Cząber

Cząber znany był mieszkańcom basenu Morza Śródziemnego oraz Bliskiego Wschodu już w czasach starożytnych. Jego nazwa (satureja) pochodzi prawdopodobnie od greckiego bóstwa płodności - Satyra, co wiąże się z przypisywaną mu niegdyś rolą środka na potencję oraz afrodyzjaka. W medycynie ludowej stosowany jako lekarstwo na wiele dolegliwości, m.in.: w niestrawnościach, biegunkach, chorobach układu moczowego oraz przeciwpasożytniczo i napotnie. Niektóre z przypisywanych cząbrowi właściwości leczniczych niestety nie znalazły potwierdzenia w dostępnych badaniach naukowych  . 

Obecnie cząber uprawiany jest w większości krajów świata, głównie w Europie, Wschodniej i Południowej Azji oraz Ameryce Północnej. Znanych jest wiele gatunków cząbru, ale do najbardziej popularnych należą dwa: cząber ogrodowy (Satureja hortensis L) oraz cząber górski (Satureja montana L) .

Cząber- wartości odżywcze

100 g suszonych liści cząbru zawiera 272 kcal, natomiast zwyczajowa porcja w postaci przyprawy (1 łyżeczka= 1,4 g) dostarcza zaledwie 3,8 kcal.  Z uwagi na niewielką ilość spożywaną wraz z codzienną dietą, nie można uznać cząbru za znaczące źródło energii .

Cząber jest bogaty w składniki mineralne, przede wszystkim: potas, fosfor, wapń, żelazo, magnez oraz sód. W swoim składzie zawiera również spore ilości witaminy C a także błonnika pokarmowego. Jednak podobnie jak w przypadku kaloryczności przyprawy, jej przeciętna porcja dostarcza śladowych ilości substancji odżywczych  .

Składniki bioaktywne w cząbrze

Cząber jest źródłem cennych składników bioaktywnych. Zawiera wiele substancji o silnym potencjale antyoksydacyjnym, głównie kwasy fenolowe (kwas synapowy, p-kumarynowy, rozmarynowy) oraz flawonoidy (rutyna, hesperetyna) .

Wartościowy pod względem właściwości prozdrowotnych jest ekstrahowany z cząbru olejek eteryczny, którego głównymi komponentami są karwakrol, tymol, γ-terpinen i ρ-cymen . Wykazują one potwierdzone badaniami działanie antybakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwzapalne, przeciwutleniające i przeciwnowotworowe    .

Cząber- właściwości

Cząber wykazuje potencjał przeciwnowotworowy

Kilka badań przeprowadzonych na ludzkich liniach komórkowych dowiodło, że ekstrakty z cząbru hamują rozwój różnych rodzajów raka. Naukowcy udowodnili, że silne właściwości antyoksydacyjne cząbru przeciwdziałają rozrostowi czerniaka skóry, białaczki szpikowej, raka piersi oraz raka jelita grubego     .

Należy jednak pamiętać, że większość tych badań została przeprowadzona metodą in vitro, dlatego też, aby potwierdzić przeciwnowotowore działanie cząbru i jego ekstraktów u ludzi potrzebna jest większa ilość wysokiej jakości badań klinicznych.

Cząber może korzystnie wpływać na dolegliwości jelitowe

Ziele cząbru jest powszechnie stosowane w irańskiej medycynie ludowej jako remedium na dolegliwości jelitowe, takie jak kolka, bóle brzucha, wzdęcia, biegunka.

W jednym ze starszych badań in vitro naukowcy przeanalizowali wpływ olejku eterycznego na izolowane skurcze jelita krętego szczura wywołane przez acetylocholinę i chlorek potasu. Zastosowanie ekstraktu z cząbru hamowało nadreaktywność skurczową jelita, która była przyczyną bólu oraz kolki. Oprócz działania przeciwskurczowego, olejek z tej rośliny powstrzymywał biegunkę wywołaną podawaniem oleju rycynowego u myszy .

Ze względu na brak badań, które potwierdziłyby efekt terapeutyczny tej rośliny u ludzi, nie można sformułować jednoznacznych wniosków świadczących o zasadności stosowania cząbru w chorobach jelit.

Cząber ma działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe

Cząber jest przedmiotem wielu badań, prezentujących jego potencjał przeciwzapalny oraz działanie przeciwbólowe.

W jednym z nich,  autorzy wywołali u szczurów ostre zapalenie, które prowadziło do obrzęku łap, natomiast myszom podawali kwas octowy, czego rezultatem były bolesne skurcze jelit. Po podaniu gryzoniom ekstraktu z cząbru, naukowcy zaobserwowali pozytywne efekty u obydwu gatunków- u szczurów istotnie skrócił się czas lizania łap, co świadczyło o złagodzeniu stanu zapalnego, natomiast u myszy skurcze jelit ustąpiły .

W innym badaniu na modelu zwierzęcym, naukowcy wywołali u myszy zapalenie jelita grubego. Po zastosowaniu ekstraktu z cząbru odnotowano zmniejszenie markerów stanu zapalnego u zwierząt .

Cząber ma działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze 

Obecność monoterpenów takich jak: karwarol, tymol oraz ρ-cymen w olejku eterycznym wskazuje na wysoką skuteczność działania przecidrobnoustojowego ziela cząbru.

Cząber oraz jego ekstrakty niszczą bakterie i grzyby przenoszone przez żywność, rośliny oraz ludzkie patogeny, m.in. Staphylococcus aureus , Escherichia coli , Bacillus cereus, Pseudomonas antarctica, Candida glabrata, Candida albicans, Pseudomonas aeruginosa    .

Cząber może działać przeciwzakrzepowo

Wynik eksperymentu przeprowadzonego in vitro na ludzkich płytkach krwi może świadczyć o przeciwzakrzepowych właściwościach cząbru. Płytki krwi poddane działaniu ekstraktu z cząbru wykazały zmiany właściwości adhezyjnych (przylegania) .

Cząber może korzystnie wpływać na układ odpornościowy

Przyjmowanie alkoholowego ekstraktu z cząbru przez szczury spowodowało u nich wzrost liczby neutrofili (rodzaj komórek układu odpornościowego) oraz albumin (główne białka osocza) w surowicy krwi. Niemniej jednak brak jest badań potwierdzających podobne efekty u ludzi .

Cząber może obniżać poziom cholesterolu

W badaniu przeprowadzonym na szczurach z cukrzycą typu 1, naukowcy wykazali pozytywny efekt stosowania ekstraktu z cząbru. Zauważyli oni u zwierząt istotny spadek poziomu cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL, co przyczyniło się do poprawy profilu lipidowego u zwierząt. Niestety, póki co brak brakuje badań, które potwierdziłyby podobne rezultaty u ludzi .

Cząber może działać ochronnie na wątrobę

Hepatoprotekcyjne działanie ekstraktu z cząbru potwierdziło badanie z udziałem szczurów. Gryzonie poddane suplementacji olejku eterycznego z cząbru miały niższy poziom markerów czynności wątroby (ALT, AST, ASP) oraz mniejsze stężenie lipidów w tym narządzie od zwierząt z grupy kontrolnej, której nie podawano żadnych ekstaktów .

Podobne efekty uzyskali autorzy badania, którego celem było zaobserwowanie wpływu olejku eterycznego z cząbru i witaminy E na wątrobę szczurów z nadczynnością tarczycy. W grupie eksperymentalnej, która przyjmowała połączenie ekstraktu z cząbru i witaminy E naukowcy zauważyli istotne obniżenie poziomu enzymów wątrobowych i lipidów we krwi oraz w wątrobie, w porównaniu do szczurów z grupy kontrolnej .

Cząber- przeciwwskazania

Spożywanie cząbru oraz jego ekstraktów może wywołać reakcję alergiczną u osób z nadwrażliwością na składniki zawarte w roślinach z rodziny Lamiaceae .

Cząber oraz substancje z niego przetworzone nie są polecane diabetykom oraz osobom z nadciśnieniem tętniczym, ze względu na możliwe wystąpienie niepożądanych interakcji z lekami .

Cząber w ciąży

Cząber używany jako przyprawa kuchenna przez kobiety ciężarne oraz karmiące piersią jest w pełni bezpieczny.

Nie zaleca się natomiast stosowania olejku z cząbru oraz suplementów z jego ekstraktem ze względu na potencjalne ryzyko wystąpienia krwawień, wynikające z właściwości przeciwzakrzepowych przyprawy.

Z powodu braku badań, kobiety karmiące oraz małe dzieci również nie powinny spożywać suplementów z cząbrem, ani stosować produktów zawierających olejek eteryczny z cząbru .

Cząber w kuchni

Cząber ma szerokie zastosowanie w kuchni

Cząber posiada pieprzno-korzenny smak oraz intensywny, dosyć ostry zapach. Zazwyczaj wykorzystuje się go w wysuszonej formie, która ma bardziej skoncentrowany aromat od świeżej postaci rośliny.

Cząber najczęściej wykorzystywany jest:

• do marynowania różnych rodzajów mięs, ryb oraz wędlin;
• jako składnik domowej mieszanki ziół,
• jako dodatek do dań z fasoli, grochu i kapusty,
• jako dodatek do farszów,
• jako dodatek do oleju lub octu,
• jako zamiennik soli.

Czym zastąpić cząber?

Podobne pod względem smaku do cząbru są:

• tymianek,
• szałwia,
• majeranek,
• rozmaryn.