Kwas pantotenowy (Witamina B5)

Większość witaminy B5 obecnej w tkankach ustroju występuje w postaci koenzymu A (CoA). Kwas pantotenowy powstaje w wyniku połączenia β-alaniny i reszt kwasu 2,4-dihydroksy-3,3-dimetylomasłowego.

Witamina B5 – właściwości

Kwas pantotenowy bierze udział w przemianach kwasów tłuszczowych, produkcji neuroprzekaźników, hormonów, hemoglobiny, cholesterolu

Najważniejszą funkcją kwasu pantotenowego w naszym organizmie jest jego udział w syntezie (tworzeniu) koenzymu A (CoA). Składnik ten jest niezbędny do powstawania i rozkładu kwasów tłuszczowych, przenoszenia grup acetylowanych i acylowych oraz wielu procesów anabolicznych i katabolicznych.

Witamina B5 w formie CoA jest ważnym składnikiem w cyklu kwasu cytrynowego (cyklu Krebsa), który prowadzi do wytworzenia energii w organizmie. Co to oznacza?

Witamina B5 zaangażowana jest w wiele reakcji chemicznych odpowiedzialnych za wytwarzanie energii w naszym organizmie. Wobec tego uważa się, że zapewnienie odpowiedniego spożycia kwasu pantotenowego może przyczyniać się do zmniejszenia uczucia zmęczenia, jak również witamina ta może pomóc utrzymywać sprawność umysłową na właściwym poziomie. Z tego powodu, kwas pantotenowy jest często wykorzystywany w produkcji napojów energetycznych i energetyzujących.

Ze względu na fakt, że witamina B5 wchodzi w skład koenzymu A, to pośrednio jest odpowiedzialna za produkcję cholesterolu, neuroprzekaźników (acetylocholiny), hormonów sterydowych, melatoniny, hemoglobiny i przemiany witaminy A i D w naszym organizmie.

Witamina B5 może obniżać poziom cholesterolu i triglicerydów we krwi

Wyniki badań opublikowanych na łamach czasopisma Journal of Clinical Lipidology w 2015 roku pokazały, że witamina B5 w postaci pantetiny wpływa korzystnie na obniżenie stężenia triglicerydów u pacjentów z dyslipidemią (podwyższonym poziomem cholesterolem we krwi). Zaobserwowano, że trwająca 4 tygodnie suplementacja spowodowała zmniejszenie poziomu triglicerydów o 17,4%.

W innych badaniach również potwierdzono korzystny wpływ podawania witaminy B5 na profil lipidowy krwi. Autorzy doświadczenia stwierdzili, że pantetina w dawce 600-900 mg/dzień przyczynia się do obniżenia stężenia zarówno cholesterolu całkowitego, jak i cholesterolu LDL we krwi.

Właściwości zdrowotne witaminy B5 w kontekście korzystnego wpływu na poziom cholesterolu we krwi potwierdziła również metaanaliza, która wykazała, że suplementacja wysokimi dawkami witaminy B5 (mediana dawki = 900 mg/dzień) może skutkować obniżeniem stężenia cholesterolu całkowitego (o 8,7-15,1%), cholesterolu LDL (o 10,4-20,1%) i triglicerydów (o 14,2-32,9%) we krwi. Dodatkowo dowiedziono, że podawanie dużych ilości witaminy B5 może korzystnie wpływać na wzrost poziomu cholesterolu HDL (o 6,1-10,7%).

Witamina B5 prawdopodobnie poprawia wygląd skóry

W przeprowadzonych badaniach z udziałem zdrowych osób dorosłych z łagodnym lub umiarkowanym trądzikiem stwierdzono, że doustne podawanie preparatu z witaminą B5 w ilości 2,2 g podzielonej na dwie dawki przez 8 tygodni spowodowało redukcję obecnych na twarzy niedoskonałości.

W celu oceny wpływu witaminy B5 na skórę wykonano również badanie randomizowane z podwójnie ślepą próbą, którego wyniki opublikowano w 2014 roku. Autorzy doświadczenia zauważyli, że podawanie suplementu diety, w którego składzie znajdowała się witamina B5 spowodowało zmniejszenie zmian zapalnych u osób z trądzikiem.

Naukowcy zaobserwowali, że podawanie pantenolu miejscowo (zewnętrznie) w połączeniu z olejem z ogórecznika może poprawiać nawodnienie warstwy rogowej naskórka.

Pomimo tych badań, nie można jednoznacznie potwierdzić skuteczności działania kwasu pantotenowego w poprawie stanu skóry. Dlaczego? Preparaty, które podawano uczestnikom badań zawierały również w swoim składzie inne związki, np. pozostałe witaminy z grupy B, czy też L-karnitynę. Z tego względu trudno jest ocenić, jaką rolę w uzyskanych, pozytywnych wynikach odgrywał kwas pantotenowy.

Na podstawie powyższych wyników badań opracowano suplementy diety zawierające jednocześnie witaminę B5 i L-karnitynę, które dedykowane są m.in. osobom zmagającym się ze wspomnianym trądzikiem.

Czy witamina B5 zapobiega siwieniu włosów?

Kwasowi pantotenowemu od dawna przypisuje się korzystny wpływ na włosy. W wielu miejscach można spotkać się z informacją, że wpływa on pozytywnie na zapobieganie siwieniu włosów. Z czego to wynika? Otóż w 1946 opublikowano wyniki doświadczenia przeprowadzonego na szczurach, w którym pierwotnie wykazano, że niedobór tej witaminy u zwierząt powodował siwienie włosów. Jednakże z drugiej strony, zaobserwowane siwienie włosów mogło być również podyktowane czynnikami hormonalnymi.

Do dnia dzisiejszego nie potwierdzono jednoznacznie czy witamina B5 może mieć wpływ na hamowanie siwienia włosów.

Witamina B5 może wykazywać działanie przeciwzapalne

Badanie przeprowadzone z udziałem osób w wieku powyżej 40 lat wykazało, że uczestnicy, którzy spożywali wyższe ilości kwasu pantotenowego cechowali się niższym stężeniem białka C-reaktywnego (CRP) w krwi. Obserwacja ta pozwala przypuszczać, że kwas pantotenowy może charakteryzować się właściwościami przeciwzapalnymi.

Witamina B5 – źródła

Kwas pantotenowy występuje w produktach zwierzęcych i roślinnych

Za najbardziej obfite w witaminę B5 uważa się mięso i podroby (np. wołowe, wieprzowe, drobiowe), produkty z pełnego ziarna, suche nasiona roślin strączkowych, żółtka jaj i niektóre warzywa (np. pomidory, ziemniaki, brokuły).

W witaminę B5 niejednokrotnie wzbogacane są płatki śniadaniowe i napoje energetyczne oraz energetyzujące. Nie oznacza to jednak, żeby te produkty spożywać z uwagi na zawartość tej witaminy, gdyż szczególnie napoje energetyczne nie są uważane za zbyt zdrowe.

Witamina B5 sprzedawana jest również w postaci suplementów diety. Zwykle w ich składzie występuje ona w formie pantotenianu wapnia lub pantetyny. Nie można jednoznacznie stwierdzić, która z podanych postaci jest lepsza, ponieważ brakuje badań porównujących ich wchłanianie.

Witamina B5 może być też wytwarzana w organizmie człowieka pod wpływem obecnej w jelitach flory bakteryjnej. Jednakże nie określono, ile takiej witaminy powstaje i jaka jest wydajność tego procesu.

W przemyśle kosmetycznym, do produkcji preparatów (np. kremów) z witaminą B5 wykorzystuje się pantenol – formę pochodną witaminy, która charakteryzuje się większą stabilnością i lepszą rozpuszczalnością w wodzie i alkoholu. Związek ten w naszym organizmie ulega przekształceniu do kwasu pantotenowego.

Witamina B5 – dawkowanie

Powinniśmy przeciętnie spożywać ok. 4-5 mg witaminy B5 dziennie

Aby zapewnić naszemu organizmowi odpowiedni poziom spożycia witaminy B5 ustalono, że powinniśmy codziennie spożywać ją w wysokości 2-7 mg/dzień.

W zależności od płci, wieku i stanu fizjologicznego są zalecane odmienne ilości witaminy B5 do spożycia. Osoby dorosłe powinny dostarczać 5 mg witaminy B5/dzień.

Nieco większe ilości kwasu pantotenowego potrzebują kobiety ciężarne (6 mg/dzień) i kobiety karmiące (7 mg/dzień).

Tabela 1. Zapotrzebowanie człowieka na witaminę B5

Płeć i wiek	Dawka witaminy B5 (mg/dzień)
Niemowlęta
0-0,5	2,0
0,5-1,0	3,0
Dzieci
1-3 lat	4,0
4-6 lat	4,0
7-9 lat	4,0
Chłopcy
10-12 lat	4,0
13-15 lat	5,0
16-18 lat	5,0
Dziewczęta
10-12 lat	4,0
13-15 lat	5,0
16-18 lat	5,0
Mężczyźni
>18 lat	5,0
Kobiety
>18 lat	5,0
Kobiety ciężarne	6,0
Kobiety karmiące	7,0

Witamina B5 – przyczyny i skutki niedoboru

Niedobory witaminy B5 zdarzają się niezwykle rzadko

Pomimo, że  witamina B5 nie jest magazynowana w organizmie, to według danych naukowych, bardzo rzadko dochodzi do wystąpienia niedoboru witaminy B5 w naszym organizmie. Jak to możliwe? Po prostu, witamina ta powszechnie jest obecna zarówno w produktach zwierzęcych, jak i roślinnych, dlatego też nie ma problemu z dostarczeniem jej odpowiednich ilości. Problem deficytu witaminy B5 zwykle dotyka osoby niedożywione.

Przeciętna dieta człowieka dostarcza dziennie średnio 10 mg kwasu pantotenowego, czyli nieco więcej, niż go potrzebujemy.

Niedobór kwasu pantotenowego występuje zazwyczaj w połączeniu z niedoborami innych składników pokarmowych i z tego względu trudno jest wyodrębnić objawy, które wynikają wyłącznie z braku wspomnianej witaminy.

Brak witaminy B5 może prowadzić m.in. do osłabienia, dolegliwości żołądkowo-jelitowych, zmian skórnych

Jeżeli dojdzie do niedoboru witaminy B5 w organizmie, to może się on objawiać wystąpieniem m.in.:

• Pieczeniem rąk i stóp
• Bólem głowy
• Zmęczeniem
• Drażliwością
• Niepokojem
• Zaburzeniami snu
• Zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi (bóle brzucha, zgaga, biegunka, nudności, wymioty)
• Utraty apetytu
• Anoreksji
• Zmian skórnych (np. rogowacenia i złuszczania naskórka)
• Większej podatności na infekcje
• Złego samopoczucia

Ponadto, w doświadczeniach przeprowadzonych na zwierzętach stwierdzono, że niedobór witaminy B5 może prowadzić do wzrostu triglicerydów krwi i nadmiernego obniżenia stężenia glukozy we krwi. 

Dodatkowo wykazano, że deficyt tej witaminy był przyczyną zaburzeń w funkcjonowaniu jąder i prowadził do upośledzenia płodności. 

Brak witaminy B5 może skutkować wypadaniem włosów, stłuszczeniem wątroby, czy też rozwojem anemii.

W przebiegu choroby Halleryordena Spatza zaburzone jest przekształcanie witaminy B5 do koenzymu A  

Objawy niedoboru witaminy B5 mogą występować u osób dotkniętych chorobą Hallervordena Spatza. Jest to choroba zwyrodnieniowa układu nerwowego cechująca się gromadzeniem żelaza w mózgu.

U osób cierpiących na tę chorobę dochodzi zwykle do mutacji genu odpowiedzialnego za przetwarzanie witaminy B5 do koenzymu A (CoA). W konsekwencji, organizm osób cierpiących na chorobę  Hallervordena Spatza wytwarza z witaminy B5 mniejsze ilości CoA.

Do objawów tej choroby zalicza się m.in.: dystonię (skurcze przeciwstawnych mięśni), spastyczność i retinopatię pigmentową. Choroba ta prowadzi do znacznej niepełnosprawności.

Jednoznacznie nie potwierdzono, czy suplementacja witaminą B5 może być pomocna dla osób chorych, jednakże niektóre źródła sugerują, że być może podawanie wyższych ilości witaminy B5 może łagodzić objawy choroby u niektórych pacjentów.

Przechowywanie i konserwowanie żywności obniża zawartość witaminy B5

Kwas pantotenowy jest stosunkowo mało stabilny podczas przechowywania i przetwarzania żywności. Dla przykładu, szczególnie mrożenie i konserwowanie żywności mogą doprowadzić do utraty pewnej części tej witaminy.

Witamina B5 – jak zbadać poziom w organizmie

Poziom witaminy B5 można sprawdzić w badaniach krwi i moczu

Uważa się, że najlepszą (najbardziej wiarygodną) metodą na oznaczenie zawartości witaminy B5 w organizmie jest badanie moczu. Jeżeli wydalanie witaminy B5 z moczem wynosi 1 mg / dzień, to wskazuje to na możliwy niedobór tego związku.

Badanie poziomu witaminy B5 można również wykonać poprzez ocenę jej zawartości we pełnej krwi. Jednakże aby sprawdzić stężenie witaminy B5 we krwi należy najpierw za pomocą enzymów uwolnić kwas pantotenowy połączony w cząsteczce koenezymu A (CoA). Normalne stężenie kwasu pantotenowego we krwi waha się w zakresie od 1,6 do 2,7 mcmol/l, a poziom we krwi poniżej 1 mcmol/l sugeruje niedobór tego składnika.

Witamina B5 – przyczyny i skutki nadmiaru

Kiedy kwas pantotenowy dostanie się do naszego organizmu jest wchłaniany w jelitach i dostarczany bezpośrednio do krwiobiegu poprzez aktywny transport i prostą dyfuzję - gdy podawany jest w większych ilościach.

Witamina B5 w formie pantetiny (pochodna witaminy B5) zanim zostanie wchłonięta zostaje przekształcona w jelitach w kwas pantotenowy.

Według szacunków, witamina B5 spożywana wraz z żywnością wchłania się w ok. 40-60%, czyli połowa dostarczonego kwasu pantotenowego ulega wchłonięciu. Dla przykładu, jeżeli spożyjemy produkty spożywcze, które zawierają 10 mg witaminy B5, to w naszym organizmie pozostanie ok. 5 mg.

Witamina B5 jest bezpieczna nawet w dużych ilościach

Nadmiar witaminy B5 jest wydalany przez nerki wraz z moczem, a ryzyko wystąpienia jakichkolwiek skutków ubocznych jest niemal zerowe.

Ze względu na brak doniesień w literaturze naukowej o możliwych skutkach ubocznych stosowania witaminy B5 w wysokich ilościach, nie ustalono dla niej górnego tolerowanego poziomu spożycia.

Dostępne są tylko szczątkowe informacje, że bardzo wysokie spożycie pantotenianu wapnia  (w ilości 10-20 g/dzień) jako suplementu diety lub kwasu pantotenowego (w ilości 1 g/dzień) może wywoływać dolegliwości żołądkowo-jelitowe.

Witamina B5 – interakcje z lekami

Uważa się, że witamina B5 nie wchodzi w żadne interakcje z przyjmowanymi lekami.