Kwas foliowy: dawkowanie

Kwas foliowy – źródła

Kwas foliowy obecny jest głównie w ciemnozielonych warzywach liściastych żółtku jaj i wątrobie

W przyrodzie dostępnych jest wiele produktów będących dobrym źródłem kwasu foliowego.

W kwas foliowy bogate są przede wszystkim ciemnozielone warzywa, takie jak: jarmuż (120 µg/100 g), natka pietruszki (170 µg/100 g), sałata (75 µg/100 g), szpinak (193 µg/100 g), brokuły (119 µg/100 g), brukselka (130 µg/100 g), brukselka (130 µg/100 g). Wysokie ilości kwasu foliowego zawierają również szparagi (150 µg/100 g).

Źródłem folianów w diecie mogą być suche nasiona roślin strączkowych: bób (145 µg/100 g), fasola biała (187 µg/100 g), groch (151 µg/100 g), soja (280 µg/100 g).

Stosunkowo wysokie ilości kwasu foliowego zawierają przetwory zbożowe, m.in. otręby pszenne (260 µg/100 g), płatki owsiane (86 µg/100 g) i orzechy: migdały (96 µg/100 g), orzechy arachidowe (110 µg/100 g), orzechy włoskie (66 µg/100 g),

Kwas foliowy obecny jest również w surowcach/produktach pochodzenia zwierzęcego. Spośród nich warto wymienić: żółtko jaja (152 µg/100 g), wątrobę wołową (330 µg/100 g) i wątrobę wieprzową (110 µg/100 g).

Warto zauważyć, że w sprzedaży dostępne są również produkty spożywcze wzbogacane w syntetyczny kwas foliowy. Są to zazwyczaj płatki śniadaniowe.

Kwas foliowy - rodzaje

Foliany to ogólna grupa związków należących do witaminy B9, które występują w wielu formach, różniących się między sobą m.in. budową chemiczną i aktywnością biologiczną.

Foliany naturalnie występujące w żywności są bardzo wrażliwie na działanie wysokiej temperatury, tlenu, promieniowania UV i pH środowiska. Podczas przygotowywania i przechowywania posiłków łatwo ulegają w dużym stopniu degradacji lub przemianie do związków trudniej przyswajalnych.

Kwas foliowy to syntetyczna postać witaminy B9, która stosowana jest w suplementach diety. Kwas foliowy wykorzystywany jest również do wzbogacania produktów spożywczych. W porównaniu do naturalnie występujących folianów jest on bardziej odporny na zniszczenie.

Syntetyczny kwas foliowy lepiej wchłania się niż foliany z produktów spożywczych

Od wielu lat przyjmuje się, że biodostępność naturalnych folianów jest dwukrotnie niższa w porównaniu do syntetycznego kwasu foliowego. Dodatkowo kwas foliowy zawarty w suplementach diety jest również lepiej przyswajany od kwasu foliowego obecnego we wzbogaconej żywności.

W literaturze fachowej uważa się, że aby dostarczyć organizmowi 1 ekwiwalent syntetycznego kwasu foliowego, należy spożyć 2 mg folianów z żywności lub 1,7 kwasu foliowego z produktów wzbogacanych.

Warto jednak zauważyć, że wyniki przeprowadzonych w ostatnich latach badań sugerują wyższą biodostępność naturalnych folianów, niż uważano wcześniej

Z drugiej strony istnieją różnice w szybkości metabolizowania (przekształcania) dostarczonych folianów i kwasu foliowego. Wydaje się, że naturalne foliany są efektywniej przekształcane w porównaniu do syntetycznego kwasu foliowego.

Czym jest aktywny kwas foliowy?

Zarówno syntetyczny kwas foliowy jak i naturalnie obecne foliany występują w formie nieaktywnej biologicznie. Dopiero po spożyciu zostają one uaktywnione w organizmie człowieka z udziałem różnych enzymów. To właśnie formy aktywne (o nazwie 5-MTHF; 5-metylotetrahydrofolian (5-MTHF)) pełnią określone funkcje w ustroju. W tym miejscu warto zaznaczyć, że w sprzedaży dostępny jest również aktywny kwas foliowy (5-MTHF).

Wiele przeprowadzonych badań wskazuje, że aktywny kwas foliowy (5-MTHF) jest porównywalnie skuteczny lub nawet skuteczniejszy od zwykłego kwasu foliowego.

Przyjmowanie formy aktywnej kwasu foliowego (5-MTHF) zaleca się przede wszystkim u kobiet w ciąży z podwyższonej i wysokiej grupy ryzyka.

Kwas foliowy – dawkowanie

Zalecana wysokość spożycia kwasu foliowego zależy od płci, wieku i stanu fizjologicznego

Kwas foliowy jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu i powinien być regularnie dostarczany wraz z dietą w postaci produktów spożywczych. Jednakże nie każdy powinien przyjmować taką samą wysokość kwasu foliowego.

Ilość kwasu foliowego, jaką powinno się codziennie spożywać uzależniona jest od płci, wieku oraz stanu fizjologicznego organizmu.

Zapotrzebowanie na kwas foliowy rośnie wraz z wiekiem. Dzieci w wieku 1-9 lat powinny spożywać 150-300 µg kwasu foliowego na dobę. Z kolei starsi chłopcy, w wieku 10-18 lat powinni dostarczać dziennie 250-330 µg witaminy B9. Dla odmiany, dziewczęta w tej samej grupie wiekowej muszą spożywać nieco wyższe ilości kwasu foliowego, które wynoszą 300-400 µg/dzień.

Dla osób dorosłych, zarówno kobiet jak i mężczyzn ustalono rekomendowaną dzienną dawkę kwasu foliowego na poziomie 400 µg.

Najwyższe ilości kwasu foliowego powinny dostarczać kobiety ciężarne i karmiące, które wynoszą odpowiednio 600 i 500 µg/dobę.

Tabela 1. Zapotrzebowanie człowieka na kwas foliowy.

Płeć i wiek	Dawka kwasu foliowego (µg/dzień)
Niemowlęta
0-0,5	65
0,5-1,0	80
Dzieci
1-3 lat	150
4-6 lat	200
7-9 lat	300
Chłopcy
10-12 lat	250
13-15 lat	330
16-18 lat	330
Dziewczęta
10-12 lat	300
13-15 lat	400
16-18 lat	400
Mężczyźni
>18 lat	400
Kobiety
>18 lat	400
karmiące	600
w okresie laktacji	500

Ustalono limit spożycia kwasu foliowego

Pomimo, że kwas foliowy jest bezpieczny w spożyciu, to ustalono pewne górne progi spożycia kwasu foliowego w formie syntetycznej, pochodzącej z suplementów diety i produktów wzbogacanych.

Wykazano m.in., że wysokie dawki syntetycznego kwasu foliowego mogą maskować niedobór witaminy B12 w organizmie. Z tego też względu określono limity spożycia kwasu foliowego w postaci suplementów diety, w zależności od wieku. Ograniczenia te wyglądają następująco:

• Dzieci w wieku 1-3 lat – max 300 µg/dzień
• Dzieci w wieku 4-8 lat – max 400 µg/dzień
• Dzieci w wieku 9-13 lat – max 600 µg/dzień
• Młodzież w wieku 14-18 lat – max 800 µg/dzień
• Dorośli w wieku 19+ - max 1000 µg/dzień
• Kobiety ciężarne i karmiące (zdrowe) – max 1000 µg/dzień

Ustalono również, że spożycie folianów wraz z żywnością (niewzbogacaną) nie wymaga limitowania.

Stosowana tradycyjnie dieta nie zapewnia odpowiedniego poziomu spożycia kwasu foliowego

Przeprowadzono wiele badań w Polsce, których celem było określenie wysokości spożycia folianów przez Polaków.

Osoby młode

Na podstawie badań wykonanych w 2009 roku na grupie osób w wieku 22-25 lat stwierdzono, że średnie dzienne spożycie folianów wraz z dietą (bez uwzględnienia suplementów diety) wyniosło 223 µg., co pozwoliło na pokrycie zapotrzebowania na poziomie zaledwie 56%.

Osoby starsze (>60 r.ż.)

Wyniki badań opublikowane w 2004 r. przez Sicińską i wsp. wskazały, że poziom spożycia folianów w 1999 roku wśród mężczyzn wyniósł 208 µg/dzień, zaś u kobiet 258 µg. Oznacza to, że mężczyźni pokryli dzienne zapotrzebowanie na foliany tylko w 52%, a kobiety w 62%.

Badania przeprowadzone w 2006 roku pokazały, że Polacy (łącznie kobiety i mężczyźni) pokrywają zapotrzebowanie na kwas foliowy tylko w 73%. Podobne wyniki uzyskała Malinowska i wsp., którzy stwierdzili, że spożycie folianów w Polsce w latach 2009-2010 wyniosło 71%.

Inne grupy wiekowe

Boylan i wsp. na podstawie analizy częstotliwości spożycia u osób w wieku 45-69 lat w okresie 2002-2005 r. stwierdzili pokrycie zapotrzebowania na kwas foliowy na poziomie 80% (321 µg).

Z kolei Waśkiewicz i wsp. prowadzący badania w latach 2003-2005 wśród osób w wieku 20-74 lat wykazali, że rekomendowana wysokość spożycia na foliany została zapewniona na poziomie 52,5% u kobiet i 64,5% u mężczyzn.

Kwas foliowy - w ciąży

Kobiety w ciąży oraz karmiące wymagają obowiązkowej suplementacji kwasem foliowym

Na brak kwasu foliowego najbardziej narażone są kobiety w ciąży i kobiety karmiące. Podczas ciąży i laktacji zwiększa się zapotrzebowanie na foliany. Ze względu na fakt, że układ nerwowy płodu (wymagający kwasu foliowego) rozwija się w pierwszych tygodniach ciąży, już w okresie przed zajściem w ciążę należy zadbać o odpowiednie dostarczenie kwasu foliowego, wspomagając się suplementacją.

Suplementację kwasem foliowym w dawce 400 µg powinny prowadzić również kobiety w ciąży oraz kobiety karmiące.

Kobiety z grupy podwyższonego ryzyka przed i w trakcie ciąży powinny przyjmować wyższe dawki kwasu foliowego

W przypadku kobiet będących w grupie podwyższonego ryzyka (u których w poprzedniej ciąży stwierdzono m.in. pojawienie się wad płodu czy też występowanie stanu przedrzucawkowego) zaleca się stosowanie dwukrotnie wyższej dawki kwasu foliowego, która wynosi 800 µg/dzień.

Dodatkowo można rozważyć stosowanie suplementacji kwasem foliowym w wyższych ilościach (800 µg/dzień) u kobiet, u których stwierdzono cukrzycę, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, chorobę Crohna, celiakię, niewydolność wątroby, otyłość.

Wskazaniem do podawania wyższych ilości kwasu foliowego mogą być też:

• Stosowanie dializoterapii u kobiet z niewydolnością nerek
• Stan po przeprowadzonej operacji bariatrycznej
• Obniżona aktywność enzymu biorącego udział w przemianach kwasu foliowego (MTHFR)
• Stosowanie używek (palenie papierosów i alkoholizm)
• Przyjmowanie niektórych leków, w szczególności: metforminy, metrotreksatu, cholestyraminy, sulfalazyny i środków przeciwpadaczkowych

Niektóre kobiety ciężarne wymagają mega dawek kwasu foliowego

Z kolei u kobiet w grupie podwyższonego ryzyka (u których rodziców lub potomstwa stwierdzono wady cewy nerwowej) zaleca się stosowanie dawki na poziomie 4-5 mg/dzień w okresie planowania ciąży i w I trymestrze ciąży.

Jednakże ze względu na potencjalną szkodliwość wysokich ilości kwasu foliowego na płód, zaleca się w dwóch kolejnych trymestrach oraz do momentu zakończenia laktacji obniżenie dawki do 800 µg/dzień.

Zarówno w przypadku kobiet w grupie wysokiego ryzyka, jak i podwyższonego ryzyka rozważa się zastosowanie aktywnej formy kwasu foliowego.

Pomimo wszelkich zaleceń bazujących na potwierdzonych naukowo źródłach, zasadność stosowania suplementów oraz ich dawkowanie przez kobiety w ciąży i karmiące powinny być uprzednio skonsultowane z lekarzem.

Kwas foliowy - zwiększone zapotrzebowanie

Zwiększone zapotrzebowanie organizmu na kwas foliowy może wynikać też z:

• Stosowania leków (m.in. leków przeciwpadaczkowych, leków przeciwdepresyjnych, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, doustnych środków koncepcyjnych, metotreksatu)
• Alkoholizmu
• Długotrwałej dializoterapii
• Zaburzeń wchłaniania (m.in. w przebiegu choroby Crohna, celiakii i wrzodziejącego zapalenia jelita grubego)

Jednakże dla powyższych sytuacji nie określono konkretnych, zalecanych dawek kwasu foliowego.

Kwas foliowy a anemia megaloblastyczna

Według zaleceń brytyjskich, w przypadku wystąpienia (zdiagnozowania) anemii megaloblastycznej, której podłożem jest niedobór kwasu foliowego, zaleca się podawanie 5 mg kwasu foliowego na dzień przez 4 miesiące. W przypadku współistniejących zaburzeń wchłaniania można zwiększyć dawkę do 15 mg.

Kwas foliowy a hemoliza krwi

W przypadku wystąpienia niedokrwistości hemolitycznej (spowodowanej przyspieszonym rozpadem krwinek czerwonych – erytrocytów) zaleca się stosowanie kwasu foliowego w dawce 5 mg na dzień lub 5 mg na tydzień, w zależności od stosowanej diety i stopnia nasilenia choroby).

Kwas foliowy a polimorfizm genu MTHFR

Gen MTHFR jest odpowiedzialny za produkcję enzymów zaangażowanych w przetwarzanie kwasu foliowego w organizmie człowieka.

Wystąpienie wśród niewielkiej części populacji polimorfizmu wspomnianego genu (zmiany w jego budowie) może rzutować na powstanie enzymów o zmienionym kształcie, a w konsekwencji o zaburzonym funkcjonowaniu. Wówczas część spożywanych folianów wraz z żywnością i część kwasu foliowego w postaci suplementów diety nie może być aktywowana przez organizm, przez co związki te nie mogą spełniać swojej roli.

W takim przypadku należy zwiększyć spożycie folianów/kwasu foliowego lub wykorzystać dostępną w sprzedaży aktywną postać kwasu foliowego (tzw. metylofolian, 5-MTHF).

Kwas foliowy – przeciwwskazania

Istnieje potencjalne niebezpieczeństwo związane z podawaniem kwasu foliowego pacjentom z niezdiagnozowaną niedokrwistością, ponieważ kwas foliowy może utrudniać diagnozę niedokrwistości złośliwej i anemii megaloblastycznej związanej z niedoborem witaminy B12 poprzez łagodzenie objawów hematologicznych, a z drugiej strony pozwalając na „cichy” rozwój niebezpiecznych zmian neurologicznych.

Nieuzasadnione spożycie zbyt wysokich ilości kwasu foliowego może być przyczyną zwiększonej progresji (rozwoju) niektórych typów nowotworów, zwłaszcza u osób ze zmianami przedrakowymi.