarny bez - wartości odżywcze

Owoce czarnego bzu składają się w prawie 80% z wody. Zawierają jednak stosunkowo dużo węglowodanów, którym zawdzięczają swoją wysoką kaloryczność (73 kcal/100 g produktu).

Wartości odżywcze w przeliczeniu na 1 szklankę (ok. 145 g) surowych owoców czarnego bzu:

• Kalorie - 105,85 kcal
• Białko - 0,96 g
• Tłuszcz - 0,73 g
• Węglowodany - 26,68 g
  • Błonnik pokarmowy - 10,15 g (40,6% RWS) .

Czarny bez jest bardzo dobrym źródłem błonnika

W standardowej porcji owoców czarnego bzu znajduje się 10,15 g błonnika, co spełnia dobowe zapotrzebowanie na ten składnik w 40,6%. 

Błonnik pokarmowy w organizmie wpływa na:

• zachowanie prawidłowej perystaltyki jelit i zapobieganie zaparciom,
• obniżanie stężenia glukozy oraz cholesterolu w surowicy krwi,
• uczucie sytości po posiłku, co sprzyja zachowaniu optymalnej masy ciała,
• zmniejszenie wchłaniania toksycznych metali ciężkich z przewodu pokarmowego.

Czarny bez ma niski indeks glikemiczny

Owoce czarnego bzu mają niski indeks glikemiczny, o wartości 40 (IG = 40) . Jednak ze względu na wysoką zawartość węglowodanów, ładunek glikemiczny dla standardowej porcji ma wartość średnią i wynosi 10,7 (ŁG = 10,7). 

Należy jednak pamiętać, że są to wartości obliczone dla surowych owoców, których nie wolno spożywać w takiej formie. Wszelkie przetwory, w wyniku obróbki termicznej, będą charakteryzowały się wyższymi wartościami IG oraz ŁG.

Czarny bez - witaminy i składniki mineralne

Czarny bez stanowi bogate źródło witamin i składników mineralnych. Najwięcej zawiera witaminy C oraz witaminy B6, a także potasu i żelaza.

Czarny bez jest bogatym źródłem witaminy C i witaminy B6

Porcja owoców czarnego bzu (ok. 145 g) dostarcza 52,2 mg witaminy C, co pozwala na pokrycie dobowego zapotrzebowania na nią w 65,3% oraz 0,33 mg witaminy B6, dzięki czemu dzienne zapotrzebowanie na pirydoksynę może być spełnione w 23,8%.

Witamina C w organizmie odgrywa rolę w:

• zapewnianiu równowagi pomiędzy procesami oksydacyjnymi i antyoksydacyjnymi,
• utrzymywaniu prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego,
• syntezie kolagenu, będącego ważnym składnikiem budulcowym kości oraz skóry,
• ułatwianiu wchłaniania żelaza z przewodu pokarmowego.

Witamina B6 odpowiada za:

• wspomaganie przekształcania szkodliwej homocysteiny do metioniny,
• syntezę hemoglobiny, czyli białka obecnego w czerwonych krwinkach, które transportuje tlen po organizmie,
• udział w metabolizmie białek, węglowodanów i tłuszczu,
• procesy syntezy neuroprzekaźników, dzięki którym możliwe jest przekazywanie impulsów w obrębie układu nerwowego.

Zawartość witamin w 1 porcji surowych owoców czarnego bzu (ok. 145 g):

• Witamina C - 52,2 mg (65,3% RWS),
• Witamina B6 - 0,33 mg (23,8% RWS),
• Witamina B1 - 0,1 mg (9,2% RWS),
• Witamina B2 - 0,09 mg (6,2% RWS),
• Witamina A - 43,5 µg (5,4% RWS),
• Witamina B3 - 0,73 mg (4,5% RWS),
• Kwas foliowy - 8,7 µg (4,4% RWS),
• Witamina B5 - 0,2 mg (3,4% RWS).

Czarny bez zawiera duże ilości potasu oraz żelaza

Wraz z porcją owoców czarnego bzu (ok. 145 g) dostarczamy do organizmu 406 mg potasu, co stanowi 20,3% dobowego zapotrzebowania na ten pierwiastek. Dodatkowo, taka sama porcja dostarcza 2,32 mg żelaza, co pokrywa dzienne zapotrzebowanie na nie w 16,6%. Warto jednak pamiętać, że jest to żelazo w formie niehemowej, które gorzej wchłania się z przewodu pokarmowego.

Potas bierze udział w:

• przekazywaniu impulsów w obrębie układu nerwowego,
• prawidłowym przebiegu procesów skurczu mięśni, w tym mięśnia sercowego,
• zachowywaniu równowagi kwasowo-zasadowej oraz wodno-elektrolitowej organizmu,
• utrzymywaniu optymalnego ciśnienia tętniczego krwi.

Żelazo w organizmie uczestniczy w:

• wytwarzaniu hemoglobiny oraz mioglobiny, czyli białek transportujących oraz magazynujących tlen w obrębie organizmu,
• formowaniu enzymów przeciwutleniających, które neutralizują wolne rodniki tlenowe,
• produkcji limfocytów T, dzięki czemu wspomaga prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego,
• syntezie neuroprzekaźników oraz formowaniu otoczki mielinowej wokół neuronów, co umożliwia przekazywanie impulsów nerwowych.

Zawartość składników mineralnych w 1 porcji owoców czarnego bzu (ok. 145 g):

• Potas - 406 mg (20,3% RWS),
• Żelazo - 2,32 mg (16,6% RWS),
• Miedź - 0,09 mg (8,8% RWS),
• Fosfor - 56,55 mg (8,1% RWS),
• Wapń - 55,1 mg (6,9% RWS),
• Magnez - 7,25 mg (1,9% RWS),
• Cynk - 0,16 mg (1,6% RWS),
• Selen - 0,87 µg (1,6% RWS).

Czarny bez - składniki aktywne

Owoce czarnego bzu zawierają rozmaite składniki bioaktywne, spośród których największy udział mają terpeny oraz polifenole, konkretnie kwasy fenolowe, flawonoidy oraz antocyjany. Dominującym kwasem fenolowym w owocach czarnego bzu jest kwas galusowy. Spośród flawonoidów, największe jest stężenie rutyny oraz kwercetyny, zaś głównym antocyjanem w czarnym bzie jest sambicyjanina .

Polifenole mają udowodnione prozdrowotne działanie na organizm człowieka między innymi poprzez zdolność do neutralizowania wolnych rodników tlenowych i tym samym do zapobiegania rozwojowi stanów zapalnych.

Terpeny stanowią grupę związków organicznych, odpowiadających za smak i zapach różnych części roślin, w tym owoców. Oprócz tego, są także badane pod kątem zastosowań medycznych, ponieważ wykazują predyspozycje do:

• zwalczania wirusów,
• działania hipoglikemizującego,
• działania antykancerogennego,
• neutralizowania wolnych rodników tlenowych,
• wygaszania stanów zapalnych .

Czarny bez - właściwości

Owoce czarnego bzu przyczyniają się do zwalczania drobnoustrojów chorobotwórczych

Choroby zakaźne wśród ludzi wywołują głównie bakterie i wirusy, rzadziej są to inne organizmy. Wobec tego badacze sprawdzili wpływ ekstraktów z owoców czarnego bzu na przeżywalność wybranych gatunków. Badano głównie wirusy powodujące różne odmiany grypy - m.in. ptasią grypę, czy też grypę "hiszpankę". Jak się okazało, czarny bez przyczynia się do zwalczania wirusów grypy poprzez blokowanie ich glikoprotein, czy też namnażanie przeciwciał typu IgA, zarówno w badaniach in vitro, jak i w badaniach na ludziach. Ten efekt jest najprawdopodobniej zawdzięczany zawartości antocyjanów i kwaśnych polisacharydów w owocach . 

W przypadku wielu chorób zakaźnych, nadużywaną formą leczenia są antybiotyki. Zwrócono zatem uwagę na konieczność odnalezienia alernatywnej metody terapii. Jak się okazało, suplementacja czarnym bzem znacznie zmniejszała objawy ze strony górnych dróg oddechowych i okazała się bezpieczną i efektywną formą leczenia zakażeń, zwłaszcza wirusowych .

Dodatkowo, ekstrakty z owoców czarnego bzu wykazywały także zdolności do hamowania wzrostu bakterii, zarówno z rodzaju Gram+ (np. Streptococcus pyogenes - paciorkowca ropnego), jak i Gram- (np. Escherichia coli - pałeczki okrężnicy). Mechanizm tego działania nie jest do końca poznany, ale przypuszcza się, że jest to związane z zawartością polifenoli w owocach czarnego bzu .

Owoce czarnego bzu wykazują zdolności do zwalczania komórek nowotworowych

Naukowcy zbadali wpływ ekstraktów z owoców czarnego bzu na komórki raka okrężnicy, raka piersi oraz raka jajników. Jak się okazało, ekstrakty te przyczyniały się do uśmiercania zmienionych chorobowo komórek . 

Jest kilka prawdopodobnych mechanizmów tego działania, spośród których wymienia się: uszkadzanie błony komórkowej lub DNA, zatrzymywanie cyklu komórkowego, czy też syntezę białek proapoptotycznych, które nasilają śmierć komórek. Zdolności te związane są z zawartością flawonoidów, antocyjanów, czy też terpenów w owocach czarnego bzu .

Czarny bez wykazuje zdolności do obniżania poziomu glukozy we krwi

Zarówno w badaniach in vitro, jak i na zwierzętach laboratoryjnych, ekstrakty z owoców czarnego bzu przyczyniały się do obniżenia stężenia glukozy we krwi. Efekt ten był związany głównie ze zwiększonym wyłapywaniem glukozy przez komórki mięśni szkieletowych, a także ze zmniejszonym wchłanianiem glukozy z przewodu pokarmowego, dzięki zahamowaniu aktywności enzymów glikolitycznych . 

Tym samym, zachowując optymalny metabolizm węglowodanowy, owoce czarnego bzu zapobiegają rozwojowi cukrzycy typu 2 i innych zaburzeń gospodarki cukrowej .

Owoce czarnego bzu wykazują właściwości kardio- oraz neuroprotekcyjne

Ekstrakty z owoców czarnego bzu przyczyniają się do zachowywania optymalnego zdrowia układu krążenia. Jest to spowodowane zawartością polifenoli, które m.in. usprawniają funkcjonowanie lipoprotein HDL, a także promują odkładanie tkanki łącznej w obrębie aorty, co stabilizuje blaszkę miażdżycową i zapobiega jej pęknięciu, które mogłoby prowadzić do zatorów .

Działanie neuroprotekcyjne natomiast jest najprawdopodobniej związane ze zdolnością do zachowywania równowagi oksydacyjnej organizmu. Polifenole oraz terpeny obecne w owocach czarnego bzu sprzyjają zwiększeniu aktywności enzymów przeciwutleniających, poprawie funkcjonowania mitochondrialnych kompleksów oddechowych oraz ostatecznie - zmniejszeniu stężenia wolnych rodników tlenowych w obrębie układu nerwowego .

Czarny bez - przeciwwskazania

Czarny bez posiada wiele właściwości prozdrowotnych, jednak jego spożycie nie jest wskazane dla każdego. Szczególną uwagę należy zwrócić na:

• niespożywanie owoców na surowo - owoce czarnego bzu w postaci surowej zawierają trujące glikozydy cyjanogenne, które są neutralizowane w procesie obróbki termicznej,
• możliwość wystąpienia reakcji alergicznej - w przypadku spożycia produktu, będącego alergenem, może dojść nawet do wstrząsu anafilaktycznego,
• spożycie w ciąży oraz podczas karmienia piersią - chociaż nie zgłaszano przypadków działań niepożądanych, brakuje również danych i badań, które mogłyby zagwarantować bezpieczeństwo spożycia czarnego bzu w tych grupach.