Lukrecja

Lukrecja występuje naturalnie w Europie Południowej, Azji Zachodniej i Afryce Północnej, aczkolwiek obecnie jest rozpowszechniona na całym świecie. Jej łacińska nazwa pochodzi od greckich słów "glykys"- słodki, "rhiza"- korzeń i "glaber"- gładki. Lukrecja osiąga zwykle wysokość ok. 1 metra i posiada kwiaty o barwie bladoniebieskiej lub fioletowej. Owoce mają postać podłużnych strąków o długości 2 - 3 cm i zawierają kilka nasion z korzeniami rozłogowymi .

Jedna z teorii tradycyjnej medycyny chińskiej mówi o tym, że " dziewięć na dziesięć receptur zawiera lukrecję". Korzenie i kłącza lukrecji były powszechnie stosowane w leczeniu wielu schorzeń i dolegliwości, m.in. chorób układu oddechowego i pokarmowego, nadmiernego pragnienia, gorączki, paraliżu, padaczki, reumatyzmu, chorób skóry i żółtaczki .

Obecnie lukrecja jest wykorzystywana do aromatyzowania żywności (np. cukierków lukrecjowych), napojów, herbat i wyrobów tytoniowych. W sklepach i aptekach można kupić korzeń lukrecji (cięty lub w całości) oraz różne suplementy diety zawierające wyciąg z korzenia lukrecji (kapsułki lub płynne ekstrakty).

Lukrecja - wartości odżywcze

Korzeń lukrecji zawiera wiele związków bioaktywnych, wśród których dominują flawonoidy i saponiny triterpenowe.

Do najważniejszych składników lukrecji zalicza się glicyryzynę, kwas glicyryzynowy (lukrecjowy), kwas 18-β-glicyretynowy i flawonoid glabrydynę. Związki te posiadają silne działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające oraz przeciwdrobnoustrojowe i warunkują szereg właściwości terapeutycznych rośliny  . 

Glicyryzyna to związek triterpenoidowy, który odpowiada także za słodki smak lukrecji. Substancja ta jest 50 razy słodsza od sacharozy (cukru trzcinowego). Jej słodycz uwalnia się wolniej, ale za to dłużej utrzymuje się w ustach. W zależności od gatunku rośliny, zawartość glicyryzyny w korzeniu lukrecji wynosi od 2 do 25% .

Mimo wielu korzystnych właściwości, związek ten posiada również negatywny wpływ na zdrowie. Długotrwałe spożycie korzenia lukrecji może doprowadzić do niebezpiecznego zatrucia glicyryzyną  .

Lukrecja - właściwości

Lukrecja wpływa pozytywnie na układ pokarmowy

Podstawowym zastosowaniem lukrecji w medycynie tradycyjnej było leczenie różnych schorzeń ze strony przewodu pokarmowego. Część współczesnych badań klinicznych rzeczywiście potwierdza takie właściwości tej rośliny.

Metaanaliza badań przedklinicznych wykazała, że ekstrakt z lukrecji może stanowić skuteczny środek terapeutyczny w przypadku wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Efekt ten będzie można ostatecznie potwierdzić po przeprowadzeniu wysokiej jakości badań z udziałem ludzi .

Na podstawie badania in vitro stwierdzono korzystne działanie ekstraktu z lukrecji na integralność bariery nabłonkowej jelit . Suplementacja wyciągu z korzenia lukrecji (75 mg dwa razy dziennie przez 30 dni) umożliwiła znaczące złagodzenie objawów u pacjentów z dyspepsją czynnościową (niestrawnością) w porównaniu z grupą przyjmującą placebo .

W badaniu z udziałem chorych na GERD (choroba refluksowa przełyku) wykazano, że glicyryzyna pochodząca z lukrecji skuteczniej łagodzi objawy podrażnienia żołądka i jelit w porównaniu do zwyczajowo stosowanych leków zobojętniających sok żołądkowy .

Dodatek lukrecji do standardowego schematu leczenia wrzodów żołądka przyspieszył eradykację Helicobacter pylori . W badaniu na zwierzętach potwierdzono przeciwwrzodowe właściwości ekstraktu z lukrecji .

Lukrecja może zmniejszać kaszel

W badaniu klinicznym z udziałem 70 osób stwierdzono, że ssanie pastylek z lukrecji może przyczynić się do osłabienia przewlekłego kaszlu niewiadomego pochodzenia .

Choć lukrecja jest od wieków stosowana jako środek wykrztuśny i zmniejszający objawy chorób układu oddechowego, potrzeba większej ilości badań klinicznych, które potwierdzą takie korzyści.

Lukrecja może łagodzić alergiczny nieżyt nosa

Badanie kliniczne z udziałem 60 osób wykazało, że irygacja nosa wyciągiem z lukrecji jest bezpiecznym i skutecznym rozwiązaniem, umożliwiającym złagodzenie objawów alergicznego nieżytu nosa .

Co ciekawe, irygacja nosa ekstraktem z lukrecji może przyczyniać się także do zmniejszenia polipów w nosie .

Lukrecja zmniejsza pooperacyjny ból gardła

Naukowcy ustalili, że miejscowa aplikacja lukrecji na gardło u osób poddawanych operacji w znieczuleniu ogólnym, skutecznie zapobiega pooperacyjnemu bólowi gardła związanemu z urazem podczas intubacji dotchawiczej. Korzyść ta jest związana z silnym przeciwzapalnym działaniem lukrecji w obrębie uszkodzonej błony śluzowej gardła .

Efekt ten został także potwierdzony w innych badaniach klinicznych .

Lukrecja może wspomagać utratę masy ciała

Metaanaliza obejmująca 26 badań klinicznych z udziałem 985 osób wykazała pozytywny wpływ spożycia lukrecji na utratę masy ciała i spadek BMI. Jednocześnie stwierdzono znaczący wzrost ciśnienia krwi, związany z nadmiarem sodu w organizmie wywołanym działaniem składników aktywnych z lukrecji .

Pozytywny wpływ lukrecji na spadek masy ciała wynika z właściwości flawonoidu glabrydyny. Związek ten hamuje proces tworzenia nowych komórek budujących tkankę tłuszczową, dzięki czemu może być skutecznym środkiem przeciwko otyłości .

Lukrecja może zapobiegać miażdżycy

Liczne badania eksperymentalne potwierdzają przeciwzapalne, przeciwpłytkowe, przeciwutleniające i przeciwmiażdżycowe działanie lukrecji i jej związków aktywnych .

Badania z udziałem ludzi wykazały, że suplementacja lukrecji wpływa na obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL (tzw. zły cholesterol), dzięki czemu roślina ta może działać kardioprotekcyjnie . Co ciekawe, w badaniach tych odnotowano także spadek poziomu ciśnienia tętniczego na skutek suplementacji lukrecją, co jest sprzeczne z innymi wynikami .

Lukrecja wykazuje także silny potencjał we wspomaganiu terapii cukrzycy typu 2, jednak brakuje badań klinicznych z udziałem ludzi, aby potwierdzić ten efekt .

Lukrecja działa neuroprotekcyjnie

Zgodnie z opinią naukowców przedstawioną w przeglądzie z 2023 roku, ekstrakt z lukrecji i jego składniki aktywne, mogą być bezpiecznie stosowane we wspomaganiu leczenia wielu chorób neurodegeneracyjnych, m.in. choroby Parkinsona, Alzheimera i demencji .

Badanie z udziałem 39 chorych na Parkinsona wykazało, że stosowanie syropu z lukrecji (5 ml dwa razy dziennie przez 6 miesięcy) przyczyniło się do złagodzenia objawów motorycznych. Dawka ta zawierała 136 mg ekstraktu z lukrecji, w tym 12,14 mg kwasu glicyryzynowego. W badaniu nie odnotowano poważnych skutków ubocznych prowadzonej suplementacji .

Lukrecja może wspomagać terapię PCOS

Wpływ lukrecji na poziom mineralokortykoidów (hormonów wydzialanych przez korę nadnerczy) skutkuje zmianami w poziomach kortyzolu, estrogenów i testosteronu .

Małe badanie z udziałem zdrowych kobiet w wieku 22 - 26 lat wykazało spadek stężenia poziomu testosteronu na skutek suplementacji 3,5 g preparatu z lukrecji . Efekt ten może być wykorzystany podczas terapii zespołu policystycznych jajników (PCOS) i hirsutyzmu.

W badaniu z udziałem 32 kobiet cierpiących na PCOS odnotowano, że dodatek lukrecji do standardowego leczenia może znacząco zmniejszyć skutki uboczne związane z moczopędnym działaniem spironolaktonu .

Lukrecja zmniejsza ryzyko próchnicy zębów

Przegląd badań z 2020 roku wykazał, że lukrecja stosowana w formie lizaków czy gum do żucia podwyższa pH w jamie ustnej oraz zmniejsza ilość bakterii Streptococcus mutans, zapobiegając tym samym rozwojowi próchnicy zębów u dzieci  .

Lukrecja łagodzi atopowe zapalenie skóry (AZS)

Lukrecja od wieków była stosowana w medycynie ludowej jako środek wspomagający terapię chorób skóry.

W 2-tygodniowym badaniu z udziałem 60 osób wykazano, że zastosowanie miejscowe 2% żelu z ekstraktu z lukrecji skutecznie zmniejsza rumień, obrzęk i świąd towarzyszący atopowemu zapaleniu skóry .

Lukrecja wspomaga gojenie się ran

W badaniu na zwierzętach naukowcy stwierdzili, że hydrożele na bazie glicyryzyny przyspieszają gojenie się ran skórnych u myszy zarówno z cukrzycą jak i prawidłowym poziomem glukozy we krwi . Jak wiadomo, w przypadku cukrzycy gojenie się ran jest utrudnione, zaś składnik aktywny lukrecji wydaje się być dobrym środkiem wspomagającym ten proces.

Lukrecja działa przeciwdrobnoustrojowo

Naukowcy wykazali, że ekstrakt z lukrecji hamuje wzrost wirusów (m.in. wirusa opryszczki pospolitej, grypy, pęcherzykowego zapalenia jamy ustnej, zapalenia wątroby typu C), bakterii (m.in. Escherichia coli, Pseudomonas fluorescens, Enterococcus faecalis, Bacillus cereus i Staphylococcus aureus), a także niektórych grzybów z rodzaju Candida   .

Lukrecja wykazuje potencjał przeciwnowotworowy

Badania in vitro i na zwierzętach wskazują na przeciwnowotworowe działanie ekstraktów z lukrecji, zwłaszcza wobec raka piersi, prostaty, jelita grubego i skóry .

Potrzeba większej ilości badań, aby potwierdzić ten korzystny efekt w przypadku choroby nowotworowej u ludzi.

Lukrecja - przeciwwskazania

Korzeń lukrecji spożywany w umiarkowanych ilościach przez krótki okres czasu jest uznawany za bezpieczny i dobrze tolerowany produkt. Roślina ta posiada status GRAS (Generally Recognised As Safe) nadany przez FDA (Agencję Żywności i Leków) .

Długotrwałe spożycie lukrecji lub też spożycie jej dużej jednorazowej dawki może doprowadzić do niebezpiecznego dla zdrowia zatrucia glicyryzyną, zwanego zespołem pozornego nadmiaru mineralokortykoidów (pseudohiperaldosteronizmu). Glicyryzyna powoduje przeciążenie organizmu mineralokortykoidami (hormonami kory nadnerczy, głównie aldosteronem), poprzez zmniejszanie aktywności enzymu dehydrogenazy 11-ß-hydroksysteroidowej typu 2 .

Zatrucie glicyryzyną daje następujące objawy:

• ból głowy i zmęczenie,
• obrzęki nóg,
• nadciśnienie tętnicze,
• zatrzymanie płynów,
• zmniejszenie poziomu potasu (hipokaliemia)
• zwiększenie poziomu sodu,
• zaburzenia rytmu serca,
• śmierć (w rzadkich przypadkach opornych na leczenie) .

Metaanaliza, uwzględniająca 18 badań klinicznych, wykazała, że przewlekłe spożywanie nawet niewielkich dawek lukrecji wiąże się ze wzrostem ciśnienia krwi i spadkiem poziomu potasu .

Lukrecji nie powinny spożywać i suplementować:

• osoby chore na nadciśnienie tętnicze i inne choroby układu krążenia,
• osoby z chorobami nerek,
• osoby z niskim poziomem potasu we krwi .

Interakcja z lekami

Lukrecja może wchodzić w interakcję z wieloma lekami, wpływając tym samym na ich efekt terapeutyczny.

Szczególną ostrożność w spożyciu lukrecji powinny zachować osoby przyjmujące:

• leki na nadciśnienie tętnicze (inhibitory ACE),
• leki rozrzedzające krew (warfaryna),
• leki immunosupresyjne (cyklosporyna),
• glikozydu nasercowe (naparstnica wełnista),
• hormony, tabletki antykoncepcyjne,
• leki przeczyszczają i moczopędne (może dojść do nasilenia utraty potasu z organizmu) .

Lukrecja w ciąży

Lukrecja nie powinna być spożywana i suplementowana przez kobiety w ciąży.

Wysokie spożycie lukrecji prawdopodobnie zwiększa ryzyko porodu przedwczesnego .

Z uwagi na brak badań, nie zaleca się spożycia lukrecji także kobietom karmiącym piersią.

Dawkowanie lukrecji

Choć nie ma ściśle ustalonych wytycznych dotyczących dawkowania suplementów z lukrecji, WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) zaleca ograniczenie spożycia glicyryzyny do 100 mg dziennie . Ilość ta znajduje się w 60 - 70 g lukrecji  

Ustalenie ilości glicyryzyny przyjętej razem z produktami zawierającymi w składzie lukrecję jest w praktyce niemożliwe. Wysokie i częste spożycie tego typu żywności może skutkować nadmiarem glicyryzyny w organizmie, a to zwiększa ryzyko niepożądanych skutków ubocznych .

W przypadku suplementów diety można sięgnąć po preparaty zawierajace lukrecję deglicyryzowaną. Brak glicyryzyny, która odpowiada za większość skutków ubocznych nadmiaru lukrecji, przyczyni się do większego bezpieczeństwa ich stosowania. Z drugiej strony, substancja ta jest jednocześnie powiązana z prozdrowotnymi właściwościami lukrecji. Nie wiadomo zatem czy produkty deglicyryzowane będą dawały wymierne korzyści zdrowotne.