Kwas linolowy

Kwas linolowy należy do tłuszczów z rodziny omega-6 i stanowi dominującą część wszystkich wielonienasyconych kwasów tłuszczowych spożywanych w żywności.

Pełni on szereg istotnych funkcji w organizmie, m.in.:

• jest wykorzystywany jako źródło energii,
• wchodzi w skład błon komórkowych i wpływa na ich właściwości, takie jak płynność, elastyczność i przepuszczalność,
• jest prekursorem do produkcji innych związków, biorących udział w ważnych procesach fizjologicznych, m.in. regulacji ciśnienia krwi, procesie krzepnięcia krwi, funkcjach odpornościowych, czy reprodukcyjnych.

Wokół zawartości kwasów tłuszczowych z rodziny omega-6 w diecie człowieka narosło sporo kontrowersji. Pod głównym ostrzałem krytyki znajduje się właśnie kwas linolowy, jako ten najobficiej występujący w żywności i często spożywany w nadmiarze.

Czy kwas linolowy zwiększa stan zapalny?

Kwas linolowy spożywany w żywności może być włączony do błon komórkowych komórek ciała, lub ulec dalszemu metabolizmowi w celu wytworzenia dłuższych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. W pierwszej kolejności ulega przemianie do kwasu gamma-linolenowego (GLA), a następnie jest przekształcany do kwasu arachidonowego (AA). Z kwasu arachidonowego powstają różnorodne związki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Niektóre z nich (np. eikozanoidy) cechują się działaniem prozapalnym.

To właśnie na tej podstawie powstała teoria mówiąca, że nadmierne spożycie kwasu linolowego wiąże się ze zwiększeniem nasilenia stanów zapalnych w organizmie, stanowiących podłoże do rozwoju wielu chorób przewlekłych (m.in. cukrzycy typu 2, chorób układu krążenia, czy chorób zwyrodnieniowych). Teza ta wydaje się tym bardziej uzasadniona, ponieważ zarówno omega-3 jak i omega-6, wykorzystują te same szalki biochemiczne i konkurują o enzymy (elongazy i desaturazy) niezbędne do ich dalszych przemian. W związku z tym nadmiar kwasów tłuszczowych omega-6 mógłby skutkować osłabieniem działania prozdrowotnych omega-3.

Wiedza na temat bezpośredniego wpływu spożycia kwasów omega 6 na ryzyko chorób sercowo - naczyniowych przez długi czas była ograniczona i opierała się na biochemicznej teorii. Główną uwagę naukowców przyciągały kwasy tłuszczowe z rodziny omega 3 (alfa-linolenowy (ALA), eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA)), jako związki możliwe do suplementacji w postaci preparatów farmaceutycznych. Przeprowadzenie szczegółowych badań na kwasach omega-6 jest trudne, ponieważ występują one powszechnie w diecie i nie można ich podawać w formie suplementów.

Coraz więcej dowodów naukowych, w tym licznych badań epidemiologicznych, podkreśla prozdrowotny wpływ omega 6 na układ krążenia, zaś teza związana z prozapalnym działaniem nadmiaru kwasów omega-6, a także ich rywalizacją z kwasami omega-3, wydaje się być zbyt mocno uproszczona. Najbardziej aktualny przegląd badań (opublikowany w lutym 2023 roku) obala pogląd, że kwasy tłuszczowe omega 6, w tym LA, prowadzą do rozwoju ogólnoustrojowego stanu zapalnego w organizmie . Prawdopodobnie jest wręcz przeciwnie - większe ilości kwasu linolenowego korelują z niższymi stężeniami markerów świadczących o stanie zapalnym .

Kwas linolowy - właściwości

Kwas linolowy zmniejsza ryzyko chorób sercowo - naczyniowych

Liczne metaanalizy i badania epidemiologiczne potwierdzają ochronny wływ kwasu linolowego na ryzyko chorób układu sercowo - naczyniowego, głównie za sprawą pozytywnego wpływu na poziom cholesterolu .

Wraz z podwojeniem spożycia kwasu linolowego (z 3% energii do 6 - 7%) w Stanach Zjednoczonych w latach 50-tych, w ciągu kilku kolejnych dziesięcioleci nastąpił spadek zachorowań na niedokrwienną chorobę serca o 50% . Naukowcy wykazali, że 5% przyrost energii w diecie z LA wiąże się obniżeniem ryzyka choroby niedokrwiennej serca o 9%, a także obniżeniem ryzyka zgonu z tego powodu o 13% . Kwas linolowy wykazuje także ochronne działanie wobec ryzyka niedokrwiennego udaru mózgu .

Systematyczny przegląd randomizowanych, kontrolowanych badań klinicznych wykazał, że zastąpienie w diecie 1% energii pochodzącej z nasyconych kwasów tłuszczowych przez kwasy omega-6 (w tym głównie kwas linolowy) wiąże się z redukcją poziomu cholesterolu LDL o 2,1 mg/dl, triglicerydów o 0,9 mg/dl oraz cholesterolu HDL o 0,2 mg/dl .

Na podstawie wyników obszernego przegląd badań z 2018 roku stwierdzono, że wzrost spożycia kwasów omega-6 istotnie przyczynia się do zmniejszenia poziomu cholesterolu całkowitego (ale nie poszczególnych frakcji profilu lipidowego) i zmniejsza ryzyko zawału mięśnia sercowego .

Kwas linolowy zapobiega cukrzycy typu 2

Kardioprotekcyjne właściwości kwasu linolowego związane są także z jego pozytywnym wpływem na gospodarkę węglowodanową organizmu.

Na podstawie dużej metaanalizy, obejmującej łącznie blisko 300 tysięcy osób, ustalono, że zarówno wysokie spożycie LA w diecie, jak i jego podwyższone stężenie we krwi jest powiązane z niższym ryzykiem cukrzycy typu 2. Każdy 5% wzrost energii ze spożycia LA koreluje z obniżeniem ryzyka cukrzycy aż o 10% .

Kwas linolowy zapewnia prawidłowy rozwój płodu i dzieci

Kwas linolowy wywiera znaczący wpływ na zdrowie człowieka przez cały okres życia. Niemowlęta otrzymują LA wraz z mlekiem matki, w którym to stanowi on 10% wszystkich kwasów tłuszczowych. LA pełni rolę prekursora kwasu arachidonowego (AA) w mózgu płodu i niemowlęcia, a ten odpowiada za prawidłowy rozwój komórek nerwowych i wzrost dziecka . 

Kwas linolowy wpływa korzystnie na skórę

Kwas linolowy występuje obficie w komórkach naskórka, gdzie stanowi kluczowy element ochronnej bariery naskórkowej. Tłuszcz ten jest powszechnie wykorzystywany w produkcji kosmetyków do skóry wysuszonej i skłonnej do zmian atopowych.

Korzystny wpływ kwasu linolowego na skórę wykazano w badaniu z udziałem osób cierpiących na AZS (atopowe zapalenie skóry). Czterotygodniowa kuracja preparatem z LA spowodowała znaczące zmniejszenie zmian na skórze oraz wzrost poziomu jej nawilżenia .

Kwas linolowy a choroby nowotworowe

Choć starsze źródła zgłaszały obawy co do negatywnego wpływu wysokiego spożycia LA na ryzyko raka, działanie to nie zostało do tej pory potwierdzone .

Na podstawie metaanalizy opublikowanej w 2016 roku wykazano, że na każde spożyte 10 g kwasu linolenowego ryzyko raka piersi zmniejsza się o 1% .

Kwas linolowy - zapotrzebowanie

Kwas linolowy należy do niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), czyli takich, które nie są syntetyzowane w organizmie i muszą być dostarczane wraz z dietą.

Optymalna, zalecana ilość tłuszczu w diecie przedstawia się następująco:

• 30 - 35% energii diety z tłuszczów ogółem,
• >10% energii z diety z tłuszczów nasyconych,
• 6 - 11% energii z diety z tłuszczów wielonienasyconych omega-3 i omega-6, z czego
  • 2,5 - 9% energii z kwasów tłuszczowych omega-6 (głównie z kwasu linolowego),
  • 0,5 - 2% energii z kwasów tłuszczowych omega-3 .

Zalecane dzienne spożycie kwasu linolowego, w zależności od wytycznych, waha się w przedziale 2,5 - 5% całkowitej energii diety . W przypadku diety na poziomie 2000 kcal będzie to 5 - 11 g na dobę. Wyższa ilość (8 - 10%) skutkowałaby prawdopodobnie lepszą kontrolą poziomu cholesterolu LDL .

Najniższe spożycie kwasu linolowego, zapobiegające jego niedoborom, wynosi ok. 2 g na dzień . Poziom ten jest bez problemu pokrywany zwyczajowym sposobem żywienia - średnia zawartość LA w diecie zachodniej wynosi 13,5g (ok. 6% energii) . Jak dotąd nie ustalono górnego, bezpiecznego limitu spożycia dla LA z uwagi na brak danych traktujących o jego potencjalnej toksyczności .

Kwas linolowy - gdzie występuje

Kwas linolowy występuje w największych stężeniach w:

• olejach roślinnych,
• orzechach,
• nasionach.

Mniejsze ilości kwasu linolowego znajdują się także w:

• zbożach,
• roślinach strączkowych,
• mięsie,
• jajach,
• produktach mlecznych .

Sprzężony kwas linolowy (CLA)

Sprzężony kwas linolowy odnosi się do grupy izomerów trans kwasu linolowego, które to powstają naturalnie w przewodzie pokarmowym przeżuwaczy. Do dobrych źródeł CLA zalicza się mleko i jego przetwory oraz wołowinę, cielęcinę, jagnięcinę i baraninę.

Choć CLA przypisuje się szereg korzyści zdrowotnych, wiele z nich nie zostało potwierdzonych w badaniach klinicznych. Na podstawie najnowyszych metaanaliz wykazano, że supelemntacja CLA:

• nie wpływa na zmiany ciśnienia krwi ,
• nie wpływa na poziom glukozy we krwi ,
• nie wpływa znacząco na poziom triglicerydów, cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL, ale zmniejsza stężenie cholesterolu HDL (tzw. "dobry" cholesterol), co jest niekorzystnym efektem ,
• może nieznacznie przyczynić się do zmniejszenia masy ciała, jednak wynik ten nie był istotny klinicznie ,
• w połączeniu z ćwiczeniami skutkuje zmniejszeniem ilości tkanki tłuszczowej i insulinooporności, ale nie przyczynia się do lepszej redukcji masy ciała ,
• może obniżać poziom leptyny (hormonu sytości) we krwi osób z nadwagą i otyłością ,
• nieznacznie zwiększa poziom CRP oraz obniża poziom IL-6 i TNF-α co może wskazywać na działanie zarówno pro- jak i przeciwzapalne ,
• może wpływać korzystnie na zmniejszenie niektórych markerów stresu oksydacyjnego .